08. Thiền sư Huệ Tịch ở Ngưỡng Sơn - Tổ thứ hai tông Qui Ngưỡng

B.Phái Hoài Nhượng

Thiềnsư Huệ Tịch quê ở Hoài Hóa, Thiều Châu, con nhà họ Diệp.Năm mười lăm tuổi, Sư muốn xuất gia, cha mẹ không cho. Đếnnăm mười bảy tuổi, Sư chặt hai ngón tay, đến trước chamẹ quì thệ cầu chánh pháp để báo ân sanh thành dưỡngdục. Cha mẹ mới cho xuất gia.

Sưđến chùa Nam Hoa xin xuất gia với Thiền sư Thông. Chưa đượcthọ giới cụ túc, Sư đã đi du phương.

*

Sưđến yết kiến Đam Nguyên, nhân đây được huyền chỉ.

ĐamNguyên bảo:

- Quốcsư lúc đương thời được sáu đời Tổ sư truyền cho chínmươi bảy viên tướng (tướng tròn), Ngài trao cho Lão tăngdặn rằng: Sau khi ta tịch diệt ba mươi năm, có ông Sa-ditừ phương nam đến, sẽ làm hưng thạnh giáo này, ngươi nênthứ lớp truyền trao chớ để đoạn dứt. Nay ta trao cho con,con phải vâng giữ.

Nóixong, Đam Nguyên trao bản ấy qua cho Sư. Sư nhận được, xemqua một lượt, bèn đem đốt.

Hômkhác, Đam Nguyên hỏi Sư:

- Nhữngtướng ta trao cho hôm trước cần phải quí trọng giữ kín.

Sưthưa:- Hôm ấy xem xong, con đốt quách rồi.

ĐamNguyên bảo:

- Phápmôn này của ta không người hội được, chỉ có thầy tavà các bậc Tổ sư Đại thánh mới hiểu hết, sao con lạiđốt đi?

Sưthưa:

- Conmột phen xem qua đã biết ý chỉ trong đó, ứng dụng đượcchẳng cần cầm bản.

ĐamNguyên bảo:

- Tuynhư thế, nơi con thì được, người sau làm sao tin đến được?

Sưthưa:

- Hòathượng nếu cần, con chép lại chẳng khó.

Sưliền chép hết lại thành một tập chẳng sót một điều,trình lên. Đam Nguyên khen là đúng.

Sưgiặt y, Đam Nguyên hỏi: Chính bây giờ làm gì? Sư đáp: Chínhbây giờ nhằm chỗ nào thấy?

Sưcòn Sa-di đến tham vấn Qui Sơn Linh Hựu.

QuiSơn hỏi:- Ngươi là Sa-di có chủ hay Sa-di không chủ?

Sưthưa:- Có chủ.

- Chủở chỗ nào?

Sưtừ bên đông sang bên tây đứng. Qui Sơn biết con người kỳlạ nên cố tâm chỉ dạy.

Sưhỏi:- Thế nào là chỗ ở của chân Phật?

QuiSơn đáp:

- Dùngcái diệu tư (nghĩ nhớ) mà không tư (nghĩ nhớ) xoay cái tưtinh anh sáng suốt vô cùng, tư hết trở về nguồn, tánh tướngthường trụ, sự lý không hai, chân Phật như như.

Ngaycâu nói ấy, Sư đốn ngộ, dừng lại đây hầu hạ Qui Sơn.

*

Sưsang Giang Lăng thọ giới ở lại một hạ để học luật.Sau đó, Sư đến tham vấn Nham Đầu. Nham Đầu thấy Sư liềngiở phất tử lên. Sư trải tọa cụ. Nham Đầu đưa phấttử lại sau lưng. Sư vác tọa cụ lên vai đi ra. Nham Đầubảo: ?Ta chẳng nhận ông buông, chỉ nhận ông thâu.?

*

Sưđến tham vấn Thạch Thất, hỏi:

- Phậtvới đạo cách nhau bao nhiêu?

ThạchThất đáp:- Đạo như xè tay, Phật như nắm tay.

Sưtừ Thạch Thất, Thạch Thất tiễn ra tới cổng bảo rằng:

- Ngươichớ một bề đi, về sau ở lại bên ta.

*

ViTrụ đến Qui Sơn xin một bài kệ. Qui Sơn bảo:

- Thấymặt trình nhau vẫn là kẻ độn, huống là bày trên giấymực.

ViTrụ đến xin Sư. Sư vẽ trên giấy một tướng tròn, chúrằng: Nghĩ mà biết là rơi vào đầu thứ hai, chẳng nghĩmà biết là rơi vào đầu thứ ba.

*

Mộthôm, Thượng Tọa ở Qui Sơn đưa phất tử lên bảo:

- Nếungười nào làm được đạo lý liền cho phất tử.

Sưthưa:- Tôi làm được đạo lý, lại được chăng?

ThượngTọa bảo:- Chỉ làm được đạo lý liền được.

Sưbèn chụp tay giựt cây phất tử đi.

*

QuiSơn cùng Sư du hành, bỗng chim tha quả hồng chín đánh rơitrước mặt. Qui Sơn vội lượm quả hồng đưa Sư. Sư nhậnquả hồng đi lại nước rửa, rửa xong, Sư dâng Qui Sơn. QuiSơn bảo: "Ở chỗ nào con được quả này?" Sư thưa: "Đâylà đạo đức của Hòa thượng cảm nên." Qui Sơn nói: "conđâu phải không có", liền bẻ nửa quả hồng cho Sư.

*

Sưđến phiên chăn trâu dưới sườn núi, thấy một vị Tănglên núi không bao lâu lại xuống. Sư bèn hỏi: "Thượng tọasao không lưu lại trong núi?" Tăng nói: "Chỉ vì nhân duyênchẳng hợp." Sư hỏi: "Có nhân duyên gì thử nói xem." Tăngnói: "Hòa thượng hỏi tôi tên gì, tôi đáp Qui Chân. Hòa thượnghỏi Qui Chân ở đâu, tôi đáp không được." Sư bảo: "Thượngtọa trở lên thưa với Hòa thượng con nói được, Hòa thượnghỏi nói thế nào, chỉ đáp "trong mắt, trong tai, trong mũi".Vị Tăng trở lại nói đúng như Sư dạy. Qui Sơn quở: "Kẻnói suông vô ích, đây là lời thiện tri thức của năm trămngười."

*

Sưnằm mộng thấy vào nội viện của đức Di-lặc, trong nhàTăng các tòa đều có người ngồi, chỉ có tòa thứ hai trống,Sư liền lên tòa ngồi. Có vị Tôn giả bạch chùy (khai kiểng)rằng: "Hôm nay tòa thứ hai nói pháp." Sư đứng dậy bạchchùy rằng: "Pháp Đại thừa ly tứ cú, tuyệt bách phi, lắngnghe! lắng nghe! chúng giải tán đi."

Sưthức giấc đem việc ấy thuật lại Qui Sơn. Qui Sơn bảo: "Con đã vào vị thánh". Sư lễ tạ.

*

Sưvẫn theo Qui Sơn ngót mười lăm năm. Đươc Qui Sơn mật ấn,Sư lãnh chúng ở núi Vương Mãng. Hóa duyên ở đây không hợp,Sư dời đến Ngưỡng Sơn, học chúng đua nhau đến đấy rấtđông.

Sưthượng đường dạy chúng:

- Hếtthảy các ngươi! mỗi người tự hồi quang phản quán, chớghi ngôn ngữ của ta. Các ngươi từ kiếp vô thủy đến giờtrái sáng hợp tối, gốc vọng tưởng quá sâu khó nhổ mauđược. Do đó, giả lập phương tiện dẹp thức thô củacác ngươi, như đem lá vàng dỗ con nít khóc, có cái gì làphải. Như người đem các thứ hàng hóa cùng vàng lập phốbán, bán hàng hóa chỉ nghĩ thích hợp với người mua. Vìthế, nói "Thạch Đầu là phố chân kim, chỗ ta là phố tạphóa". Có người đến tìm phẩn chuột ta cũng bết cho, kẻkhác đến cầu chân kim ta cũng trao cho.

Tănghỏi:- Chẳng cần phẩn chuột, xin Hòa thượng cho chân kim?

Sưbảo:- Răng nhọn nghỉ mở miệng, năm lừa cũng chẳng hội.

Tăngkhông đáp được.

Sưtiếp:

- Tìmhỏi thì có trao đổi, chẳng tìm hỏi thì không ta. Nếu nóibên thân Thiền tông cần một người làm bạn cũng không,huống là có năm bảy trăm chúng? Nếu ta nói đông nói tây,ắt giành nhau lượm lặt, như đem nắm tay không để gạtcon nít, trọn không có thật. Nay ta nói rõ với các ngươiviệc bên cạnh thánh, chớ đem tâm nghĩ tính, chỉ nhằm vàobiển tánh của chính mình mà tu hành như thật. Chẳng cầntam minh lục thông. Vì sao? Vì đây là việc bên chót của thánh.Hiện nay cần thức tâm đạt bản, cốt được cái gốc chẳnglo cái ngọn. Sau này, khi khác sẽ tự đầy đủ. Nếu chưađược gốc, dầu cho đem tâm học y cũng chẳng được. Cácngươi đâu chẳng nghe Hòa thượng Qui Sơn nói: "tình phàm thánhhết, bày hiện chân thường, sự lý chẳng hai, tức như nhưPhật".

*

Tănghỏi:- Thế nào là ý Tổ sư?

Sưlấy tay vẽ vòng tròn trong hư không, giữa vòng tròn viếtchữ Phật.

Tăngkhông đáp được. Sư gọi đệ nhất tọa bảo:

- Chẳngnghĩ thiện chẳng nghĩ ác, chính khi ấy là làm gì?

Đệnhất tọa đáp:- Chính khi ấy là chỗ buông thân mạng củacon.

Sưbảo:- Sao không hỏi Lão tăng?

Đệnhất tọa đáp:- Chính khi ấy chẳng thấy có Hòa thượng.

Sưbảo:- Đỡ tông giáo của ta chẳng đứng.

*

Sưvề Qui Sơn thăm, Linh Hựu hỏi:

- Conđã xưng là thiện tri thức, có biện được những ngườicác nơi đến; biết có chẳng biết có, đã kế thừa thầyhay không kế thừa thầy, là nghĩa học là huyền học, conthử nói xem.

Sưthưa:

- Concó chỗ kinh nghiệm, khi thấy Tăng các nơi đến liền dựngphất tử dậy, hỏi y: các nơi lại nói cái này hay chẳngnói. Lại bảo, ý lão túc các nơi thế nào.

LinhHựu khen:- Đây là nanh vuốt trong Tông môn từ trước!

LinhHựu lại hỏi:

- Chúngsanh trên quả đất nghiệp thức mênh mang không gốc có thểtựa, con làm sao biết họ có cùng chẳng có?

Sưthưa:

- Concó chỗ kinh nghiệm, lúc ấy có vị Tăng đi qua trước mặt,Sư gọi: "Xà lê!" Vị Tăng xoay đầu lại. Sư thưa: Bạch Hòathượng cái này là nghiệp thức mênh mang không gốc có thểtựa.

LinhHựu bảo:- Đây là một giọt sữa sư tử, làm tan sáu đấusữa lừa.

*

Cóvị Tăng người Ấn từ hư không đến, Sư hỏi: ?Vừa rồiở đâu đến?? Tăng thưa: "Ở Tây thiên." Sư hỏi: "Rời Tâythiên lúc nào?" Tăng thưa: "Sớm mai." Sư bảo: "Sao mà chậmlắm vậy?" Tăng thưa: "Vì còn dạo núi xem nước." Sư bảo: "Thần thông du hí thì chẳng không, Phật pháp của Xà-lê cầntrao lại cho Lão tăng mới được?" Tăng thưa: "định sang Đôngđộ lễ Văn-thù, lại gặp Tiểu Thích-ca", bèn đem sách chữPhạn bằng lá bối trao cho Sư, làm lễ rồi nương hư khôngmà đi.

Từđây Sư có hiệu là Tiểu Thích-ca.

*

QuiSơn niêm một mặt gương gởi cho Sư. Sư thượng đường đưalên bảo: "Chúng hãy nói, là gương Qui Sơn hay gương NgưỡngSơn" Có người nói được thì không đập nát. Toàn chúngđều không nói được. Sư liền đập nát.

*

Sưhỏi Song Phong: "Gần đây chỗ thấy của Sư đệ thế nào?"Song Phong đáp: "Cứ chỗ thấy của tôi, thật không một phápcó thể xứng tình." Sư bảo: "Ngươi hiểu vẫn còn tại cảnh."Song Phong hỏi: "Tôi chỉ hiểu như thế, Sư huynh thế nào?"Sư đáp: "Ngươi đâu chẳng biết, không một pháp có thểxứng tình."

QuiSơn nghe khen:

- Mộtcâu của Huệ Tịch nghi chết người trong thiên hạ.

*

Sưcùng một vị Tăng nói đạo, bên cạnh có vị Tăng thưa: "Nóiđó là Văn-thù, nín đó là Duy-ma." Sư bảo: "Chẳng nói chẳngnín đó, đâu chẳng phải là ngươi?" Tăng lặng thinh. Sư bảo: "Sao chẳng hiện thần thông?" Tăng thưa: "Chẳng từ hiện thầnthông, chỉ ngại Hòa thượng bắt vào dạy." Sư bảo: "Xétrõ chỗ đến của ngươi chưa có con mắt giáo ngoại biệttruyền."

*

Tănghỏi:- Ý vào cửa Thiền tông đốn ngộ thế nào?

Sưbảo:

- Ýnày khó tột. Nếu người thượng căn thượng trí trong tôngmôn của Tổ phải một nghe ngàn ngộ được đại tổng trì.Căn cơ bậc này thật khó có. Còn hàng căn trí kém nhỏ, nhưCổ đức nói "nếu chẳng an thiền tịnh lự đến trong đótrọn không biết gì cả".

Tăngthưa:

- Trừngoài bậc đặc cách này, lại riêng có phương tiện khiếnkẻ học được vào chăng?

Sưbảo:

- Riêngcó riêng không khiến tâm ngươi chẳng an. Ngươi là ngườixứ nào?

Tăngthưa:- Người U Châu.

Sưbảo:- Ngươi có nhớ xứ ấy chăng?

- Thườngnhớ.

- Xứấy lầu đài vườn rừng người ngựa rộn ràng, ngươi thửnhớ lại xem cái nhớ có nhiều thứ chăng?

- Conđến chỗ ấy tất cả đều chẳng thấy có.

- Ngươihiểu còn ở cảnh, tín vị thì phải, nhân vị thì chẳngphải.

Căncứ chỗ hiểu của ngươi chỉ được một huyền, đượcngồi mặc y, về sau tự xem.

VịTăng ấy lễ tạ lui ra.

*

Sưtrước ở Ngưỡng Sơn, sau dời về Quan Âm chỉ dạy Tăngchúng làm tiêu chuẩn cho Thiền tông. Còn vài năm tịch, Sưcó làm bài kệ:

Niên mãn thất thập thất

Lão khứ thị kim nhật

Nhậm tánh tự phù trầm

Lưỡng thủ phan quật tất.

(Năm đầy bảy mươi bảy

Chính là ngày tôi đi

Mặc tánh tự chìm nổi

Hai tay ngồi bó gối.)

*

KhiSư sắp tịch ở tại núi Đông Bình, có vài vị Tăng đứnghầu, Sư nói kệ:

Nhất nhị nhị tam tử

Bình mục phục ngưỡng thị

Lưỡng khẩu nhất vô thiệt

Thư thị ngô tông chỉ.

(Một hai hai ba con

Mắt thường lại ngước xem

Hai miệng một không lưỡi

Đây là tông chỉ ta.)

Nóixong, Sư ngồi hai tay bó gối tịch, thọ bảy mươi bảy tuổi.Vua ban thụy Trí Thông Thiền sư, tháp hiệu Diệu Quang.