THIỀN TÔNG ĐỐN NGỘ
Thích Thông Phương
Hội Thiền Học Việt Nam PL. 2547 - DL. 2003
TỔ SƯ THIỀN
VI. TÓM KẾT
Tóm lại, Tổ Sư Thiền chân thật quyết không nằm trên chữ nghĩa danh từ, trên tiếng hét, cây gậy, không thuộc kia đây. Còn mang cái thấy sai biệt kia đây trong đầu, là còn đi trên con đường sai biệt của sanh diệt, chưa thể vào trong nhà Tổ.
Tông chỉ “Giáo ngoại biệt truyền, bất lập văn tự” mà Tổ sư đã nêu cao, vốn ngầm chỉ: "việc ấy sẵn ở ngay tâm người, trong chính mình đây thôi, không có ở đâu khác." Trên THỂ mà nói, quyết chắc ai ai cũng đều có phần, khéo nhận thì đầy đủ, đều cảm thông không phải lý luận nhiều. Đến trong ấy thì chỗ thấy không hai. Trái lại, nếu người còn có chỗ thấy sai biệt, tức còn phải xét lại! Tổ Lâm Tế từng bảo: “Chỗ thấy của sơn tăng hiện nay chẳng khác Phật Tổ.” Nếu ai đã tự cho mình là ngộ, đã sáng mà còn chia đây là chỗ thấy của Phật, đây là chỗ thấy của Tổ, đây là chỗ thấy của ta, mỗi cái cách biệt nhau thì biết ngay chỗ ngộ đó có thật thấu triệt chưa?
Đây, chúng ta hãy nghiệm kỹ đoạn nhân duyên này:
Tăng hỏi Thiền sư Ưng Phư Quảng Chiếu ở Trường Lô:
- Người xưa nói: “Như Lai Thiền thì cho là lão huynh hội, Tổ Sư Thiền vẫn chưa mộng thấy.” Chưa biết Như Lai Thiền với Tổ Sư Thiền là đồng hay khác?
Sư bảo:
- Một mũi tên bay qua Tân La.
Vị tăng nghĩ ngợi, Sư liền hét.
Ông tăng này cũng có hiểu biết về thiền nên dẫn lời Ngưỡng Sơn đến khám nghiệm Hương Nghiêm Trí Nhàn để hỏi. Vốn là Trí Nhàn ở Nam Dương nghe tiếng hòn sỏi văng trúng bụi tre vang ra tiếng liền đại ngộ, làm bài tụng “nhất kích vong sở tri, cánh giả bất tu trì…”. Quy Sơn nghe được liền nói với Ngưỡng Sơn:
- Kẻ này đã triệt.
Ngưỡng Sơn thưa:
- Đây là tâm cơ ý thức trước thuật được thành, hãy đợi con đích thân tự khám nghiệm qua mới biết.
Ngưỡng Sơn bèn đến gặp Trí Nhàn và hỏi:
- Hòa thượng khen ngợi sư đệ đã phát minh đại sự, hãy thử nói cho tôi nghe xem!
Trí Nhàn thuật lại bài tụng trước cho Ngưỡng Sơn nghe, Ngưỡng Sơn bảo:
- Đó là do trước khi học tập ghi nhớ mà thành, nếu thực tế có chánh ngộ hãy nói lại bài khác xem!
Trí Nhàn nói ngay bài tụng:
Khứ niên bần vị thị bần
Kim niên bần thủy thị bần
Khứ niên bần du hữu trác chùy chi địa
Kim niên bần chùy dã vô.
Nghĩa:
Năm trước nghèo chưa phải nghèo
Năm nay nghèo mới thật nghèo
Năm trước nghèo còn có đất cắm dùi
Năm nay nghèo dùi cũng không.
Ngưỡng Sơn nghe xong bảo:
- Như Lai Thiền thì sư đệ hội, Tổ Sư Thiền thì vẫn chưa mộng thấy.
Trí Nhàn lại nói bài tụng:
Ngã hữu nhất cơ
Thuấn mục thị y
Nhược nhân bất hội
Biệt hoán sa di.
Nghĩa:
Ta có một cơ
Chớp mắt nhìn y
Nếu người chẳng hội
Riêng gọi Sa di.
Ngưỡng Sơn gật đầu và trở về báo cho Quy Sơn.
- Hãy mừng sư đệ Nhàn đã lãnh hội Tổ Sư Thiền.
Như vậy đã ngộ Như Lai Thiền sao còn chưa ngộ Tổ Sư Thiền? Chính chỗ này khiến cho người đứng bên ngoài luôn thắc mắc không hiểu nổi. Ông tăng này cũng ở trong trường hợp đó. Song hỏi như thế là rơi vào cái lưới ngôn ngữ của người xưa rồi. Đâu ngờ, chính đây là thủ thuật khéo léo của Ngưỡng Sơn dùng khám nghiệm Trí Nhàn, không cho ý thức lanh lợi bắt kịp. Với Thiền sư Ưng Phu Quảng Chiếu thì đâu dễ bị câu “đồng hay khác” lừa gạt được! Cho nên ông tăng hỏi đồng khác, Sư liền bảo: “Một mũi tên bay qua Tân La.” Nghĩa là, ông vừa nghĩ đồng kháclà xa mất hút rồi. Còn có niệm đồng khác là vẫn còn chưa mộng thấy Tổ sư. Quên niệm đồng khác thì Tổ sư hiện ngay trong mắt! Người mắt sáng chớ để bị lừa trong ấy!
Để tóm kết lại, xin nhắc đoạn nhân duyên của Thủ tọa Linh Thao với Hòa thượng Lặc Đàm. Sư tham thiền với Hòa thượng Lặc Đàm thời gian lâu, một hôm Lặc Đàm hỏi:
- Tổ sư từ Ấn Độ sang, riêng truyền tâm ấn, chỉ thẳng tâm người, thấy tánh thành Phật, ông làm sao lãnh hội?
Sư thưa:
- Con chẳng lãnh hội.
Lặc Đàm hỏi:
- Khi ông chưa xuất gia đã làm việc gì?
Sư thưa:
- Chăn trâu.
Lặc Đàm hỏi:
- Làm sao chăn?
Sư thưa:
- Sáng sớm cưỡi đi ra, chiều tối lại cưỡi về.
Lặc Đàm bảo:
- Ông rất tốt, chẳng hội!
Sư liền đã ngộ.
Ồ! Mỗi người chân thật tự kiểm điểm lại xem, chính mình có giống như thế chăng? Kìa,ngày ngày cứ sáng sớm thức dậy liền cưỡi trâu đi ra rửa mặt, súc miệng, rồi húc đông, húc tây, giẫm vào cỏ mạ của người. Chiều tối lại cưỡi trâu về ngủ. Ngày nào cũng như ngày nấy, đều đặn như vậy không sót một bữa, vậy còn chưa ngộ nữa sao? Cứ cưỡi đi ra, rồi cưỡi về mãi để làm gì? Không chán sao? Có lúc nào cưỡi đụng Tổ sư chăng? Rất tốt, như thế mà chẳng hội!
Có ai đã thấy Tổ Sư Thiền chưa? Tuy nhiên, từ trước đến nay đã nói quá nhiều. Nếu thẳng thắn thì hỏi: -Tổ Sư Thiền là gì? Chỉ bảo: -Tham đi! Là xong. Ai còn thắc mắc thì cứ đi gặp Tổ sư mà hỏi!