14. Bombay, ngày 24 tháng 12 năm 1958

Cá thể có tầm quan trọng bậc nhất, mặc dù xã hội, tôn giáo, những chính phủ không công nhận sự thật đó. Bạn rất quan trọng bởi vì bạn là phương tiện duy nhất để tạo ra tánh sáng tạo bùng nổ của sự thật. Chính bạn là môi trường sống trong đó sự thật này có thể hiện hữu. Nhưng bạn sẽ quan sát được rằng tất cả những chính phủ, tất cả những tôn giáo và xã hội có tổ chức, mặc dù họ khẳng định sự quan trọng của cá thể, lại cố gắng hủy diệt tâm điểm cá thể, cảm thấy cá thể, bởi vì họ muốn cảm thấy tập thể, họ muốn một phản ứng tập thể. Nhưng cái trí mà chỉ được tổ chức theo một khuôn mẫu nào đó của niềm tin, bị trĩu nặng bởi phong tục, bởi truyền thống, bởi hiểu biết, không là một cái trí cá thể. Một cái trí cá thể chỉ có thể hiện diện khi bạn cố ý, đang biết, bằng cảm thấy, gạt đi tất cả những ảnh hưởng này bởi vì bạn đã hiểu rõ ý nghĩa của chúng, giá trị hời hợt của chúng. Vậy thì chỉ đến lúc đó mới có một cái trí cá thể sáng tạo.

Khó khăn cực kỳ khi tách rời cá thể khỏi tập thể, và tuy nhiên nếu không có sự tách rời này sự thật không thể có được. Vì vậy cá thể thực sự không là cá thể mà chỉ có tên tuổi riêng của anh ấy, những đáp lại cảm xúc nào đó, những phản ứng phong tục nào đó, tài sản nào đó, và vân vân, nhưng cá thể thực sự là con người đang gắng sức thay đổi sự hoang mang của những ý tưởng này, thay đổi mạng lưới phức tạp của truyền thống này, là con người gạt đi tất cả việc này và cố gắng tìm ra lý do, tâm điểm, trung tâm đau khổ của con người. Một con người như thế không sử dụng một quyển sách, uy quyền, những phong tục đã biết sẵn, nhưng gạt bỏ tất cả những cái này và bắt đầu tìm hiểu – và anh ấy là cá thể thực sự. Nhưng hầu hết chúng ta đều lặp lại, chấp nhận, thỏa hiệp, bắt chước, vâng lời – phải vậy không? – bởi vì đối với chúng ta vâng lời đã trở thành một qui luật – vâng lời trong gia đình, vâng lời những quyển sách, vâng lời vị đạo sư, vị thầy, và vân vân – và với vâng lời chúng ta cảm thấy có an ninh, an toàn. Nhưng thật ra cuộc sống không an toàn, cuộc sống không bao giờ an ninh; trái lại, nó là một sự việc không chắc chắn nhất. Và bởi vì nó không chắc chắn, nó cũng quá phong phú, không thể đo lường được. Nhưng cái trí trong sự tìm kiếm của nó tìm kiếm an toàn và an ninh, và vì vậy nó vâng lời, thỏa hiệp và bắt chước; và một cái trí như thế không là cái trí cá thể gì cả.

Hầu hết chúng ta không là những cá thể mặc dù mỗi người chúng ta có một cái tên riêng, một hình dáng riêng, bởi vì bên trong trạng thái của cái trí bị trói buộc bởi thời gian, bị trĩu nặng bởi phong tục, truyền thống và uy quyền – uy quyền của chính phủ, uy quyền của xã hội, uy quyền trong gia đình. Một cái trí như thế không là một cái trí cá thể; cái trí cá thể vượt khỏi tất cả điều đó; nó không ở trong khuôn mẫu của xã hội. Cái trí cá thể đang phản kháng và vì vậy không đang tìm kiếm an toàn. Cái trí cách mạng không là cái trí đang phản kháng. Cái trí cách mạng chỉ muốn thay đổi những sự việc theo một khuôn mẫu nào đó, và một cái trí như thế không là một cái trí đang phản kháng, một cái trí mà trong chính nó bị bất mãn.

Tôi không biết liệu bạn có thấy bất mãn là một sự việc tuyệt vời hay không. Bạn phải biết nhiều người khi còn trẻ bất mãn. Họ không biết phải làm gì; họ đau khổ, buồn bã, trong phản kháng, tìm kiếm cái này, cố gắng cái kia, luôn luôn đặt những câu hỏi. Nhưng khi lớn lên họ tìm được một việc làm, lập gia đình và đó là kết thúc của nó. Bất mãn căn bản của họ bị ở trong khe rãnh, và rồi đau khổ bắt đầu. Khi họ còn trẻ cha mẹ, những người thầy giáo, xã hội của họ, tất cả đều dạy bảo họ không được bất mãn, hãy tìm ra cái gì họ muốn làm và thực hiện nó – nhưng luôn luôn ở trong khuôn mẫu. Một cái trí như thế thực sự không đang phản kháng, và bạn cần một cái trí phản kháng thực sự để tìm ra sự thật, không phải một cái trí tuân phục. Phản kháng có nghĩa đam mê.

Vì vậy rất quan trọng phải trở thành một cá thể, và có tánh cá thể chỉ qua tự hiểu rõ về chính mình – hiểu rõ về chính bạn, hiểu rõ tại sao bạn bắt chước, tại sao bạn tuân phục, tại sao bạn vâng lời. Bạn vâng lời do sợ hãi, phải vậy không? Bởi vì ham muốn được an toàn nên bạn tuân phục, với mục đích có nhiều quyền hành hơn, nhiều tiền bạc hơn, hay cái này hay cái kia. Nhưng muốn tìm ra điều gì bạn gọi là Thượng đế, tìm ra liệu có hay không có sự thật đó, phải có cá thể mà chết đi quá khứ, chết đi hiểu biết, chết đi trải nghiệm; phải có một cái trí tổng thể, hoàn toàn mới mẻ, trong sáng, hồn nhiên. Tôn giáo là sự khám phá của cái gì là sự thật, mà có nghĩa rằng bạn phải tìm ra, và không tuân theo bất kỳ ai mà nói rằng anh ấy đã tìm ra và muốn chỉ bảo cho bạn về nó. Phải có một cái trí thâu nhận sự thật đó, không phải một cái trí chỉ chấp nhận sự thật bằng từ ngữ và tuân phục đến cái ý tưởng của sự thật đó trong hy vọng được an toàn.

Vì vậy có một khác biệt giữa biết và cảm thấy, và tôi nghĩ hiểu rõ điều này rất quan trọng cho chúng ta. Với chúng ta, những giải thích đã đủ rồi, mà là, “biết’. Chúng ta nói rằng: “Tôi biết tôi tham vọng, tôi biết tôi tham lam, tôi biết tôi căm hận”, nhưng biết đó không đang tự do khỏi sự kiện. Bạn có lẽ biết rằng bạn căm hận, nhưng cảm thấy thực sự của căm hận và tự do khỏi nó là một việc hoàn toàn khác hẳn theo đuổi giải thích về nó và nguyên nhân của nó, phải vậy không? Đó là, biết rằng tôi ngu xuẩn, dốt nát, và tỉnh thức có ý thức được cảm thấy của ngu xuẩn và dốt nát của tôi là hai sự việc hoàn toàn khác hẳn. Cảm thấy hàm ý nhiều sinh động, nhiều sức mạnh, sức sống nhưng biết chỉ là sự tiếp cận từng phần đến cuộc sống, nó không là một tiếp cận tổng thể. Bạn có lẽ biết một chiếc lá kết cấu như thế nào, theo thực vật học, nhưng muốn cảm thấy một chiếc lá, ngửi nó, thực sự thấy nó, đòi hỏi nhiều thâm nhập – thâm nhập vào chính bạn. Tôi không biết liệu bạn có khi nào cầm một chiếc lá trong tay và nhìn ngắm nó hay không? Tất cả các bạn đều là những người cư ngụ ở thành phố và tất cả các bạn quá bận rộn với chính các bạn, với sự tiến bộ của các bạn, với thành công của các bạn, những tham vọng, những ganh tị, những vị lãnh đạo của các bạn, những vị bộ trưởng của các bạn, và mọi chuyện vô lý đó. Thật là thảm kịch bởi vì nếu bạn biết làm thế nào để cảm thấy sâu sắc vậy thì bạn có sự thông cảm phong phú, vậy thì bạn sẽ làm một cái gì đó, vậy thì bạn sẽ hành động bằng toàn thân tâm của bạn; nhưng nếu bạn chỉ biết rằng có nghèo đói, chỉ làm việc theo trí năng để xóa sạch sự nghèo đói, như một viên chức chính phủ hay một người đổi mới làng quê, mà không có cảm thấy, vậy thì điều gì bạn làm chẳng có ý nghĩa bao nhiêu.

Bạn biết không, đam mê rất cần thiết khi muốn hiểu rõ sự thật – tôi đang sử dụng từ ngữ đam mê trong ý nghĩa trọn vẹn của nó – bởi vì cảm thấy mạnh mẽ, cảm thấy sâu sắc, bằng toàn thân tâm của bạn, là tối thiết; trái lại cái sự việc lạ thường đó được gọi là sự thật sẽ không bao giờ đến với bạn. Nhưng những tôn giáo của bạn, những vị khách của bạn nói rằng bạn không được có ham muốn, bạn phải kiểm soát, đè nén, khuất phục, hủy diệt, mà có nghĩa rằng bạn đến với sự thật bằng mệt nhoài, kiệt sức, trống rỗng, không còn sinh khí. Bạn phải có đam mê để gặp gỡ cái sự việc lạ thường này được gọi là cuộc sống, và bạn không thể có đam mê, cảm thấy mãnh liệt, nếu bạn bị cuốn hút bởi xã hội, bởi phong tục, nếu bạn bị trói buộc trong những niềm tin, những giáo điều, những nghi lễ. Vì vậy muốn hiểu rõ ánh sáng đó, chân lý đó, sự thật không thể đo lường đó, đầu tiên chúng ta phải hiểu rõ điều gì chúng ta gọi là tôn giáo, và được tự do khỏi nó – không phải bằng từ ngữ, không phải bằng trí năng, không phải qua những giải thích, nhưng thực sự được tự do; bởi vì sự tự do – không phải sự tự do thuộc trí năng của bạn nhưng trạng thái thực sự tự do – cho năng lượng và nhiệt thành. Khi bạn đã hiểu rõ tất cả những nhảm nhí này, khi bạn đã xóa sạch tất cả những sự việc bắt chước, truyền thống, hỗn loạn này, vậy thì cái trí được tự do, vậy thì cái trí được tỉnh thức, vậy thì cái trí đầy đam mê. Và chỉ cái trí như thế mới có thể tiến tới được.

Vì vậy chúng ta hãy, như những con người cá thể, bởi vì chính bạn và tôi mà quan tâm, không phải tập thể – không có sự việc như tập thể ngoại trừ một thực thể chính trị – chúng ta hãy tìm ra chúng ta có ý gì qua từ ngữ tôn giáo. Với hầu hết chúng ta nó có ý nghĩa gì? Nó không là một niềm tin trong một điều gì đó, trong một vị Thượng đế siêu nhiên mà kiểm soát chúng ta, định hình chúng ta, cho chúng ta hy vọng và hướng dẫn chúng ta hay sao? Và chúng ta hiến dâng cho thực thể đó những lời cầu nguyện của chúng ta, những nghi lễ của chúng ta; trong quyền năng của Ngài chúng ta hy sinh, xoa dịu, cầu xin và nài nỉ, và chúng ta hướng lên “Ngài” như “Cha” của chúng ta để cứu vớt chúng ta trong những khó khăn của chúng ta. Đối với chúng ta, tôn giáo không chỉ là cái hình ảnh trang nghiêm trong ngôi đền, những từ ngữ trong thánh đường, hay thánh giá trong nhà thờ, không chỉ là cái hình ảnh trang nghiêm được chạm khắc bởi bàn tay, mà còn cả cái hình ảnh trang nghiêm được tạo tác bởi cái trí, bởi ý tưởng. Vì vậy đối với chúng ta, rõ ràng tôn giáo là một phương tiện tẩu thoát khỏi đau khổ hàng ngày của chúng ta, rối loạn hàng ngày của chúng ta. Chúng ta không hiểu rõ những bất bình đẳng, những bất công, chết chóc, những đau khổ, những đấu tranh liên tục, vô vọng và tuyệt vọng, vì vậy chúng ta nhờ vào vị Thượng đế nào đó, nhờ vào những nghi lễ, thánh lễ, những lời cầu nguyện và qua đó hy vọng tìm được sự an ủi nào đó, sự thanh thản nào đó. Và trong qui trình này, những vị thánh, những triết gia, những quyển sách làm chúng ta trĩu nặng bởi những giải thích đặc biệt của họ, bởi phong tục, bởi truyền thống. Đó là phương cách của cuộc sống chúng ta, phải vậy không? Nếu bạn nhìn vào chính bản thân mình liệu bạn sẽ không đồng ý rằng đó là một phác họa chung chung của tôn giáo hay sao? Nó là một sự việc được tạo tác bởi cái trí dành cho sự thanh thản của cái trí, không phải một sự việc gì đó dành cho sự phong phú, trọn vẹn của cuộc sống, hay một đam mê vì đang sống. Vì vậy chúng ta biết điều đó – nhưng lại nữa ở đây biết và cảm thấy là hai sự việc khác hẳn. Biết sự giả dối của tôn giáo có tổ chức là một sự việc, nhưng thấy nó, buông bỏ nó, gạt nó đi – điều đó đòi hỏi một chiều sâu vô cùng của cảm thấy thực sự. Vì vậy nghi vấn – mà với nó không là một đáp án dễ dàng – là làm thế nào để buông bỏ mọi sự việc, làm thế nào để kết thúc nó, làm thế nào để chết đi tất cả những lời giải thích này, tất cả những vị Thượng đế giả dối này; bởi vì tất cả những vị Thượng đế được tạo tác bởi cái trí và bàn tay đều không thật. Không lời giải thích nào sẽ làm cho bạn chết đi nó.

Vậy thì cái gì sẽ làm chết đi nó, cái gì sẽ làm bạn nói: “Bây giờ, tôi buông bỏ nó”? Thông thường chúng ta phủ nhận một cái gì đó với mục đích để có một cái gì khác mà chúng ta nghĩ là tốt lành hơn, và chúng ta gọi nó là từ bỏ. Nhưng chắc chắn đó không là từ bỏ. Từ bỏ có nghĩa là buông đi mà không biết tương lai là gì, không biết ngày mai sẽ ra sao. Nếu bạn từ bỏ, biết ngày mai sẽ ra sao, vậy thì nó chỉ là một trao đổi, một sự việc chợ búa; nó không có giá trị. Khi cái chết của thân thể đến, bạn không biết chuyện gì sẽ xảy ra kế tiếp; nó là một kết thúc. Trong cùng cách như vậy, chết đi, từ bỏ đi, gạt đi trọn vẹn, sâu thẳm, tất cả cái đó mà chúng ta gọi là tôn giáo, mà không biết cái gì sẽ hiện diện – bạn có khi nào thử việc này chưa? Tôi không biết liệu nó có là nghi vấn cho bạn, nhưng chắc chắn nó phải là một nghi vấn cho bất kỳ ai mà tỉnh thức, luôn luôn cảnh giác, bởi vì có sự bất công to tát trong thế giới này. Tại sao một người đi xe hơi trong khi người khác đi bộ? Tại sao lại có đói khát, nghèo khổ, và cũng có những người giàu có cực độ? Tại sao có con người quyền hành, uy quyền, chức vụ đang sử dụng quyền hành của anh ấy đầy hung bạo? Tại sao một đứa bé lại chết đi? Tại sao lại có sự đau khổ không thể chịu đựng này ở khắp mọi nơi? Và một con người đặt ra tất cả những câu hỏi này phải thực sự đang nóng bỏng cùng chúng, không phải tìm ra nguyên nhân xuẩn ngốc nào đó – một nguyên nhân chính trị, xã hội, hay kinh tế. Rõ ràng một con người thông minh phải dựa vào cái gì đó có ý nghĩa nhiều hơn những nguyên nhân giải thích thuần túy. Và đây là nơi nghi vấn của chúng ta khởi đầu.

Điều quan trọng nhất và đầu tiên là không bị thỏa mãn bởi những lời giải thích, không bị thỏa mãn bởi từ ngữ “nghiệp”, không bị thỏa mãn bởi những triết lý ma mãnh, nhưng nhận ra, cảm thấy trọn vẹn rằng có nghi vấn to tát này mà không giải thích thuần túy nào có thể quét sạch. Nếu bạn có thể cảm thấy điều đó, vậy thì bạn sẽ thấy rằng có một cách mạng trong cái trí. Thường thường nếu người ta không thể tìm ra một giải pháp cho đau khổ, người ta trở nên cay đắng, bi quan, hay người ta sáng chế ra một lý thuyết triết học được đặt nền tảng trên sự vô vọng của người ta. Nhưng nếu tôi bị đối diện sự kiện đau khổ, rằng có chết chóc, thoái hóa, và nếu cái trí được lột sạch tất cả những giải thích, tất cả những giải pháp, tất cả những câu trả lời, vậy thì cái trí trực tiếp đối diện cùng chính sự kiện; và lạ lùng thay, cái trí của chúng ta không bao giờ cho phép trực nhận ngay thẳng đó.

Vì vậy có một khác biệt giữa thấy và biết, cảm thấy và thương yêu. Cảm thấy và thương yêu không có nghĩa là hiến dâng; bạn không thể tiếp cận sự thật qua hiến dâng. Dâng tặng chính bản thân bạn đầy cảm xúc đến một ý tưởng thông thường được gọi là hiến dâng, nhưng nó ngăn cản sự thật, bởi vì bằng cách hiến dâng chính bạn với một cái gì đó bạn chỉ đang nhận dạng chính bạn với sự việc đó. Thương yêu những vị Thượng đế của bạn, đặt những vòng hoa quanh vị đạo sư của bạn, lặp lại những từ ngữ nào đó, được vui thú trong sự hiện diện của Ngài, và nhỏ những giọt nước mắt – bạn có thể làm tất cả việc đó trong một ngàn năm kế tiếp nhưng bạn sẽ không bao giờ tìm ra sự thật. Muốn trực nhận, muốn cảm thấy, muốn thương yêu một đám mây, một cái cây, một con người, đòi hỏi chú ý lạ thường, và làm thế nào bạn có thể chú ý khi cái trí của bạn bị xao lãng bởi hiểu biết? Hiểu biết có ích lợi thuộc công nghệ, và đó là tất cả. Nếu một bác sĩ không biết làm thế nào để giải phẫu, tốt nhất là tránh xa anh ấy đi. Hiểu biết cần thiết tại một mức độ nào đó, trong một phương hướng nào đó, nhưng hiểu biết không là đáp án trọn vẹn cho đau khổ của chúng ta. Đáp án trọn vẹn nằm trong cảm thấy này, đam mê này mà hiện diện khi có sự vắng mặt của chính bạn, khi bạn quên đi tất cả mọi điều bạn là. Chất lượng của đam mê đó là cần thiết với mục đích để cảm thấy, hiểu rõ, thương yêu.