24. Phẩm "Khi Học"

Tóm lược:

Bấy giờ, Thiện Hiện bạch Phật:

- Thế nào là tánh bình đẳng của đại Bồ Tát mà các đại Bồ Tát học trong đó được gọi là đẳng học?

Phật dạy:

- Thiện Hiện! Pháp nội không cho đến pháp vô tính tự tính không là tánh bình đẳng của đại Bồ Tát. Các đại Bồ Tát học trong đó nên gọi là đẳng học. Do đẳng học nên mau chứng quả vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề.

Lại nữa, này Thiện Hiện! Sắc uẩn cho đến thức uẩn Không, là tánh bình đẳng của đại Bồ Tát. Mười hai xứ cho đến mười tám giới Không, là tánh bình đẳng của đại Bồ Tát. Nhãn xúc cho đến ý xúc Không, là tánh bình đẳng của đại Bồ Tát. Các thọ do nhãn xúc làm duyên sanh ra, cho đến các thọ do ý xúc làm duyên sanh ra Không, là tánh bình đẳng của đại Bồ Tát. Địa giới cho đến thức giới Không, là tánh bình đẳng của đại Bồ Tát. Nhân duyên cho đến tăng thượng duyên Không, là tánh bình đẳng của đại Bồ Tát. Vô minh cho đến lão tử Không, là tánh bình đẳng của đại Bồ Tát. Bố thí cho đến Bát nhã Ba la mật Không, là tánh bình đẳng của đại Bồ Tát. Pháp nội không cho đến pháp vô tính tự tính không Không, là tánh bình đẳng của đại Bồ Tát. Chơn như cho đến cảnh giới bất tư nghì Không, là tánh bình đẳng của đại Bồ Tát. Nói rộng ra, tất cả pháp Phật từ Tứ đế Không cho đến quả vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề Không, là tánh bình đẳng của đại Bồ Tát. Các đại Bồ Tát đều học trong đó gọi là đẳng học. Nhờ đẳng học này nên mau chứng quả vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề. (Q.520, ĐBN)

Cụ thọ Thiện Hiện bạch Phật:

- Bạch Thế Tôn! Đại Bồ Tát vì sắc tận mà học, cho đến vì quả vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề tận mà học, là học Nhất thiết trí trí phải không? Nếu đại Bồ Tát vì sắc lìa mà học, cho đến vì quả vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề lìa mà học, là học Nhất thiết trí trí phải không? Nếu Đại Bồ Tát vì sắc diệt mà học, cho đến vì quả vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề diệt mà học, là học Nhất thiết trí trí phải không? Nếu đại Bồ Tát vì sắc không sanh mà học, cho đến vì quả vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề không sanh mà học, là học Nhất thiết trí trí phải không?

Phật dạy:

- Thiện Hiện! Theo lời ngươi hỏi: Nếu đại Bồ Tát vì sắc cho đến quả vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề tận, lìa, diệt, không sanh mà học là học Nhất thiết trí trí phải không? Thiện Hiện! Ý ngươi thế nào? Sắc như cho đến quả vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề như có tận, lìa, diệt, đoạn không?

Thiện Hiện bạch Phật:

- Bạch Thế Tôn! Không! Bạch Thiện Thệ! Không!

Phật dạy:

- Thiện Hiện! Nếu các đại Bồ Tát đối với các chơn như có thể như thật mà học, đó là học Nhất thiết trí trí.

Thiện Hiện nên biết! Chơn như không tận, không lìa, không diệt, không đoạn, không thể tác chứng. Nếu đại Bồ Tát đối với các chơn như có thể như thật mà học thì đó gọi là học Nhất thiết trí trí. (Q.520, ĐBN)

Lại nữa, này Thiện Hiện! Khi đại Bồ Tát học như vậy là học bố thí cho đến Bát nhã Ba la mật. Là học pháp nội không cho đến pháp vô tính tự tính không. Là học chơn như cho đến cảnh giới bất tư nghì. Là học Thánh đế khổ, tập, diệt, đạo. Là học bốn niệm trụ cho đến tám chi Thánh đạo. Là học bốn tịnh lự, bốn vô lượng, bốn định vô sắc. Là học pháp môn giải thoát không, vô tướng, vô nguyện. Là học tám giải thoát cho đến mười biến xứ. Là học Tịnh quán địa cho đến trí Như Lai địa. Là học Cực hỷ địa cho đến Pháp vân địa. Là học pháp môn Đà la ni, pháp môn Tam ma địa. Là học năm loại mắt, sáu phép thần thông. Là học Như Lai mười lực cho đến mười tám pháp Phật bất cộng. Là học đại từ, đại bi, đại hỷ, đại xả. Là học nhân ba mươi hai tướng tốt, tám mươi vẻ đẹp của Đại sĩ. Là học pháp không quên mất, tánh luôn luôn xả. Là học Nhất thiết trí, Đạo tướng trí, Nhất thiết tướng tri. Là học tất cả Bồ Tát hạnh. Là học quả vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề. Tóm lại nghĩa là học tất cả pháp Phật.

Thiện Hiện nên biết! Nếu đại Bồ Tát có thể học tất cả pháp Phật như thế là học Nhất thiết trí trí.

Thiện Hiện nên biết! Khi đại Bồ Tát học như thế là đạt đến sự học cứu cánh của bờ bên kia. Khi đại Bồ Tát học như vậy thì tất cả thiên ma và các ngoại đạo không thể thắng được. Khi đại Bồ Tát học như vậy thì mau đạt đến địa vị Bồ Tát Bất thối chuyển. Khi đại Bồ Tát học như vậy là hành theo chỗ hành của Tổ phụ Như Lai. Khi đại Bồ Tát học như vậy thì có thể giữ gìn chánh pháp, không đảo lộn, có thể làm theo pháp nên làm để lìa ám chướng. Khi đại Bồ Tát học như vậy thì có thể thành thục tất cả hữu tình một cách mỹ mãn, có thể trang nghiêm cõi Phật một cách hoàn hảo. Khi đại Bồ Tát học như vậy gọi là học hoàn hảo đại từ, đại bi, đại hỷ, đại xả và vô lượng, vô biên Phật pháp khác. Khi đại Bồ Tát học như vậy là học ba chuyển, mười hai hành tướng pháp luân Vô thượng, là học sự an ổn trăm ngàn triệu ức chúng, đối với cảnh giới Vô dư y Niết bàn đã được Bát Niết bàn. Khi đại Bồ Tát học như vậy là học không đoạn mất chủng tánh Như Lai, là học môn cam lồ của Như Lai đã khai mở, là học an lập vô lượng, vô số, vô biên hữu tình trụ pháp của ba thừa, là học thị hiện cảnh giới vô vi cứu cách, tịch diệt, chơn chánh của tất cả hữu tình, là vì tu học tất cả Nhất thiết trí trí. Người nào học như vậy thì hữu tình thấp kém không thể nào học được. (Q.520, ĐBN)

Thiện Hiện nên biết! Nếu đại Bồ Tát muốn cứu giúp tất cả hữu tình khỏi đại khổ sanh tử nên học như vậy.

Lại nữa, này Thiện Hiện! Khi đại Bồ Tát học như vậy quyết định không đọa vào cảnh giới địa ngục, bàng sanh, ngạ quỉ. Quyết định không sanh nơi biên địa mọi rợ. Quyết định không sanh vào nhà đồ tể, nhà hạ tiện và những nhà bần cùng bất luật nghi. Không bị mù, điếc, câm, ngọng, què, các căn tàn tật, lưng gù, điên, ung thư, ghẻ lở, bệnh trĩ, bệnh hủi, không cao, không thấp, không đen nám và không có những bệnh nhọt ghê gớm.

Lại nữa, này Thiện Hiện! Nếu đại Bồ Tát học như vậy, thì đời đời thường được quyến thuộc đông đảo, dung mạo đẹp đẽ, nói năng hoà nhã, oai phong tuấn tú, nhiều người đều kính yêu. Sanh ra nơi nào lìa nghiệp giết hại cho đến tà kiến, không bao giờ lệ thuộc vào pháp tà hư vọng, không dùng pháp tà để nuôi sống, cũng không kết bạn với bọn hữu tình phá giới, ác kiến, phỉ báng chánh pháp.

Lại nữa, này Thiện Hiện! Nếu đại Bồ Tát học như vậy thì không bao giờ sanh vào nơi tham đắm dục lạc, hay ở cõi trời Trường thọ ít trí tuệ. Vì sao? Vì đại Bồ Tát ấy thành tựu thế lực của phương tiện thiện xảo. Nhờ thế lực phương tiện thiện xảo này, mặc dù luôn nhập vào tịnh lự, vô lượng và vô sắc nhưng không tùy theo thế lực ấy mà thọ sanh. Vì nhiếp thọ Bát nhã thậm thâm, thành tựu phương tiện thiện xảo. Trong các định mặc dù thường đạt được xuất nhập tự do nhưng không theo thế lực của các định đó mà sanh vào trời Trường thọ, phế bỏ tu Bồ Tát hạnh.

Lại nữa, này Thiện Hiện! Khi đại Bồ Tát học như vậy đối với tất cả pháp đều được thanh tịnh. Nhờ thanh tịnh nên không rơi vào địa vị Thanh văn, Độc giác v.v…

Khi ấy, Thiện Hiện bạch Phật:

- Bạch Thế Tôn! Nếu bản tánh của tất cả pháp là thanh tịnh, thì làm sao khi đại Bồ Tát học như vậy đối với tất cả pháp lại được thanh tịnh?

Phật dạy:

- Thiện Hiện! Đúng vậy! Đúng như lời ngươi nói! Bản tánh của các pháp xưa nay vốn thanh tịnh. Đại Bồ Tát ấy ở trong bản tánh thanh tịnh của tất cả pháp mà tinh tấn siêng năng tu học Bát nhã thậm thâm, dùng phương tiện thiện xảo, thông đạt như thật, tâm không trầm trệ, không chướng ngại, xa lìa tất cả chấp trước phiền não nên nói, khi Bồ Tát học như vậy, đối với tất cả pháp đều được thanh tịnh.

Lại nữa, này Thiện Hiện! Tuy bản tánh của tất cả pháp vốn thanh tịnh nhưng các phàm phu không biết, không thấy, không hiểu. Đại Bồ Tát ấy vì muốn cho họ biết, thấy, hiểu để tu hành bố thí cho đến Bát nhã Ba la mật, nói rộng cho đến tu hành Nhất thiết trí, Đạo tướng trí, Nhất thiết tướng trí.

Lại nữa, này Thiện Hiện! Khi đại Bồ Tát học như vậy, đối với Phật mười lực, bốn điều không sợ, bốn sự hiểu biết thông suốt, đại từ, đại bi, đại hỷ, đại xả và mười tám pháp Phật bất cộng v.v... đều được viên mãn hoàn toàn thanh tịnh.

Lại nữa, này Thiện Hiện! Nếu đại Bồ Tát học như vậy thì đối với tâm hành sai khác của các hữu tình đều có thể thông đạt đến cùng tột bờ bên kia, dùng phương tiện thiện xảo làm cho các hữu tình biết bản tánh của tất cả pháp đều thanh tịnh, để họ chứng đắc Niết bàn thanh tịnh.

Thiện Hiện! Ví như đại địa ít nơi phát sanh những của báu như vàng, bạc v.v… mà lại nhiều chỗ phát sanh cát, đá, gạch, ngói. Các loài hữu tình cũng như vậy, phần ít có thể học Bát nhã thậm thâm, phần nhiều học theo pháp của bậc Thanh văn, Độc giác.

Thiện Hiện! Ví như loài người, phần ít tu nghiệp Chuyển luân vương, phần nhiều học hành theo nghiệp của các tiểu quốc vương. Các loài hữu tình cũng như vậy, phần ít tu đạo Nhất thiết trí trí, phần nhiều hành theo đạo của Thanh văn, Độc giác.

Thiện Hiện nên biết! Chúng đại Bồ Tát cầu quả vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề, phần ít được chứng quả vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề, phần nhiều rơi vào Thanh văn, Độc giác.

Thiện Hiện nên biết! Những thiện nam thiện nữ v.v… trụ Bồ Tát thừa, nếu không xa lìa phương tiện thiện xảo của Bát nhã thậm thâm, nhất định có thể nhập vào địa vị Bất thối chuyển. Nếu người nào xa lìa phương tiện thiện xảo của Bát nhã thậm thâm, thì chắc chắn sẽ thối chuyển quả vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề. Cho nên, chúng đại Bồ Tát muốn đạt được địa vị Bồ Tát Bất thối chuyển, muốn nhập vào số Bồ Tát Bất thối chuyển, phải tinh tấn tu học phương tiện thiện xảo của Bát nhã thậm thâm.

Lại nữa, này Thiện Hiện! Nếu đại Bồ Tát tu học phương tiện thiện xảo của Bát nhã thậm thâm như vậy, thì không bao giờ có hành động tương ưng với xan tham, phá giới, sân hận, biếng nhác, tán động và ác tuệ, cũng không có tâm tương ưng với tham dục, sân hận, ngu si, kiêu mạn, cũng không có tâm tương ưng với phóng dật, mê lầm và các tội lỗi khác, cũng không có tâm tương ưng với chấp trước sắc uẩn cho đến thức uẩn. Nói rộng cho đến cũng không có tâm tương ưng với chấp trước quả vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề. Vì sao? Vì đại Bồ Tát ấy hành phương tiện thiện xảo của Bát nhã thậm thâm, không thấy có pháp nào có thể đắc. Vì không thể đắc nên không có tâm chấp giữ các pháp như sắc v.v…

Lại nữa, này Thiện Hiện! Nếu đại Bồ Tát tu học phương tiện thiện xảo của Bát nhã thậm thâm như thế thì có thể bao gồm tất cả Ba la mật, có thể chứa nhóm tất cả Ba la mật, có thể dẫn dắt tất cả Ba la mật. Vì sao? Vì trong Bát nhã thậm thâm đã bao hàm tất cả Ba la mật.

Thiện Hiện nên biết! Giống như thân kiến có thể bao gồm sáu mươi hai kiến. Bát nhã thậm thâm cũng lại như vậy, bao hàm tất cả Ba la mật.

Thiện Hiện! Ví như người chết vì mạng căn diệt nên các căn cũng theo đó diệt. Bát nhã thậm thâm cũng lại như vậy, tất cả Ba la mật đã học được đều từ đó mà ra. Nếu không có Bát nhã Ba la mật thì không có tất cả Ba la mật.

Cho nên, này Thiện Hiện! Nếu đại Bồ Tát muốn đạt đến cứu cánh bờ bên kia của tất cả Ba la mật thì nên siêng năng tu học Bát nhã thậm thâm.

Lại nữa, này Thiện Hiện! Nếu đại Bồ Tát siêng thường tu học Bát nhã thậm thâm, đối với các hữu tình là bậc tối cao, tối thắng. Vì sao? Vì đại Bồ Tát ấy có thể siêng năng tu học pháp Vô thượng.

Lại nữa, này Thiện Hiện! Ý ngươi thế nào? Tất cả loài hữu tình trong Tam thiên đại thiên thế giới này có nhiều không?

Thiện Hiện bạch Phật:

- Bạch Thế Tôn! Các loài hữu tình trong châu Thiệm bộ còn nhiều vô số, huống gì các loài hữu tình trong Tam thiên đại thiên thế giới sao không cho là nhiều được.

Phật dạy:

- Thiện Hiện! Đúng vậy! Đúng như lời ngươi nói! Thiện Hiện nên biết! Giả sử loài hữu tình trong Tam thiên đại thiên thế giới đồng một lúc được làm người. Sau khi làm người, đồng một lúc phát tâm quả vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề, tu Bồ Tát hạnh. Sau khi tu hành viên mãn, đồng một lúc đều đắc quả vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề. Có đại Bồ Tát trọn đời dùng các vật ưa thích thượng diệu để cúng dường, cung kính, tôn trọng, ngợi khen chư Như Lai Ứng Chánh Đẳng Giác này. Ý ngươi thế nào? Nhờ nhân duyên này, đại Bồ Tát ấy được công đức nhiều không?

Thiện Hiện bạch Phật:

- Bạch Thế Tôn! Rất nhiều! Bạch Thiện Thệ! Rất nhiều!

Phật dạy:

- Thiện Hiện! Nếu thiện nam thiện nữ v.v… trụ Bồ Tát thừa có thể đối với Bát nhã thậm thâm này mà thích nghe, thọ trì, đọc tụng, hoàn toàn thông suốt, tư duy đúng lý, y giáo tu hành, ghi chép, lưu truyền. Vị này được công đức nhiều hơn người trước vô lượng, vô số. Vì sao? Vì Bát nhã thậm thâm đủ nghĩa dụng lớn, có thể khiến cho chúng đại Bồ Tát mau chứng quả vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề.

Cho nên, này Thiện Hiện! Nếu đại Bồ Tát muốn làm thượng thủ đối với tất cả hữu tình, muốn làm lợi ích cho tất cả hữu tình, làm người cứu hộ cho người không ai cứu hộ, làm chỗ nương tựa cho người không chỗ nương tựa, làm mắt sáng cho người mù lòa, làm ánh sáng ở chỗ không có ánh sáng, chỉ đúng đường cho người lạc đường, người chưa đạt Niết bàn thì khiến họ được Niết bàn, thì nên học Bát nhã thậm thâm như vậy.

Thiện Hiện nên biết! Nếu đại Bồ Tát muốn đắc quả vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề, muốn sống cảnh giới của chư Phật đã sống, muốn dạo chơi nơi chư Phật đã dạo chơi, muốn rống lên tiếng Sư tử của Như Lai, muốn đánh trống pháp Vô thượng của chư Phật, muốn gõ chuông pháp Vô thượng của chư Phật, muốn thổi loa pháp Vô thượng của chư Phật, muốn thăng pháp tòa Vô thượng của chư Phật, muốn diễn nghĩa pháp Vô thượng của chư Phật, muốn chặt đứt lưới nghi của các hữu tình, muốn nhập cảnh giới pháp cam lồ của chư Phật, muốn thọ pháp lạc vi diệu của chư Phật, muốn chứng công đức viên tịnh của chư Phật, thì phải học Bát nhã thậm thâm như vậy.

Lại nữa này Thiện Hiện! Nếu đại Bồ Tát tu học Bát nhã thậm thâm như thế thì không có tất cả công đức căn lành nào mà không đạt được. Vì sao? Vì Bát nhã thậm thâm làm chỗ nương tựa của tất cả công đức căn lành. (Q.520, ĐBN)

Bấy giờ, Thiện Hiện bạch Phật:

- Bạch Thế Tôn! Các đại Bồ Tát tu học Bát nhã thậm thâm như vậy, há có thể đắc công đức căn lành của Thanh văn, Độc giác?

Phật dạy:

- Thiện Hiện! Công đức căn lành của Thanh văn, Độc giác, chúng đại Bồ Tát này cũng có thể đắc được, nhưng không trụ, không chấp vào nó. Dùng thắng trí quán sát đúng đắn vượt qua địa vị Thanh văn, Độc giác, hướng nhập Bồ Tát Chánh tánh ly sanh. Chúng đại Bồ Tát này không có tất cả công đức căn lành nào mà không đắc.

Lại nữa, này Thiện Hiện! Khi đại Bồ Tát học như vậy là gần gũi với Nhất thiết trí trí, mau chứng quả vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề.

Lại nữa, này Thiện Hiện! Khi đại Bồ Tát học như vậy thì làm ruộng phước chơn thật cho tất cả thế gian, trời, người, A tu la v.v... vượt trên ruộng phước của xuất thế gian, Sa môn, Phạm chí, Thanh văn, Độc giác, mau chứng đắc Nhất thiết trí trí.

Lại nữa, này Thiện Hiện! Khi đại Bồ Tát học như vậy, sanh ra nơi nào cũng không bỏ Bát nhã, không lìa Bát nhã, luôn luôn tu hành Bát nhã.

Lại nữa, này Thiện Hiện! Nếu đại Bồ Tát có thể học Bát nhã thậm thâm thì nên biết vị ấy đối với Nhất thiết trí trí đã được Bất thối chuyển, đối với tất cả pháp đều giác tri đúng đắn, xa lìa địa vị Thanh văn, Độc giác v.v…, gần gũi quả vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề.

Lại nữa, này Thiện Hiện! Nếu đại Bồ Tát nào khi hành Bát nhã thậm thâm, nghĩ như vầy: Đây là Bát nhã, đây là thời tu, đây là chốn tu, ta có thể tu Bát nhã này. Ta nhờ Bát nhã này mà xả bỏ pháp nên xả bỏ, thì nhất định sẽ chứng đắc Nhất thiết trí trí, thì đại Bồ Tát ấy chẳng tu, chẳng hành Bát nhã, đối với Bát nhã cũng không thể hiểu rõ ràng. Vì sao? Vì Bát nhã thậm thâm không nghĩ: Ta là Bát nhã Ba la mật, đây là thời tu, đây là nơi tu, đây là người tu, đây là pháp Bát nhã Ba la mật viễn ly, đây là pháp mà Bát nhã Ba la mật chiếu soi, đây là quả vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề mà Bát nhã Ba la mật chứng. Nếu biết như vậy là hành Bát nhã Ba la mật.

Lại nữa, này Thiện Hiện! Nếu đại Bồ Tát hành Bát nhã thậm thâm, nghĩ như vầy: Đây chẳng phải là Bát nhã, đây chẳng phải thời tu, đây chẳng phải nơi tu, đây chẳng phải người tu, đây chẳng phải do Bát nhã xa lìa tất cả pháp cần xa lìa, đây chẳng phải do Bát nhã nhất định có thể chứng đắc quả vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề. Vì sao? Vì tất cả pháp đều trụ vào chơn như, pháp giới, pháp tánh, nói rộng cho đến cảnh giới bất tư nghì. Trong đây tất cả đều không khác nhau. Thiện Hiện nên biết! Khi đại Bồ Tát học như vậy là hành Bát nhã Ba la mật, mau chứng đắc Nhất thiết trí trí. (Q.520, ĐBN)

Sơ giải:

Phẩm “Khi Học” Hội thứ III ngắn dễ đọc, dễ học tương đương với phần đầu của phẩm “Đồng Tánh” của Hội thứ II hay phẩm “Học Phương Tiện Xảo” từ quyển 338 đến quyển 341 của Hội thứ I, ĐBN. Chúng tôi không cần phải chiết giải. Nếu Quý vị thắc mắc hay trở ngại, có thể quay lại tham khảo hai Hội trước theo chỉ dẫn trên, nếu muốn.