4. Ngũ giới

KHÉO VẤN, KHÉOĐÁP
Nguyêntác:Good Question, Good Answer
Tácgiả:Tỳ khưu Shravasti Dhammika
Dịchgiả:Phạm Kim Khánh & Bình Anson

4.NGŨ GIỚI

VẤN:Các tôn giáo khác có những điều răn cấm do vị thần linhhay chư vị thần linh của họ ban hành, để nhận định điềuphải lẽ trái. Quý vị, những người Phật tử, không tinnơi thần linh, như vậy làm sao quý vị có thể phân biệtđiều nào là phải và điều nào là trái?

ĐÁP:Bất luận tư tưởng, lời nói hay hành động nào bắt nguồntừ tham, sân, si, và dẫn dắt ta xa dần Niết bàn, đều làsai quấy. Và bất luận tư tưởng, lời nói hay hành độngnào bắt nguồn từ tâm quảng đại bố thí, từ bi và trítuệ, và giúp ta mạnh tiến trên con đường hướng về Niếtbàn, đều là tốt lành.

Trongcác tôn giáo lấy thần linh làm trụ cốt, điều trọng yếulà cố gắng làm những điều ta được dạy bảo phải làmtheo. Nhưng trong tôn giáo lấy con người làm trung tâm điểmnhư Phật giáo, ta phải khai triển tình trạng tự nhận thứcvà tự hiểu biết sâu xa về chính mình. Tâm trạng luân lýđạo đức căn cứ trên hiểu biết lúc nào cũng dũng mãnhhơn là sự tuân hành theo một mệnh lệnh.

Nhưvậy, hiểu biết điều chánh lẽ tà, điều nào là đúng vàđiều nào là sai quấy, người Phật tử nhìn vào ba khía cạnh:ý định, hậu quả mà hành động sẽ tạo nên cho mình, vàhậu quả mà hành động sẽ tạo nên cho người khác. Nếuý định là tốt (tức bắt nguồn từ lòng quảng đại bốthí, tâm từ bi, và trí tuệ), nếu khi thực hành ý định,hành động ấy sẽ tạo lợi ích cho mình (tức giúp mình ngàycàng tăng trưởng lòng quảng đại bố thí, tâm từ bi, vàtrí tuệ), và tạo lợi ích cho kẻ khác (tức giúp họ tăngtrưởng lòng quảng đại bố thí, tâm từ bi, và trí tuệ),nếu như thế, hành động của ta là thiện, trong sạch, tốtvà đạo đức.

Lẽdĩ nhiên, có rất nhiều mức độ tốt hay xấu. Đôi khi talàm việc gì với ý định tốt vô cùng, nhưng có thể việclàm ấy không mang lại hậu quả tốt đẹp cho ta hay cho ngườikhác. Đôi khi ta làm với ý định không mấy tốt, nhưng rồihành động ấy lại giúp ích cho người khác. Đôi khi ta hànhđộng với ý định không tốt và hành động ấy tạo lợiích cho ta, nhưng có thể gây tai hại cho người khác. Trongnhững trường hợp tương tự, hành động của ta lẫn lộn­ tốt và không mấy tốt. Khi ý định là xấu, không tạolợi ích cho ta hay cho người khác, thì đó là bất thiện.Khi làm điều gì với ý định tốt và hành động ấy nếuđược thực hiện sẽ tạo lợi ích cho ta và cho người khác,thì hành động ấy hoàn toàn là thiện.

VẤN:Như vậy, Phật giáo có một hệ thống luân lý?

ĐÁP:Đúng. Đúng vậy. Ngũ giới là nền tảng của luân lý Phậtgiáo. Trong năm giới, giới đầu tiên là tránh sát sinh, haylàm tổn hại chúng sinh. Giới thứ nhì là tránh không trộmcắp, thứ ba là tránh tà dâm, thứ tư là tránh vọng ngữvà thứ năm là tránh dùng rượu và các chất say.

VẤN:Nhưng sát sinh đôi khi là tốt. Thí dụ như giết những loạicôn trùng như ruồi, muỗi, vì chúng có thể truyền bệnh lantràn, hay giết một người muốn sát hại mình?

ĐÁP:Nó có thể tốt cho ta. Nhưng còn những sinh vật hay ngườikia thì sao? Họ cũng muốn sống như ta. Khi ta quyết địnhxịt thuốc để giết côn trùng, ý định của ta có lẽ baogồm lẫn lộn những tư tưởng lo lắng cho mình (tốt, vìnó trừ nguyên nhân tạo phiền toái cho mình) và muốn trừhậu hoạn (xấu, vì phải sát sinh). Hành động này sẽ cólợi cho ta (tốt) nhưng rõ ràng sẽ không có lợi cho chúngsinh khác (xấu). Như vậy, đôi khi có thể cần phải sát sinh,nhưng không bao giờ hoàn toàn là tốt.

VẤN:Quý vị, những người Phật tử, quá lo lắng cho các loàikiến và sâu bọ?

ĐÁP:Người Phật tử cố gắng trau giồi lòng từ bi vô lượng,bao trùm tất cả mà không có sự phân biệt nào. Họ nhìnthế gian như một toàn thể hợp nhất, trong đó mỗi vật,mỗi sinh vật đều có chỗ đứng và có bổn phận hay chứcnăng của nó. Họ tin rằng ta phải hết sức thận trọng trướckhi tiêu diệt hay làm xáo trộn thế quân bình tế nhị củathiên nhiên. Hãy thử nhìn những nền văn hóa chỉ chú trọngđến việc khai thác thiên nhiên, khai thác đến mức tận cùng,vắt ép đến giọt cuối cùng, mà không trả lại gì, chỉxâm lăng và chinh phục. Thiên nhiên đã nổi loạn. Chính cáikhông khí mà ta đang thở bị đầu độc, sông ngòi bị ônhiễm, nhiều loại thú bị tuyệt giống, núi đồi trọc lóctrơ trọi và bị soi mòn. Cho đến khí hậu cũng đổi thay.Nếu con người giảm nóng nảy tham lam, tiêu diệt và sát hại,tình trạng khủng khiếp này có thể đã không xảy ra. Tấtcả chúng ta nên tận lực trau giồi lòng tôn kính sinh mạng.Và đó là giới thứ nhất.

VẤN:Giới thứ ba nói chúng ta nên tránh việc tà dâm. Vậy, tàdâm là gì?

ĐÁP:Nếu chúng ta dùng thủ đoạn lừa gạt, đe dọa, hay ép buộcngười khác để có quan hệ tình dục với mình, hành vi ấygọi là tà dâm. Ngoại tình cũng là một hình thức tà dâm,vì khi chúng ta kết hôn, ta có hứa sẽ chung thủy với ngườiphối ngẫu. Khi ta ngoại tình thì ta đã phá bỏ lời cam kết,cũng như phản bội lại lòng tin của người kia. Tình dụcnên được xem như là một biểu lộ của tình yêu và quanhệ mật thiết giữa hai người, và nếu được như thế,nó sẽ góp phần duy trì tinh thần và tình cảm trong đờisống lứa đôi.

VẤN:Quan hệ tình dục trước hôn nhân có phải là tà dâm không?

ĐÁP:Không hẳn như thế, nếu cả hai người đều đồng ý vàyêu thương nhau. Tuy nhiên, không nên quên rằng chức năng sinhhọc của tình dục là để tạo sinh sản, và nếu một phụnữ chưa lập gia đình mà lại mang thai thì có thể sẽ tạora nhiều vấn đề rắc rối. Nhiều người biết suy nghĩ vàchững chạc cho rằng tốt hơn hết, nên hoãn việc ấy chođến sau khi làm lễ cưới.

VẤN:Còn giới nói dối thì sao? Có thể nào sống mà không nóidối?

ĐÁP:Nếu thật sự không thể tránh nói dối, trong xã hội hay trongcông cuộc làm ăn sinh sống, thì nên thay đổi tình trạngphiền phức và hư hỏng kia. Phật tử là người quyết tâmlàm việc gì thực dụng nhằm giải quyết vấn đề bằngcách cố gắng thành thật và ngay thẳng hơn.

VẤN:Rồi còn vấn đề uống rượu thì sao? Uống một ít rượuchắc không hại gì?

ĐÁP:Thông thường người ta không uống rượu để thưởng thứcmùi vị. Khi ngồi uống một mình, thì đó là để làm dịubớt tinh thần căng thẳng. Uống rượu chung với đông người,là để làm như mọi người khác. Dùng chút ít, rượu cũnglàm hư hoại tâm trí và trở ngại sự hay biết chính mình.Dùng nhiều, ảnh hưởng của nó có thể gây tai hại nặngnề.

VẤN:Nhưng uống một chút rượu không phải thật sự là phạmgiới, phải không? Đó chỉ là một chuyện nhỏ?

ĐÁP:Đúng, chỉ là một chuyện nhỏ. Nếu ta không thể thực hànhmột chuyện nhỏ nhen như vậy thì ý chí của ta quả thậtlà không dũng mãnh, có phải vậy không?

VẤN:Năm giới là tiêu cực, dạy ta những gì không nên làm, màkhông dạy những gì nên làm?

ĐÁP:Năm giới là nền tảng luân lý của Phật giáo, không phảilà toàn thể giáo lý. Ta bắt đầu nhận ra những gì xấuvà cố gắng ngưng nó lại. Đó là tác dụng của năm giới.Sau khi ngưng làm điều xấu xa tội lỗi, ta bắt đầu làmđiều tốt.

Nhưgiới vọng ngữ chẳng hạn. Đức Phật dạy ta ngưng nói dối.Sau đó ta phải nói chân thật, nói dịu hiền và lễ độvà nói đúng lúc. Ngài dạy:

"Từbỏ lời nói dối, người ấy trở nên chân thật, đáng tínnhiệm, ngay thẳng, chắc chắn, không lừa phỉnh thế gian.Từ bỏ lời nói đâm thọc, người ấy không đem chuyện đầunày lặp lại đầu kia, cũng không đem chuyện đầu kia lặplại đầu này, nhằm gây chia rẽ. Người ấy hòa giải nhữngngười bất đồng ý kiến và giúp những người bạn thânngày càng thân thiết hơn. Đem lại tình trạng hài hòa, làniềm hoan hỷ, thích thú, là tình thương, là động cơ thúcđẩy, đưa đến lời nói của người ấy. Từ bỏ lời thôlỗ cộc cằn, người ấy ăn nói thanh tao nhã nhặn, khôngđáng bị khiển trách, dịu ngọt êm tai, dễ mến, đi thẳngvào tâm, lịch sự, được cảm tình nồng hậu của nhiềungười. Từ bỏ thói ngồi lê đôi mách, nói lời nhảm nhívô ích, người ấy nói đúng lúc, nói lời chân chính, cólợi ích, nói về Giáo Pháp và Giới Luật. Người ấy nóinhững lời quý báu, đáng được kính cẩn tàng trữ như mộtbảo vật, hợp thời, hợp lý, chính xác rõ ràng và đúngchỗ" (Trung bộ).

VẤN:Có người cho rằng ta chỉ có cách nương tựa nơi quyền lựccủa một hay nhiều vị thần linh mới có thể tốt?

ĐÁP:Điều này hiển nhiên là sai sự thật. Có hằng triệu tưtưởng gia tự do và Phật tử ­ không nương tực vào uy lựcthần linh ­ mà tác phong đạo đức vẫn cao quý và tốt đẹp,không phải từng cơn từng lúc mà đều đặn bền bĩ, cũngnhư những người tin tưởng nơi một thần linh tối thượng.

Vớikiên trì cố gắng, ta có thể làm trong sạch tác phong củamình. Nếu không thể thanh lọc hoàn toàn tác phong của mình,chắc chắn ta cũng có thể cố gắng để nó trở nên tốthơn.