20. Cô bé Puṇṇā & nàng Sujātā

(Cúng dường vi diệu)

Siddhattha Gotama sau sáu năm đại khổhạnh, chỉcòn là bộxương khô, đã gần bên cái chết, một ý nghĩ khởi sanh nơi chàng: “Sự khổ hạnh, ta cũng đã khổhạnh tận cùng. Ta cũng đã vắt kiệt nước dục lạc ngũ trần ởnơi ta để cho cái thân không còn một chút cảm giác nào - thếnhưng nội tâm ta cũng không an ổn. Trong quá khứ, hiệntại hay vị lai - các sa-môn, bà-la-môn nếu có hành khổ hạnh,chịu mọi sự đau đớn, quằn quại, khốc liệt, kinh khủng – thìcó lẽ cũng không hơn ta được. Ta đã cảm nghiệm sự tươngquan giữa thân và tâm; nó là cái gì không thể tách rời. Hànhhạ xác thân, như vậy cũng có nghĩa là hành hạ tâm trí. Khổhạnh, theo sự thấy biết lẫn sự chiêm nghiệm sâu sắc của ta làmột pháp môn sai lầm”.

Nhưđọc được ý nghĩ của Siddhattha, trời Sakka muốn củng cốnhận thức đúng đắn cho chàng, nên nhưviên lực sĩ co duỗi cánh tay, đã hiện xuống khu rừng Uruvelā trong dáng dấp một gã chăn bò lang thang ôm cây đàn ba dây. Chàng nhạc sĩ lang thang nhưvô tình ngồi nơi tảng đá dưới gốc cây, bắt đầu thửdây đàn. Sợi thứnhất, quá “chùng” nên âm thanh “bùng bình... bùng bình” không ra gì cả. Chàng nhạc sĩ mỉm cười, qua sợi dây thứhai, hắn vặn “căng” lên, căng mãi nên sợi dây đứt phụp! Đến sợi dây thứba, hắn cẩn thận, từtừ, căng ra nhưng căng từtừ, đến độchừng mực, vừa phải... rồi hắn gảy một khúc nhạc. Ôi, âm thanh nhưtừng hạt bảo châu thanh trong va động giữa không gian; sau đó, lại du dương, trầm bổng, thánh thót nhưgiọng chim hòa tấu.. nhưcung đàn muôn điệu của mùa xuân. Thếrồi, gã nhạc sĩ lang thang rời tảng đá, vừa đi vừa gảy vừa hát. Ôi, tiếng đàn, khúc nhạc, lời ca... nhưquyện lẫn, chan hòa, vui tươi, hoan hỷ... chảy tràn ra, len thấm vào mây trời, len thấm vào từng đầu cây, cọng cỏ... xa dần rồi biến mất. Siddhattha ngồi lặng. Nắng loãng nhẹvà mỏng, hiu hiu, mơn man, vuốt nhẹlên làn da khô gầy, đen đỉu. Một cảm giác dễchịu, an bình đi sâu vào tâm hồn. “Chùng quáthì không gảy được. Căng quá thì đứt. Khi nào sợi dây đàncăng đúng độ, chừng mực... thì âm thanh mới tuyệt hảo”.

Siddhattha lại nhớrằng, thuởấu thơ, lúc đi dựlễhạđiền với vương phụ, chỉcần ngồi hít thởthanh thản là đi được vào định sơthiền. Trong tháng năm thực tập thiền bốn nấc của đạo sưĀlāra, đôi khi chàng trú thâm sâu vào hỷlạc. Do thân an vui, tươi mát nên tâm cũng được an

vui, tươi mát. Nhưvậy là có một loại thực phẩm, đó là hỷ lạc, nó nuôi dưỡng tâm nên thân cũng được khỏe khoắn,nhẹnhàng, dễchịu.

Và kểtừkhi đi lên các tầng thiền vô sắc là ta đã từbỏhỷlạc, chỉcòn cảm giác xảquân bình, và sống trong thếgiới của không, của thức, của tưởng vi tế.

Rồi chàng nghĩ tiếp: “Đời sống, cái được gọi là đời sống là cái gì nhỉ? Nếu được gọi là đời sống thì phải là toàn bộ thực tại, toàn bộ thân và tâm, nghĩa là toàn bộ thân sắc, cảm giác, tri giác, ý chí và nhận thức. Vậy tại sao ta muốn từ bỏ cái này, tìm kiếm cái kia? Tại sao ta đã có thời gian muốn từ bỏ cảm giác - chỉ sống với cái “tưởng” mà thôi? Còn khổ hạnh là gì? Triệt tiêu thân xác chăng? Ta muốn diệt cái thân xác chăng? Và dẫu ta đã tận trừ cảm giác và thân xác cho đến hồi gần như chết thì ta có được gì? Dây đàn căng thì nó sẽ đứt”.

Nhưtìm ra đáp số. Chàng chậm rãi đứng dậy, dịu dàngđưa mắt nhìn quanh. Hít một hơi thởđầy, chàng chợtnghe hương rừng thơm ngát. Nhiều sắc hoa nởđẹp màtừlâu chàng đã không thấy. Một chú sóc vàng chợt xùđuôi trong hốc cây, thò lỏmắt nhìn chàng. Siddhattha cúixuống nhìn mình: Thật là không còn nhân dạng gì. Tấmáo vỏcây, lá cây... đều rách nát tảtơi. Chỉcòn bộxươngkhô lủng lẳng đeo dính các đốt xương lại với nhau. Nướcda vàng ròng mỹdiệu với sắc tướng phi phàm, bây giờrõlà bóng ma một con quỷđói. “Ta phải tìm một tấm vải bó tử thi nào còn lành lặn, xuống sông tắm rửa sạch sẽ rồi ta sẽ bắt đầu đời sống tu tập theo lời mách bảo của gã nhạc sĩ lang thang, nghĩa là không ‘chùng’ quá mà cũng không ‘căng’ quá!”

Kiếm một cây gậy, chàng chống từtừvà chậm rãi lêtừng bước qua bên kia nghĩa địa. Đi năm bảy bước, chàngphải dừng lại đểthở. Riết rồi cũng đến nơi. Tìm là có. Ồ,một tấm vải màu vàng đất bó gọn một tửthi chẳng rõ namhay nữquăng bỏđây đã lâu. Chàng nói nhỏ: “Hãy cho tatấm vải mà ngươi đã không còn sửdụng nữa. Ít hôm nữathôi là thân xác ngươi cũng trảvềcho tứđại”. Chàng rúttấm vải, phải dùng sức mạnh, thởgấp mới lấy tấm vải rađược. Tấm vải dính máu, dính mủđã khô.

Siddhattha lần đến bờsông, dựa bên mép sông có mấy tảng đá, chàng giặt sạch tấm y, phơi trên đá, sau đó tắm rửa, kì cọrất lâu. Dừng lại, thởmột hồi rồi chà xát cho kỳ hết bụi đất, cáu ghét, lớp da chết trên người. Sau đó, do mệt quá, Siddhattha nằm ngủmột giấc vô tư, vô lự. Khi

tỉnh dậy, chàng nghe tinh thần sảng khoái, lấy tấm y vang đất đã khô ráo, quàng vào người rồi cất bước lên hướng rừng. Do sức lực dường nhưđã sửdụng hết năng lượng cuối cùng, chàng nằm gục trên đám cỏ. Nằm bất tỉnh nhưthếkhông biết bao lâu - thì có một bé gái, theo lệthường mang sữa đề-hồ, bánh, hoa trái đến cúng cho thần linh tại gốc cây gần đó. Trông thấy một vịsa-môn gầy khô, nằm thoi thóp thở, cô bé biết nhà tu khổhạnh này do đói đã quá lâu ngày nên kiệt lực. Động mối từtâm, cô bé đã tựý quỳ xuống bên cạnh, lấy ngọn lá làm thìa, đổchút ít sữa vào miệng. Khi những giọt sữa đầu tiên đi từmôi, chàng nhắp nhắp, qua lưỡi, thấm xuống cổhọng rồi đi vào dạdày; cảm giác dễchịu từtừlan thấm cảchâu thân. Cô bé mỉm cười, trao nguyên hũ sữa có nắp đậy cho chàng. Chỉlát sau là chàng uống hết hũ sữa, người tỉnh táo trởlại. Chàng nói:

- Cảm ơn cháu gái. Cháu ởđâu? Đến đây có việc gì, mà cho ta một bát sữa kỳ diệu đến thế?

Cô bé mỉm cười, rạng rỡniềm vui:

- Cháu ởtrong làng. Chủcủa cháu, một bà chủtốt bụng thường sai bảo cháu đến gốc cây gần bờsông đểcúng sữa, bánh trái cho vịthần linh.

Siddhattha mỉm cười:

- Rồi cháu thấy ta sắp chết nên đã tựý dâng hũ sữa cho

ta, vậy không sợbà chủrầy la sao?

- Không! Cô bé mởtròn mắt đen láy - Bà chủcháu tốt bụng lắm. Bà chủkhông rầy la đâu, mà còn khen ngợi nữa. Bà chủthường dạy: Giúp một người đói khổ, cứu một người sắp chết là sẽđược phước đức nhiều lắm.

- Ồ, tốt lắm! Giỏi lắm! Cháu tên gì thế?

- Dạ, cháu tên Puṇṇā. Bà chủcủa cháu là Sujātā, con gái của ông triệu phú Senānī, ởtại làng Sena cũng gần đây thôi.

Thếrồi, tất cảđề-hồ, bánh trái còn lại, cô bé dâng hết cho Siddhattha Gotama; và nhờthếmà chàng khôi phục sức khỏe rất nhanh.

Ngày hôm sau, Siddhattha Gotama từbỏhang động, xuống sống ởcội cây có tàn xanh bóng mát cạnh bờsông. Chàng đã quyết định từbỏkhổhạnh, sẽđi theo lộtrình trung đạo... Đêm đó, Siddhattha Gotama trải qua một giấc ngủngon, sáng ngày chàng thấy sinh lực dồi dào chảy tràn trong cơthể.

Nắng sớm vàng trong, gió nhẹlay động cành lá. Với tinh thần phơi phới, chàng đi kinh hành lui tới ven sông. Xếtrưa, cô bé Puṇṇā lại tìm tới với sữa, đềhồvà bánh trái.

- Cháu lại đến cúng thần linh nữa à?

- Dạvâng! Rồi cô bé kể- Bà cháu lúc còn là con gái, thấy cội cây Assattha to lớn, uy nghiêm này, nghĩ chắc là có thần linh nên thường đến đây cầu nguyện: “Xin cho tôicó được một tấm chồng cùng dòng dõi huyết thống, vừa giàusang vừa đẹp tính, đẹp người; sau đó cho tôi sinh được một bétrai khôi ngô, kháu khỉnh, dễ dạy, dễ bảo. Tôi sẽ lễ tạ thầnlinh bằng cơm, sữa, bánh trái trọng hậu nhất”. Thếrồi, nguyện ước xưa giờđã thành tựu.

Siddhatha Gotama ngồi xuống cho vừa tầm bé gái, mỉm cười. Cô bé Puṇṇā đều đều tiếp:

- Cái cội cây Assattha có thần linh này đã cho bà chủcháu một tấm chồng nhưý, lại còn ban thêm một bé trai đẹp đẽnhưcon trời. Ngày rằm tháng Vesākha này, bà chủcháu sẽđến đây tạlễchính. Còn trước ba ngày, cháu đến đây đểcúng những lễphụ.

- À ra là vậy.

- Ngài sa-môn biết không! Đểchuẩn bịcho vật thực cúng dường đầy trân trọng và đầy thành kính vào ngày trăng tròn này, bà cháu đã vô cùng công phu...

- Ừcháu kể, ta nghe!

- Bà chủcháu giàu lắm. Ông chủcháu lại rất tốt bụng. Ông cười hiền lành khi thấy bà chủchuẩn bịsữa đểcúng tạthần linh. Bà nuôi mấy chục con bò sữa cao lớn, sung sức nhất; lấy sữa của mấy chục con bò này đểnuôi tám con bò sữa mập ú; lấy sữa của tám con bò sữa mập ú này chỉđểnuôi hai con bò sữa đang tơ. Và sữa của hai con bò này chỉdành riêng đểcúng thần. Sữa hôm qua sa-môn dùng là sữa tuyệt vời kia đấy!

Nghe đến đây, Siddhattha Gotama không còn ngạc nhiên nữa. Sữa hôm qua đúng là dược phẩm, là thuốc bổhồi sinh thật sự. Siddhatha Gotama cười nói:

- Nó không những là thuốc bổ, nó còn là thần dược.

- Đúng vậy! Cô bé gật - Bà chủcháu còn hòa vào trong biết bao nhiêu là thuốc quý đấy!

Bé Puṇṇā lại nói tiếp:

- Đúng ngày lễchính, bà chủcháu sẽlấy sữa kia làm nước đểnấu một mâm cơm đặc biệt; và ngay chính hạt gạo đểnấu cơm cũng không phải là gạo thường... Triệu phú mới có đấy!

Bé Puṇṇā cười vô tưlự. Nó thấy mình kính mến ông sa-môn hiền từnày. Sớm hôm ấy, bé Puṇṇā đã bẻcây làm chổi, quét dọn sạch sẽtừtrong ra ngoài, sạch từkẽđá, từng hang hốc rễcây cho đến tận bờsông...

Thếrồi, qua mấy ngày được tẩm bổ, Siddhattha Gotama đã có da, có thịt trởlại; ba mươi hai quý tướng và tám mươi vẻđẹp lần lần hiện ra.

Trong lúc ấy, năm người bạn đồng tu lặng lẽbỏđi mất. Họrất thất vọng khi thấy Siddhattha Gotama thọthực đầy đủ, lại còn trò chuyện vui vẻvới một cô bé gái.

- Ông ta đã từbỏcon đường tối thượng rồi! Koṇḍañña buồn bã nói với các bạn - Chúng ta không còn trông cậy, tin tưởng gì nơi ông ta được nữa. Siddhattha Gotama của chúng ta đã trởvềvới đời sống lợi dưỡng, tẩm bổxác than một cách dung tục. Chúng ta đi thôi!

Nhận thấy sựhiểu lầm của họ, nhưng Siddhattha Gotama chưa vội đính chính. Trong những ngày này, chàng đang có cuộc chuyển hóa quan trọng vềnhận thức, đã có cái gì đó đang xảy ra trong nội tâm. Siddhattha Gotama đang dần dần hình thành lộtrình tu tập rất mới mẻ. Chàng từbỏkhổhạnh, nghĩa là từbỏcon đường truyền thống. Và chàng sẽnương tựa các nấc thiền hữu sắc, ởđó có pháp lạc, thanh tịnh, thuần thục và nhu nhuyến của tâm. Nương tựa vào chúng đểbắt đầu nhìn ngắm diễn tiến, vận hành của sựsống. Và sự sống là gì? Sựsống là cái đang diễn ra, tương quan giữa toàn bộ con ngườimình, thân tâm này cùng với ngoại giới. Đau khổ, phiền não,sầu muộn, tham sân gì gì cũng phát sanh từ đấy, thì sự tu tậpcủa ta cũng phải được ngắm nhìn từ đấy!

Đêm mười bốn tháng tưÂm lịch (Vesākha), dưới cội cây Assattha hùng vĩ, Siddhattha an trú các định hữu sắc, nuôi dưỡng phỉlạc, khuya, canh hai, chàng nằm nghỉ. Khoảng giữa canh ba, chàng nằm mộng... Siddhattha Gotama thấy mình nằm trên mặt đất, đầu gối đỉnh núi Himalaya, tay trái đặt vắt qua phía Đông đại dương, tay phải đặt vắt qua phía Tây đại dương, hai chân duỗi thẳng, gác qua châu Diêm-phù-đề, thòng xuống phía Nam đại dương.

Siddhattha Gotama thấy có một cây cỏ, tên gọi tiriyā mọc từlỗrún và lớn lên. Nó to dần, cao dần lên một gang,một cùi, một sải... một do-tuần đến trăm do-tuần... rồiđứng chật cảhưkhông, tỏa tám cành ra tám hướng... xanhum, mát mẻ.

Siddhattha Gotama thấy một đám dòi đầu đen, mình trắng, lũ lượt bò từđầu đến chân, đến đầu gối rồi bao phủđầy đặc cảống chân.

Siddhattha Gotama thấy bốn loài chim có bốn màu xanh, đỏ, vàng, đen từbốn hướng cùng bay đậu nơi chân mình; bỗng nhiên, chúng hóa thành màu trắng hết. Siddhattha Gotama thấy mình đi qua đi lại, đi lên đi xuống trên đống phẩn cao to nhưngọn núi; nhưng hai chân không hềdính một chút dơbẩn, không lây một chút xú uếnào cả.

Lúc sao mai vừa mọc, Siddhattha Gotama tỉnh dậy, giấc mộng đang còn mới mẻ, chàng tựđoán ngay rằng:

- Điềm triệu thứnhất: Ta sẽthành bậc Chánh Đẳng Giác, trởthành vịPhật trên quảđất này.

Điềm triệu thứhai: Có một giáo pháp “trung đạo” (vì cây mọc chính giữa lỗ rún), có tám nhánh - đểgiáo hóa chưthiên và nhân loại (Bát chánh đạo).

Điềm triệu thứba: Hội chúng cưsĩ (tóc đen mặc áo trắng) sẽđến quy y, nương nhờdưới chân ta, đểtu tập.

Điềm triệu thứtư: Những người có đức tin, đủthành phần trong bốn giai cấp sẽđến xuất gia tu tập; rồi cảbốn giai cấp đều được hòa tan, tẩy sạch trong biển pháp (màutrắng), chấm dứt kỳ thị.

Điềm triệu thứnăm: Nhiều người đến bốthí, cúng dường; nhưng khi thọdụng bốn món vật dụng, ta sẽkhông say mê, không dính mắc nó.

Sau khi giải minh năm điềm triệu, Siddhattha Gotama thấy lòng hân hoan, phỉlạc. Vệsinh cá nhân xong, chàng đi kinh hành một lát rồi xuống sông tắm.

Dòng nước ban mai mát lạnh, Siddhattha Gotama tiếp nhận từlàn da, từlỗchân lông cảm giác dễchịu ấy. Tai chàng nghe được cảâm thanh lao xao của từng làn sóng nước... Mũi chàng ngửi được cảmùi hương của rong rêu, của cảthiên nhiên hoang sơ... Ngũ quan và nhận thức đã trởnên tinh tế. Không thểrời bỏthếgiới hiện tượng, sựsống mà phải lắng nghe, cảm nhận hiện tượng, sựsống một cách trọn vẹn, sâu sắc... Từcơsởấy, cảm giác, tri giác, tâm hành, nhận thức cũng phải được lắng nghe một cách chân thực. Nhưdòng sông này, các giọt nước kếtục trôi

chảy nhưthếnào thì cảm giác, tri giác, tâm hành và nhận thức của ta cũng trôi chảy nhưthế...

Lúc ngồi thiền dưới gốc cây, Siddhattha Gotama duy trì, tăng cường sựchú tâm và tỉnh giác đểlắng nghe toàn thểthân, tâm cùng các đối tượng của chúng. Tất cảđều trôi chảy, tụrồi tan, đến rồi đi liên tục, không gián cách. Không một cảm thọ, tri giác, tâm hành, nhận thức nào có thực tính, ngã tính... Cái mà Vệ-đà bảo là tiểu ngã (atman, atta), là linh hồn thường tại đồng một thểvới đại ngã vũ trụ(Mahātman) chợt rã tan nhưbong bóng nước... Tất cảchúng đều là vô ngã (anatta)... Sựthấy rõ bằng thực chứng, bằng quán chiếu tựthân này cho Siddhattha Gotama một phỉlạc chưa từng thấy...

Khi nàng Sujātā và cô bé Puṇṇā mang lễvật đến gốc cây cúng thần linh thì họthấy một vịthần hào quang sang rực đang tĩnh tại tọa thiền. Ngay cảcô bé Puṇṇā cũng cảm nhận khác lạ. Đây đúng là vịsa-môn gầy khô sắp chết đói mấy bữa trước - nhưng dường nhưđã hóa sanh thành một con người khác. Đúng là có thần linh rồi! Đúng là thần linh mới có dung sắc và hào quang nhưvậy.

Nàng Sujātā sai Puṇṇā sắp đặt lễphẩm trên chiếc mâm vàng gồm cơm sữa và bánh trái khác, quỳ xuống, đội lên đầu rồi thành kính nói:

- Thưa ngài, thưa vịthọthần uy linh! Con là Sujātā, ngài đã theo lời ước nguyện của con, ban cho con một tấm chồng đẹp đẽ, giàu sang và tốt bụng; lại còn ban cho con một bé trai có tướng mạo, dung sắc nhưmột tiểu thiên thần. Vậy là con đã hoàn toàn mãn nguyện. Hôm nay, con đến đây đểtạlễ, mong ngài chứng giám cho long thành của con...

Siddhattha Gotama xảthiền, mỉm cười nói:

- Ta chỉlà một sa-môn đang tầm đạo thôi, có phải là thần linh gì đâu, cô bé Puṇṇā biết kìa!

Cô bé Puṇṇā vẫn đang quỳ mọp bên chủ, bây giờmới ngước đầu lên:

- Không, hôm nay ngài sa-môn đúng là thần linh. Bà chủcon và con đều thấy rõ nhưvậy.

Riêng nàng Sujātā thì vô cùng tri ân và xúc động, tựnghĩ: “Thần linh đã cảm ứng cho lòng thành của ta nên đãhóa thân nơi vị sa-môn thân tướng cao sang, quý phái này.”

Siddhattha Gotama tựnghĩ: “Tất cả đều có nhân và duyên. Ta hãy thọ nhận vì lợi ích cho nàng và cũng lợi ích cho cuộc chuyển hóa vĩ đại đang ở nơi ta”. Khi nàng Sujātā

và cô bé Puṇṇā dâng nguyên cảmâm bằng vàng1 cho trọn lễra vềrồi, Siddhattha Gotama đứng trầm tư, quán tưởng giây lát... rồi chậm rãi từng bước một, ra bờsông. Lựa một đám cỏsạch, Siddhattha ngồi xếp bằng, vo tròn cơm sữa thành bốn mươi chín vắt to bằng trái thốt nốt. Chánh niệm, tỉnh giác, Siddhattha chú nguyện rồi độthực hết bốn mươi chín vắt cơm ấy2. Cầm mâm vàng, đứng lên, Siddhattha phát nguyện rằng:

“Nếu dưới cội cây Assattha kia mà ta đắc thành quả vị Chánh Đẳng Giác thì xin mâm vàng này trôi ngược dòng sông. Bằng không thể đắc quả Phật thì mâm vàng này sẽ trôi xuôi”.

Nguyện xong, Siddhattha Gotama thảy mâm vàng ra giữa sông. Lạlùng thay, chiếc mâm vang nhưtấm thia lia băng băng trôi ngược nguồn, lên phía thượng lưu, khoảng chừng tám mươi hắc

1 Có tư liệu nói là vào năm 1972 có một phái đoàn khảo cổ đã đào bới ngôinhà cũ của nàng Sujātā, phát hiện rất nhiều mâm vàng, bạc, chén vàng, chén bạc...

2 Đây là 49 vắt cơm ngài chỉ thọ dụng một lần; rồi sau đó, 49 ngày sau khi thành Đạo, ngài không ăn gì nữa; chứ không phải ngài tu tập trong 49 ngàynhư nhiều kinh sách đã hiểu lầm! (Xem J.i.68f.; DhA.i.71,etc.)

tay thì chìm xuống.

Ngay lúc ấy, trên thếgian thì không có chuyện gì, nhưng dưới thủy cung có chuyện lạ. Nguyên dưới cung điện của Long vương đã có ba chiếc mâm vàng của ba vịPhật quá khứ, đó là đức Phật Kakusandha, đức Phật Koṇāgamana, đức Phật Kassapa. Khi chiếc mâm vàng của Siddhattha Gotama chìm xuống, trôi vềthủy cung, đụng phải ba chiếc mâm vàng trước, tiếng ngân vang lên. Long vương Kāḷānaga lúc ấy đang ngủ, nghe âm thanh của mâm vàng chạm nhau, thức dậy, mỉm cười nói rằng: “Chà! mớihôm qua một vị Phật xuất hiện, hôm nay lại một vị Phậtkhác nữa ra đời!”

Siddhattha Gotama biết nguyện mình sẽđạt, lòng hân hoan, thưthái; và còn biết rõ rằng: Sựchuyển hóa của mình, cái nhìn mới mẻcủa mình vềsựtu tập là chính xác, đúng đắn! Bước vềcội cây Assattha, Siddhattha Gotama rất tựtin khi thấy mình đã chuẩn bịđầy đủcho một cuộc

hạthủcông phu mà không còn sợphải lầm lạc nữa. Và có ai ngờrằng, bát sữa kỳ diệu và những vắt cơm đềhồthượng phẩm của cô bé Puṇṇā và nàng Sujātā đã làm nên một kỳ tích muôn triệu năm mới có một lần: Đấy là những giọt máu tiếp năng lực, thêm nhiên liệu đểcho một đức Chánh Đẳng Giác và giáo pháp thoát khổra đời, cứu độcho vô lượng nhân thiên, còn rực rỡhuy hoàng và sang chói chiếu diệu đến tận ngày hôm nay!

Tỳ-khưu-ni Prakirti

(Cô gái hạ tiện yêu đại đức Ānanda)

* Nguyên tác Anh ngữ: “Venerable Ānanda and outcaste maiden” của V. Weragoda Sarada Mahāthera - Chief Monk/ Chief Administrator - Singapore Buddhist Meditation Center).

* Bản Việt ngữ - phỏng dịch của tỳ-khưu Giới Đức (Minh Đức Triều Tâm Ảnh).

Ghi chú: Có thay đổi đềtruyện. Và trong này, mẹcô gái có đọc chú “Ma-đăng-già”, không tìm thấy trong Tam Tạng Pāḷi văn.

* Tóm tắt vềđại đức Ānanda:

Là con trai của đức thân vương Amitodana - em ruột của đức vua Suddhodana (Tịnh Phạn vương) - ngài có tướng mạo vô cùng tuấn mỹ và có một trí nhớ phi thường. Khi làm lễ tắm rửa và đặt tên, các thầy bà-la-môn rành thông tướng pháp

khen ngợi, tán dương không hết lời. Họ nói rằng, vương tử có một đầu óc siêu phàm, bất cứ môn học nào, chỉ cần liếc mắt qua hoặc thoáng nghe qua là nhớ, là thuộc lòng ngay tức khắc.

Sau khi thành đạo, đức Phật về thăm quê hương lần thứ hai, Ānanda đã cùng với các ông hoàng Anuruddha, Kimbila, Bhaddiya, Bhagu, Devadatta và người thợ cạo Upāli đồng xuất gia. Tôn giả là bậc học rộng, nghe nhiều. Mà nếu không có ngài với trí nhớ ưu việt, thông bác thì có lẽ Tam Tạng kinh điển sẽ không tồn tại đến ngày hôm nay. Ngài còn là thị giả của đức Phật suốt 25 năm trường, khéo léo và tế nhị phục dịch đức Đạo sư; và dường như không có một khiếm khuyết nào về bổn phận, đức hạnh cũng như sự mẫn cán, tinh cần.

Ngài cũng là người đã ba lần thỉnh cầu tha thiết xin đức Phật thâu nhận nữ giới vào giáo hội; và nếu không có ngài thì ni chúng tỳ-khưu-ni không biết có hiện hữu trên thế gian này hay không!

Ngoài tướng hảo quang minh, một mỹ nam tử - chỉ có thua đức Phật - tính tình ngài lại mềm mỏng, dịu dàng, đoan nghiêm, phúc hậu... lại dạt dào tình cảm với huynh đệ, hai hàng cận sự nam nữ - nên trong hàng tứ chúng, ai ai cũng quý kính, tôn trọng và cảm mến ngài. Chẳng có ai gặp ngài mà không mang một ấn tượng tốt, một hảo cảm đặc biệt, nhất là nữ giới... vì vậy, mới có chuyện sau đây xảy ra...

Một ngày kia, đại đức Ānanda du hành ởphương xa, trên đường trởvềtịnh xá Kỳ Viên, ngài đi trì bình khất thực quanh xóm làng ngoại ô rồi nghỉdưới một gốc cây đểđộthực. Dùng ngọxong, đại đức ôm bát đi theo lối mòn tìm nước uống nơi một xóm nhà nghèo nàn ven chân núi. Thấy một cô thiếu nữbên đường đang múc nước giếng, bước đến gần, ôm bình bát trong tay, ngài lặng lẽđứng một bên, đưa mắt nhìn xuống. Cô gái ấy tên là Prakirti, nàng vốn là hạng tiện dân chiên-đà-la1 thấp kém ởngoài rìa xã hội, thấy một “vị bàla-môn” tướng cách cao sang, quý phái đến đứng lặng lẽgần bên thì vô cùng sợhãi; nàng cúi đầu xuống, hỏi lí nhí trong cổhọng:

- Thưa ngài, ngài cần gì không ạ?

Đại đức Ānanda, vẫn với tầm mắt nhìn xuống, nói rõ mục đích của mình:

- Thưa cô, vui lòng cho tôi xin chút ít nước.

Nghe “người lạ” thuộc đẳng cấp thượng lưu lại nói lời

“thưa cô”, cô gái càng sợhãi hơn:

- Cháu là kẻthấp hèn.

- Tôi chỉcần chút ít nước thôi.

- Cháu là dân thấp hèn, hạliệt. Không có ai uống nước của chúng cháu cả.

- Tôi chỉcần chút ít nước uống cho hết khát thôi.

Nước là dùng đểmà tắm rửa, giặt giũ, giải khát; nước có phân biệt giai cấp gì đâu, thưa cô!

Nghe “người lạ” nói một câu kỳ lạlà không phân biệt giai cấp, cô gái bây giờmới mạnh dạn ngước đầu lên, mới dám trảlời cho rõ ràng:

- Cháu là con gái giống nòi hạđẳng chiên-đà-la. Nước giếng này vốn trong và ngọt, nhưng đối với những ngườiởgiai cấp trên, họxem nước của chúng cháu không sạch, nó dơbẩn. Nước này

1 Chiên-đà-la là hạng người ở tận đáy xã hội - họ bị khinh bỉ, bị xua đuổi không khác gì thú vật; cả 4 giai cấp bà-la-môn, sát-đế-lỵ, vệ-xá, thủ-đà-la sử dụng họ như bọn nô lệ...

chỉcó chúng cháu uống. Các giai cấp trên trước họchê là ô uế, họkhông uống đâu; cho chí rửa tay, họcũng không dám!

- Tôi không hềhỏi cô thuộc giai cấp, đẳng cấp nào mà! Tôi chỉxin nước uống thôi mà.

- Chẳng lẽngài không biết sao? Trong xứnày, nói đại lược là có hai giai cấp, giai cấp cao sang và giai cấp hạliệt1. Cháu thuộc hạng người thấp thỏi, hèn kém nhất trong xã hội loài người.

- Tôi đâu cần biết giai cấp của cô. Tôi chỉcần nước uống thôi, thưa cô!

- Làm sao cháu có thểtùy tiện dâng nước cho ngài được? Cháu là con gái hạtiện. Những người ởtrong lâu đài to lớn, cao sang trong kinh thành, họthuộc giai cấp trên trước2. Còn những người hèn hạnhưcháu, chúng cháu không có được cảcái quyền nhìn họnữa là. Ngay cảcái bóng của chúng cháu, họ3 cũng ghê tởm không dám giẫm lên. Khi chúng cháu đến gần, họtránh ra xa. Nếu

bắt buộc phải nhìn thấy chúng cháu, họphải rửa mặt tẩy uếvới nước tẩm hương hoa, vừa cau

1 Ý cô gái muốn nói, 4 giai cấp xã hội là cao quý, cao sang - còn cô khôngđược phép ở trong một giai cấp nào cả, là kẻ nô lệ, là hạng thấp hèn nhất,nếu được gọi là giai cấp thì là giai cấp hạ liệt nhất.

2 Là giai cấp bà-la-môn (tu sĩ, các giáo chủ, các thầy tư tế); sát-đế-lỵ (vuachúa, tướng lãnh, chiến sĩ); vệ-xá (thương gia, chủ nghiệp đoàn, giai cấpthợ thầy các ngành nghề...); riêng thủ-đà-la là giai cấp lao động chân tay.

3 Đa phần bà-la-môn mới kỳ thị khắc nghiệt như thế - con ba giai cấp cònlại cũng chừng mực thôi.

mày vừa than: “Thần thánh ôi! Ta vừa nhìn thấy cái gì vậy kìa! Bọn dân hạ tiện!”

Thếthì làm sao cháu dám dâng nước cho ngài được? Làm sao cháu dám đến gần ngài đểdâng nước? Nếu chiếc bong của cháu có dính trên người ngài, ngài cũng sẽtrởthành dân hạtiện mất thôi!

Đại đức Ānanda cảm thấy bất bình vềđịnh kiến tệhại của xã hội, xót thương cho hạng tiện dân sống trong hoàn cảnh bất công, tủi nhục nên muốn nói rõ cho cô gái biết quan niệm bình đẳng giữa người và người trong giáo pháp của đức Tôn Sư:

- Tôi không đểý gì đến cái gọi là giai cấp cao và thấp ấy. Tôi chỉbiết rằng cô cũng là một con người nhưtôi thôi. Tôi chưa bao giờnghe nói giai cấp có thểtạo ra sựkhác biệt giữa người này với người khác. Tôi không chấp nhận ý tưởng, quan điểm cổhủ, mọi rợvà lệch lạc ấy. Tất cảmọi người trong chúng ta, ai cũng có hai tay, hai chân, hai mắt, một miệng, một khuôn mặt và một cái mũi. Có thểnào mặt trời lại mọc ởphương Tây đối với người thuộc giai cấp dưới? Có thểnào mặt trời lại mọc ởphương Đông chỉđểdành cho giai cấp thượng lưu? Còn nữa, cảm nhận hạnh phúc hay đau khổthì ai cũng giống nhau, có ai khác với ai đâu? Khi ăn, bụng ai cũng đầy, cũng nởra; khi đói thì bụng ai cũng cồn cào và nó teo tóp lại! Vậy thì họkhác nhau ởchỗnào, thưa cô?

“Giữa con người với con người thì ai cũng giống nhau”- Prakirti nắm bắt được ngay quan điểm vượt ngoài giai cấp rất bình đẳng, rất cởi mở, thông thoáng của “người lạ”, nhưng cô cũng muốn hiểu cho rõ hơn:

- Bềngoài thì không có gì khác nhau lắm đâu, đúng nhưngài đã nói. Nhưng những người ởgiai cấp trên, họnhờcó phước báu nên mới xứng đáng sinh vào dòng dõi thượng lưu ấy được. Còn chúng cháu thì do vô phước, nhiều tội lỗi nên phải sinh vào dòng dõi thấp hèn này. Họđược diễm phúc sinh ra từmiệng, từvai Đại Phạm Thiên (Mahā Brāhmā). Còn chúng cháu thì “bị” sinh ra từbàn chân, gót chân của đấng ấy. Tất cảchúng cháu đều không được phép học kinh VệĐà. Do vậy chúng cháu ngu dốt, thấp kém, thua thiệt đủmọi bề, mọi thứ. Chúng cháu

không được đặt vào bất cứmột giai cấp nào, là hạng người ởtận cùng cái đáy của xã hội, thưa ngài.

Bây giờthì cảhai người đã bắt đầu nói chuyện một cách khá tựnhiên. Cô gái khẽnhìn “người lạ”, thấy ông ta đẹp đẽvà oai nghiêm quá, cô lại cúi đầu xuống, tim đập thình thình, đôi má chợt đỏlựng lên. Đại đức Ānanda vô tâm không đểý, tiếp tục cuộc đối thoại, giải thích cho cô gái rõ hơn một tí nữa:

- Bậc đạo sưcủa tôi không dạy nhưvậy, không giảng nhưthếđâu. Ngài dạy rằng, tất cảchúng ta đều bình đẳng, không có giai cấp trong giọt máu và trong giọt nước mắt. Máu ai cũng đỏvà giọt nước mắt ai cũng mặn. Cô có thểnghe tôi đọc câu này, là của đạo sưtôi dạy đó:

No jaccā vasalo hoti

Na jaccā hoti brāhmaṇo

Kammanā vasalo hoti

Kammanā hoti brāhmaṇo.

Nó có nghĩa là: Không ai sinh ra đã thành hạtiện. Không ai sinh ra đã thành bà-la-môn. Chính do hành động, do nghiệp (kamma) mới thành hạtiện, chính do hành động, do nghiệp mới thành bà-la-môn!

Cô gái nghe nhưuống cảvào lòng, mát rười rượi. Cô len lén đưa mắt ngó quanh xem thửcó ai thấy không. Vừa sợhãi vừa thẹn thùa, cô cúi xuống, với bàn tay run run, đưa gàu kềmiệng bát đểrót nước. Khi thấy nước vừa đủdùng, đại đức Ānanda bưng bát uống một hơi dài. Sau đó,

ngài còn chịu khó, dịu dàng giải thích thêm cho cô gái, đại ý là: Phải biết giá trịcon người trong cộng đồng loài người, đừng tựti mặc cảm, đừng sống theo quy định, áp đặt của xã hội; phải biết tôn trọng giá trịcon người trong con người của mình, đểvươn lên, đểđứng thẳng, đểgiữvẹn phẩm chất cao quý của con người - là nhưthếnào! Con người vốn bình đẳng và tựdo! Không luật pháp nào, định chếnào, xã hội nào, con người nào có quyền tức đoạt cái quyền bình đẳng và tựdo ấy.

Thấy cô gái im lặng lắng nghe có vẻrất chăm chú, ngài từtốn nói lời cám ơn cô gái rồi ôm bát bước đi. Cô thiếu nữsững sờđưa mắt nhìn theo cho đến khi ngài Ānanda khuất dạng phía xa xa...

Đăm đắm nhìn theo chiếc bóng của vịsa-môn, cô gái nhưcòn nghe văng vẳng bên tai: “Vui lòng cho tôi xin chútnước!”, “Vui lòng cho tôi xin chút nước!” Ôi! Lời nói sao mà ngọt ngào, mát dịu lạlùng! “Vui lòng cho tôi xin chútnước!”, “Vui lòng cho tôi xin chút nước!” Ôi! Lời nói sao mà dịu dàng, khiêm tốn đến vậy! Ồ, vịnày là ai, ởđâu mà vừa cao sang quý phái, vừa đẹp đẽ, đôn hậu quá chừng chừng! Chẳng lẽkhông có một giếng nước nào khác ởtrong kinh đô Sāvatthi này? Chẳng lẽchỉcó nước duy nhất ởcái giếng này thôi? Tại sao người ấy lại tìm đến ngay mình đây đểxin nước? Chẳng lẽmình là người con gái duy nhất tại

kinh đô Sāvatthi? Quảthật người ấy chỉđến đểxin nước, chẳng cần quan tâm rằng mình là hạng con gái thấp hèn?

Lẽra người ấy phải biết chứ! Nhìn qua cách ăn mặc thì trẻcon cũng biết mình là dân bần cùng, hạtiện. Người đàn ông đẹp đẽ, cao sang, quý phái, khiêm tốn, dịu dàng, khảái kia là ai vậy kìa? Ông ta từđâu đến? Cám ơn trời đất, thánh thần trên đầu trên cổđã đưa người ấy đến cái

giếng nước “định mệnh” này. Nhờngười ấy, tôi mới biết được rằng tôi cũng là một con người, lại là một thiếu nữson trẻnhưai kia vậy. Từtrước đến nay, tôi cứnghĩ mình không phải con người, chỉlà một động vật hạliệt dơdáy, là một đứa con-gái-thú-vật (animal-girl) không hơn không kém. Ôi, gương mặt người ấy sao mà quyến rũ! Ôi, đôi mắt người ấy sao mà tràn ngập nhân từ! Ôi, dáng dấp người ấy sao mà thanh nhã, trẻtrung, sáng chói, đẹp đẽ

đến vậy! Làm sao mình có thểgặp lại người ấy một lần nữa bây giờ? Làm sao mình có thểnghe lại giọng nói ngọt ngào kia một lần nữa? Sống đểmà làm gì nếu không thấy lại được người ấy? Ôi, giá nhưngày nào mình cũng được dâng nước cho người! Ngày nào mình cũng được nói với người ấy vài lời, vài lời thôi! Nếu người ấy lại đến, thì nhất quyết mình không đểcho người ấy đi. Tôi sẽmang người ấy vềnhà và giữrịt người ấy lại. Nếu được ngắm người ấy, mình sẽkhông cần ăn, không cần uống. Cứnhìn người ấy là đủno rồi, đủhạnh phúc rồi. “Vui lòng cho tôi xin chútnước!”, “Vui lòng cho tôi xin chút nước!” Ôi! Tiếng lời dịu dàng ấy đã khắc sâu vào tận đáy lòng, khắc sâu vào trái tim của mình mất rồi!

Mẹcô thiếu nữhạtiện thấy con mình đi múc nước quá lâu không về, sốt ruột, bà gọi ơi ới:

- Prakirti! Prakirti! Con ởđâu? Mẹtìm con nãy giờsao không thấy? Con gái tôi đi đâu rồi? Đã có chuyện gì xảy đến với con thế? Con đã mọc rễbên bờgiếng rồi hay sao vậy? Lần nào đi lấy nước cũng cứtrò chuyện mải miết với bọn con gái thôi! Prakirti! Prakirti!

- Thưa mẹ, con đây!

- Ởđâu thế?

- Ởđây! Bên giếng nước chớđâu!

- Trời đã trưa trợt rồi. Đất đã nóng bỏng cảchân rồi đó. Tất cảcon gái nhà người ta đi múc nước đều đã vềcảrồi. Tại sao con còn làm gì ởđấy một mình vậy?

- Mẹơi, cái giọng nói kia sao mà ngọt ngào quá: “Vui lòng cho tôi xin chút nước!”

- Vui lòng xin chút nước? Cái gì vậy? Cái gì nước? Ai đã xin con nước?

- Một người đàn ông trẻtrung, đẹp đẽvô song! Ông ta có cái đầu cạo trọc, mình khoác chiếc y màu vàng, tay thì bưng bát nước. Ấy là một chàng trai thanh niên có dáng dấp thanh cao, khảái, thưa mẹ.

- Cạo trọc đầu? Làm sao một người đàn ông trẻ, đầu cạo trọc mà có thểgọi là đẹp được? Chẳng lẽcon không biết, họcạo trọc đầu là đểmà phá tướng? Là đểmà xua đuổi cái đẹp đi?

- Con không biết điều đó. Mà con cũng không cần biết, không thèm biết. Con chỉthấy, chỉbiết người đàn ông cạo trọc ấy đẹp tuyệt trần. Toàn thân người ấy sang rực ánh vàng nhưdát vàng. Cặp mắt người ấy nhân từ, dịu dàng. Phong thái người ấy thanh cao nhưng bình dị. Là hiện thân của nhân từvà bình dịđó, mẹơi!

- Người ấy có cùng đẳng cấp với mình không con?

- Dạthưa có! Người ấy nói là ởcùng một giai cấp với chúng ta!