9. Bát Nhã Ba La Mật

Phát Bồ Ðề Tâm Luận

Phẩm 9: Bát Nhã Ba La Mật

Hàng bồ tát tu tập trí tuệ như thế nào? Hàng bồ tát tu tập trí tuệ vì lợi mình, lợi người và cả hai đều lợi ích. Tu tập trí tuệ như vậy thì có thể trang nghiêm đạo bồ đề.

Bồ tát vì muốn điều phục chúng sanh khiến lìa khổ não mà tu tập trí tuệ. Người tu tập trí tuệ tất yếu phải học tất cả việc thế gian, phải xả tham sân si, thiết lập từ tâm, thương xót làm lợi ích cho tất cả chúng sanh, thường nghĩ việc cứu giúp chúng sanh mà làm người dẫn đường, coù thể phân biệt nói rõ chánh đạo, tà đạo, thiện báo, ác báo. Ðây gọi là bồ tát ban đầu tu tập trí tuệ.

Do tu trí tuệ mà xa lìa vô minh, trừ được phiền não chướng và trí tuệ chướng[125], gọi là tự lợi. (Dùng trí tuệ) giáo hoá chúng sanh khiến họ tự điều phục tâm, gọi là lợi tha. Ðem sự tu tập (trí tuệ) hướng về Vô thượng bồ đề của mình, giáo hoá chúng sanh khiến họ đồng được lợi ích như mình, gọi là cả hai đều lợi ích.

Do chánh nhân tu tập trí tuệ mà chứng được sơ địa cho đến tát bà nhã trí[126], gọi là trang nghiêm đạo bồ đề.

Bồ tát tu hành trí tuệ có 20 tâm mà có thể từ từ thiết lập. Hai mươi tâm như thế nào?

1. Tâm phát khởi thiện dục [127], thân cận thiện hữu.

2. Tâm xả ly kiêu mạn, không cho phóng dật.

3. Tâm tuỳ thuận giáo hoá, vui thích nghe pháp.

4. Tâm nghe pháp không chán, khéo léo suy tư.

5. Tâm hành tứ phạm hạnh[128], tu tập chánh trí[129].

6. Tâm quán bất tịnh hạnh[130], ý niệm chán lìa.

7. Tâm quán tứ chân đế, sanh 16 thánh tâm[131].

8. Tâm quán 12 nhân duyên, tu tập minh tuệ[132].

9. Tâm nghe các ba la mật, nhớ muốn tu tập.

10. Tâm quán vô thươøng, khổ, không, vô ngã, tịch diệt.

11. Tâm quán không, vô tướng, vô nguyện, vô tác.

12. Tâm quán ấm, giới, nhập, có nhiều tội lỗi.

13. Tâm hàng phục phiền não, chẳng phải người bạn đồng hành.

14. Tâm gìn giữ các thiện pháp, như là người bạn đồng hành.

15. Tâm kiềm chế ác pháp, muốn đoạn trừ hẳn.

16. Tâm tu tập chánh pháp, mong thêm rộng lớn.

17. Tâm tuy tu pháp nhị thừa, thường ưa xả ly.

18. Tâm nghe bồ tát tạng, vui vẻ phụng hành.

19. Tâm lợi mình lợi người, tuỳ thuận tăng tiến các thiện nghiệp.

20. Tâm nắm giữ hạnh chân thật, cầu tất cả Phật pháp.

Lại nữa, bồ tát tu hành trí tuệ lại có 10 pháp khéo tư duy, không cùng với pháp tu của hàng thanh văn, bích chi Phật. Mười pháp như thế nào?

1. Tư duy phân biệt căn bản định và căn bản tuệ[133].

2. Tư duy không có xả đoạn thường nhị biên[134].

3. Tu duy nhân duyên sanh khởi các pháp.

4. Tư duy vô ngã, vô nhân, vô chúng sanh, vô thọ giả[135].

5. Tư duy các pháp không có ba đời: quá khứ, vị lai, hiện tại.

6. Tu duy không phát khởi gì cả, không tu hành gì cả, nhưng không đoạn nhân quả.

7. Tư duy các pháp vốn không nhưng phải trồng thiện căn, không biếng nhác.

8. Tư duy vô tướng nhưng vẫn độ chúng sanh không bỏ sót.

9. Tư duy vô nguyện nhưng lại cầu bồ đề không lìa xa.

10. Tư duy vô tác mà hiện tại thọ thân không chối bỏ.

Lại nữa, bồ tát lại có 12 pháp môn khéo nhập. Những gì là mười hai?

1. Khéo nhập không, vô tướng, vô nguyện tam muội[136]nhưng không thủ chứng.

2. Khéo nhập các thiền tam muội nhưng chẳng tuỳ thiền sanh[137].

3. Khéo nhập các thông trí nhưng không chứng pháp vô lậu.

4. Khéo nhập pháp nội quán nhưng không chứng quyết định[138].

5. Khéo nhập quán tất cả chúng sanh không tịch nhưng không xả đại từ.

6. Khéo nhập quán tất cả chúng sanh vô ngã nhưng không xả đại bi.

7. Khéo nhập sanh vào ác thú nhưng chẳng phải do nghiệp lực sanh.

8. Khéo nhập ly dục nhưng chẳng chứng pháp ly dục.

9. Khéo nhập xả dục lạc nhưng không xả pháp lạc.

10. Khéo nhập xả tất cả hý luận[139], các sự hiểu biết nhưng không xả phương tiện và các pháp quán.

11. Khéo nhập suy tư pháp hữu vi nhiều tội khổ, nhưng không xảhữu vi.

12. Khéo nhập pháp vô vi thanh tịnh viễn ly, nhưng không trụ vô vi.

Bồ tát có thể tu tập tất cả “thiện nhập pháp môn” tức là có thể khéo ngộ giải cái không, cái vô sở hữu của ba đời. Quán được như vậy gọi là quán tam thế không, là có sức trí tuệ vậy. Ở nơi ba đời chư Phật mà gieo trồng vô lượng công đưùc, thảy đều đem hồi hướng Vô thượng bồ đề, đây gọi là bồ tát khéo quán tam thế phương tiện.

Lại nữa, quán pháp quá khứ đã qua và không thể đi đến vị lai, nhưng thường tu thiện căn, tinh cần không giãi đãi. Quán pháp vị lai tuy chưa sanh khởi nhưng không bỏ tinh tấn, nguyện hướng bồ đề. Quán pháp hiện tại tuy niệm niệm sanh dieät nhưng không quên tâm mình, phát nguyện hướng về bồ đề. Ðây gọi là bồ tát tu quán tam thế phương tiện, rằng: quá khứ đã diệt, vị lai chưa đến, hiện tại không dừng. Quán như vậy cũng có nghĩa là quán sát về tâm vương, tâm sở luôn sanh diệt, tan hoại, nhưng thường không bỏ việc tích chứa thiện căn và các pháp trợ bồ đề. Ðây gọi là bồ tát tu quán tam thế phương tiện.

Lại nữa, bồ tát quán tất cả thiện, bất thiện, ngã, vô ngã, thật, bất thật, không, bất không, thế đế, chân đế, chánh định, tà định, hữu vi, vô vi, hữu lậu, vô lậu, hắc pháp, bạch pháp, sanh tử, niết bàn, toàn là thể tánh như thế của pháp giới: nhất tướng, vô tướng, và trong đó không có pháp vô nào có thể gọi là voâ tướng, cũng không có pháp hữu nào để làm vô tướng[140]. Ở đây gọi hết thảy pháp ấn là bất khả hoại ấn. Ở trong pháp ấn ấy cũng không có cái tướng của ấn, gọi là chân thật trí tuệ, phương tiện, bát nhã ba la mật. Bồ tát ma ha tát phát bồ đề tâm nên học như vậy, nên hành như vậy. Hành được như vậy liền gần với quả vị Vô thượng chánh đẳng chánh giác. Bồ tát ma ha tát tu hành trí tuệ mà tâm vô sở hành[141], vì pháp tánh vốn thanh tịnh. Ðây gọi là đầy đủ bát nhã ba la mật.