Phần Một: Tựa

Đồng Mông Chỉ Quán mở đầu bằng câu kệ:

Chư ác mạc tác,
Chúng thiện phụng hành.
Tự tịnh kỳ ý,
Thị chư Phật Giáo.

Nghĩa là:

Các điều ác quyết định chớ làm,
Các điều thiện kính cẩn vâng làm.
Tự làm cho ý niệm thanh tịnh,
Đó là lời dạy của chư Phật.

Toàn bộ pháp Chỉ Quán cũng như tất cả các phương tiện tu hành của đạo Phật, tóm lại không ra ngoài câu kệ này. Ác và thiện chia ra có hữu lậu và vô lậu. Hữu lậu ác: là những việc làm, lời nói, hoặc ý nghĩ có tổn hại cho các loài hữu tình. Hữu lậu thiện: là những điều có lợi ích cho tất cả các loài hữu tình. Lợi ích và tổn hại này chẳng những nói về hiện tại mà cón cả về tương lai nữa. Vô lậu ác: là những điều tổn thương hoặc ngăn cản đường tu tập giải thóat. Ngược lại, vô lậu thiện: là những điều thuận lợi và giúp ích cho đường tu tập giải thóat. Vì ý nghĩa Thiện và Aùc rộng rãi như thế nên phải bỏ ác làm thiện, bao gồm hết các phương pháp tu tập của thế gian và xuất thế gian. Lại, ý thức rất tự tại, không theo nghiệp nên tội cũng nhiều mà công cũng lớn. Ý thức theo tham, sân, si, phiền não thì gây nhiều ác nghiệp. Ngược lại, ý thức ý thức theo tín, giải, hành chân chính thì chứng được quả vị giải thoát.

Ý nghĩa câu: "Tự làm cho ý niệm thanh tịnh", cốt chỉ rõ người tu hành cần làm cho ý thức luôn luôn phát sinh những ý niệm thanh tịnh để huân tập ở đệ bát thức, phá trừ vô minh, phiền não. Do đó ý thức càng ngày càng thanh tịnh hơn trước, đi đến phát khởi trí tuệ, chứng vào pháp tính và thể nhập tự tánh thanh tịnh tâm, bản lai không có ô nhiễm.

Phương pháp tu tập thì nhiều, nhưng cốt yếu không ra ngoài Chỉ quán. Có Chỉ mới uốn dẹp được mê lầm, phiền não, có Quán mới nhận rõ pháp tánh chân như. Chỉ là "tịch", Quán là "chiếu", hai pháp đó hổ tương cho nhau, không bao giờ xa lìa nhau. Chỉ là nguyên nhân phát sinh thiền định. Quán là nguyên nhân phát sinh trí tuệ. Hai phép Chỉ và Quán như hai cánh của một con chim. Nếu thực hành riêng một phép thì dễ sa vào tà kiến. Trong Kinh có câu: "Hàng Thinh Văn định nhiều huệ ít nên không thấy Phật tánh, Thập Trụ Bồ Tát huệ nhiều định ít, nên tuy thấy Phật tánh mà không tỏ rõ; chỉ có Chư Phật Như Lai định huệ cân bằng mới thấy được Phật tánh rõ ràng. "Vì thế tất cả những người tu hành đều nên phát tâm thực hành Chỉ Quán.