46. Thiền sư Văn Ích hiệu Tịnh Huệ khai Tổ tông Pháp Nhãn

Sưhọ Lỗ quê ở Dư Hàn, lúc bảy tuổi đã theo Thiền sư ToànVĩ ở viện Trí Thông xuất gia. Năm hai mươi tuổi, Sư thọgiới cụ túc ở chùa Khai Nguyên tại Việt Châu. Sư chú mụcvào giới luật, nghe Luật sư Hy Giác giảng dạy ở chùa DụcVương tại Mậu Sơn Minh Châu, bèn đến đây học tập nghiêncứu chỗ ý chỉ u vi. Sư lại xem sách Nho, đến trường VănNhã. Hy Giác bảo: kẻ này là du hạ trong môn của ta.

*

Dohuyền cơ một phen dấy lên, những việc tạp nhạp đều buônghết, Sư chống gậy sang phương nam hành khước. Đến PhướcChâu ở trong hội của Trường Khánh, Sư tuy chưa phát minhđại sự, mà chúng vẫn kính nể. Sư bèn kết bạn với ThiệuTu, Hồng Tiến ba người cùng dẫn nhau đi tham cứu.

Điđến viện Địa Tạng gặp trời trở tuyết, ba người cùngxin ngụ tại đây. Trời lạnh, cùng vây quanh lò sưởi, Thiềnsư Quế Sâm (trụ trì viện Địa Tạng) thấy hỏi: Đây làđi làm gì? Sư thưa: Đi hành khước. Quế Sâm hỏi: Việc hànhkhước là thế nào? Sư thưa: Chẳng biết. Quế Sâm bảo: Chẳngbiết rất là thân thiết. Quế Sâm lại hỏi cả ba người:Trong Triệu Luận nói: "trời đất cùng ta đồng gốc", vậysơn hà đại địa cùng chính mình Thượng tọa là đồng haykhác? Sư thưa: Khác. Quế Sâm đưa hai ngón tay. Sư nói: Đồng.

QuếSâm cũng đưa hai ngón tay, rồi đứng dậy đi.

Đếntuyết tan, ba người cùng đến từ biệt đi nơi khác, QuếSâm đưa ra đến cửa, hỏi: Bình thường Thượng tọa nói "tam giới duy tâm vạn pháp duy thức", vậy phiến đá dướisân này, là ở trong tâm hay ở ngoài tâm? Sư thưa: Ở trongtâm. Quế Sâm bảo: Người hành khước mắc cớ gì lại đểphiến đá trên đầu tâm? Sư bí không có lời để đáp, bèndẹp hành lý vào chùa, xin ở lại tham cứu.

Hơnmột tháng, Sư trình kiến giải nói đạo lý, vẫn bị QuếSâm bảo: Phật pháp không phải thế ấy. Sư thưa: Con đãhết lời cùng lý rồi. Quế Sâm bảo: Nếu luận Phật phápthì tất cả hiện thành. Qua câu nói ấy, Sư đại ngộ.

Saukhi khai ngộ, ba huynh đệ mỗi người trụ một nơi. RiêngSư lập am ở châu Cam Giá. Hồng Tiến và Thiệu Tu muốn dạokhắp các tòng lâm ở miền Giang Biểu nên rủ Sư đồng đi.Đi đến Lâm Xuyên, Châu Mục thỉnh Sư trụ viện Sùng Thọ.Khai đường trong ngày đầu, tiệc trà chưa xong, bốn chúngđã vây quanh pháp tòa. Vị Tăng đại diện đến bạch Sư:Bốn chúng đã vây quanh dưới pháp tòa của Hòa thượng. Sưnói: Chúng nhân đến tham chân thiện tri thức. Chốc lát, Sưlên tòa. Chúng đảnh lễ thỉnh xong, Sư bảo:

- Chúngnhân trọn đã đến đây, Sơn tăng chẳng lẽ không nói, cùngđại chúng nhắc một phương tiện của người xưa. Trân trọng!Liền xuống tòa.

Cóvị Tăng bước ra lễ bái. Sư bảo: Khéo hỏi đi. Vị Tăngtrình lên ý hỏi. Sư bảo: Trưởng lão chưa khai đường chẳngđáp thoại.

*

Thượngtọa Tử Phương từ Trường Khánh đến. Sư nhắc lại bàikệ của Hòa thượng Huệ Lăng ở Trường Khánh mà hỏi: Thếnào là ở trong vạn tượng riêng bày thân? Tử Phương dởphất tử. Sư nói: Hội thế ấy sao được? Tử Phương hỏi:Tôn ý Hòa thượng thế nào? Sư bảo: Gọi cái gì là vạntượng? Tử Phương nói: Người xưa chẳng vạch vạn tượng.Sư bảo: Ở trong vạn tượng riêng bày thân, nói cái gì làvạch chẳng vạch? Tử Phương bỗng nhiên ngộ giải, thuậtkệ đầu thành.

*

Sưhỏi Thiệu Tu: "Có sai hào ly cách xa trời đất", huynh hộithế nào? Thiệu Tu đáp: Có sai hào ly cách xa trời đất. Sưbảo: Hội thế ấy sao được? Thiệu Tu hỏi: Hòa thượngthế nào? Sư đáp: Có sai hào ly cách xa trời đất. ThiệuTu liền lễ bái.

*

Sưthượng đường, đại chúng đứng lâu, Sư bèn bảo chúng:

- Chỉthế ấy thì giải tán đi, lại có Phật pháp hay không, thửnói xem? Nếu không lại đến trong ấy làm gì? Nếu có, thìtrong chợ chỗ nhiều người tụ hội cũng có, cần gì phảiđến trong ấy?

Chưvị! mỗi người đã từng xem Hoàn Nguyên quán, Bách Môn nghĩahải, Hoa Nghiêm luận, Niết-bàn kinh, các kinh sách rất nhiều,cái gì trong kinh có thời tiết ấy? Nếu có, thử nêu ra xem!chẳng là trong kinh thế ấy, có những lời thế ấy, đó làthời tiết chăng? Có cái gì là giao thiệp. Sở dĩ lời haykẹt ở đầu tâm, thường làm môi trường cho duyên lự, thậttế ở ngay trước mắt, đổi làm cảnh danh tướng, lại làmsao được đổi? Nếu đã đổi rồi thì làm sao được chánh?Hội chăng? Nếu chỉ niệm kinh sách thế ấy, có dùng vàochỗ gì?

*

Cóvị Tăng hỏi:- Thế nào là vạch bày thì được cùng đạotương ưng?

- Khinào ông vạch bày tức cùng đạo chẳng tương ưng.

- Khisáu chỗ không tri âm thì thế nào?

- Nhàông quyến thuộc một đàn.

Sưlại nói:

- Làmsao hội? Chớ nói, đến hỏi thế ấy, bèn chẳng được đạocủa ông. Sáu chỗ chẳng tri âm, chỗ mắt chẳng tri âm? chỗtai chẳng tri âm? Nếu vậy chỗ căn bản có tìm hiểu là khôngđược. Người xưa nói: "lìa thanh sắc mắc thanh sắc, lìadanh tự mắc danh tự". Do đó, cõi trời Vô tưởng tu đượctrải qua tám muôn đại kiếp, một hôm cũng phải thối đọa,các việc rõ ràng. Bởi vì chẳng biết căn bản chân thật,tu hành theo thứ lớp, ba đời sáu mươi kiếp, bốn đời mộttrăm kiếp, như thế thẳng đến ba a-tăng-kỳ quả mới trònđầy. Người xưa vẫn nói "chẳng bằng một niệm duyên khởivô sanh, vượt khỏi cái thấy của tam thừa quyền học kiav.v..." Lại nói "khảy móng tay tròn thành tám vạn môn, sát-nadiệt hết nghiệp ba kỳ". Phải cần thể cứu. Nếu như thếdùng khí lực bao nhiêu?

*

Quốcchủ Giang Nam quí trọng đạo đức của Sư, thỉnh Sư vàotrụ thự Tịnh Huệ Thiền sư trong Báo Ân thiền viện. Sưthượng đường bảo chúng:

- Ngườixưa nói "ta đứng đợi ông nhìn", hôm nay Sơn tăng ngồi đợicác ông nhìn. Lại có đạo lý cùng chăng? cái nào thân, cáinào sơ? thử xét đoán xem!

*

Cóvị Tăng hỏi:

- Mườiphương hiền thánh đều vào tông này, thế nào là tông này?

Sưđáp:- Mười phương hiền thánh đều vào.

- Thếnào là Phật, người hướng thượng?

- Phươngtiện gọi là Phật.

- Haichữ thanh sắc, người nào thấu được?

Sưlại bảo chúng:

- ChưThượng tọa! vị Tăng này lại thấu được hay chưa? Nếuhội được chỗ hỏi này thì thấu thanh sắc chẳng khó.

*

Sau,Sư dời về ở viện Thanh Lương, thượng đường dạy chúng:

- Ngườixuất gia chỉ tùy thời và tiết, liền được lạnh thì lạnh,nóng thì nóng, muốn biết nghĩa Phật tánh phải quán thờitiết nhân duyên, xưa nay phương tiện chẳng ít. Đâu chẳngthấy Hòa thượng Thạch Đầu nhân xem Triệu Luận, trong ấynói: "hội muôn vật về nơi mình, kia chỉ là người Thánhvậy", Ngài liền nói: "thánh nhân không mình, cái gì chẳngmình", liền làm mấy lời gọi là Đồng tham khế, trong ấycâu mở đầu nói: "tâm đại tiên trúc độ" không qua lờinày vậy khoảng giữa chỉ tùy thời nói thoại.

Thượngtọa! nay muốn hội vạn vật là mình chăng? Bởi vì đạiđịa không có một vật có thể thấy. Ngài lại dặn dò rằng: "ngày tháng chớ qua suông". Vừa rồi, nói với các Thượngtọa chỉ tùy thời và tiết liền được. Nếu là đổi thờimất hậu tức là qua suông ngày tháng, ở trong cái phi sắckhởi hiểu sắc. Thượng tọa! ở trong cái phi sắc khởi hiểusắc tức là đổi thời mất hậu? Hãy nói sắc khởi hiểuphi sắc lại đúng chẳng đúng? Thượng tọa! nếu hội thếấy tức là không giao thiệp, chính là si cuồng chạy theo haiđầu có dùng được chỗ gì? Thượng tọa! chỉ giữ phầntùy thời qua là tốt. Trân trọng.

*

Cóvị Tăng hỏi:- Thế nào là gia phong của Thanh Lương?

Sưđáp:- Ngươi đến chỗ khác, chỉ nói đến Thanh Lương rồi.

- Thếnào được các pháp không chống lại?

- Cópháp gì chống lại Thượng tọa?

*

Sưdạy chúng:

- Thấyđạo là gốc, sáng đạo là công, liền hay được sức đạitrí tuệ. Nếu chưa được như thế thì, việc đáng yêu thíchtrong tam giới phải dạy dẹp hết, vừa có một mảy may lạilà chưa được. Như các ông khi ngủ chẳng sân bèn hỉ, đâylà cảnh giới hôn loạn huân tập đã thuần thục ở trongtam giới. Không tỉnh táo thì hôn loạn, bởi duyên các ôngtạp loạn gây nên. Cổ nhân gọi đó là đến vàng hóa ramà lầm cho là vàng ròng, nó còn chẳng bằng vàng trong mỏ.Nếu nhìn thấy tột xương thấu tủy, ấy là sức siêu thoátcủa các ông. Nếu chưa được như thế, nên xem xét cái gìlà lầu đài điện các? Chư Thánh chưa hẳn thường nắm tayông, ông chưa hẳn nương theo mà đi, xưa nay như thế vậy.

*

Sưthượng đường bảo:

- ChưThượng tọa! thời tiết lạnh cần gì đến đây? Hãy nóiđến đây là tốt hay chẳng đến đây là tốt? Hoặc có Thượngtọa nói "chẳng đến đây là tốt, vì chỗ nào chẳng phải,lại cần đến đây làm gì". Hoặc có Thượng tọa nói "ycũng chẳng đặng một chiều, cần đến chỗ Hòa thượngmới được". Chư Thượng tọa! hãy nói hai người ấy đốitrong Phật pháp lại có tiến thú hay không? Thượng tọa! thậtlà chẳng được đồng, không có một tí có thể tiến thú.Người xưa gọi là "chùy sắt không lỗ", mù từ bé, điếctừ bé, không khác. Nếu lại có một Thượng tọa bước ranói "hai người kia đều không được". Vì sao như thế? Vìy còn chấp trước, cho nên chẳng được.

ChưThượng tọa! như thế thật giống hành khước như thế thậtgiống thương lượng, còn mong làm gì? hay là chỉ cần khuamôi múa mỏ? hay là riêng có chỗ mong? Sợ e y chấp trướclà chấp trước cái gì? Hay là chấp trước lý, chấp trướcsự, chấp trước sắc, chấp trước không? Nếu chấp lý,lý là cái gì mà chấp? Nếu chấp sự, sự là cái gì mà chấp?Chấp sắc chấp không cũng như thế.

Sởdĩ bình thường, Sơn tăng nói với chư Thượng tọa mườiphương chư Phật, mười phương thiện tri thức luôn luôn duỗitay; chư Thượng tọa luôn luôn nắm tay. Mười phương chưPhật luôn luôn duỗi tay, là duỗi ở chỗ nào? Chư Thượngtọa luôn luôn nắm tay, lại có chỗ hội, hội lấy là tốt.Nếu chưa hội được, chớ nói: đều phải, đồng đến,toàn lấy.

ChưThượng tọa! người hành khước nhà bên cần phải xét kỹ,phải để hết tinh thần, không nên trông cậy vào trí tuệchút ít, qua mất thời đẹp đẽ.

*

Sưcó làm bài tụng:

Lý cực vong tình vị

Như hà hữu dụ tề

Đáo sầu sương dạ nguyệt

Nhậm vận lạc tiền khê.

Quả thục kiêm viên trọng

Sơn trường tợ lộ mê

Cử đầu tàn chiếu tại

Nguyên thị trụ cư tê.

Lý tột quên tình nói

Làm sao có dụ bằng

Đến cùng sương đêm sáng

Dần dà rơi trước khe.

Trái chín cùng vượn nặng

Núi dài giống đường quên

Xoay đầu toàn chiếu hiện

Nguyên là ở phương tây.

*

Sưlàm bài tụng tam giới duy tâm:

Tam giới duy tâm

Vạn pháp duy thức

Duy thức duy tâm

Nhãn thanh nhĩ sắc.

Sắc bất đáo nhĩ

Thanh hà xúc nhãn

Nhãn sắc nhĩ thanh

Vạn pháp thành biện.

Vạn pháp phỉ duyên

Khởi quán như huyễn

Đại địa sơn hà

Thùy kiên thùy biến

Tam giới duy tâm

Vạn pháp duy thức

Duy thức duy tâm

Mắt thanh tai sắc.

Sắc chẳng đến tai

Thanh nào chạm mắt

Mắt sắc tai thanh

Muôn pháp thành xong.

Muôn pháp chẳng duyên

Đâu quán như huyễn

Đại địa sơn hà

Gì bền gì đổi?

*

Sưlàm bài tụng Hoa Nghiêm lục tướng nghĩa:

Hoa Nghiêm lục tướng nghĩa

Đồng trung hoàn hữu dị

Dị nhược dị ư đồng

Toàn phi chư Phật ý.

Chư Phật ý tổng biệt.

Hà tằng hữu đồng dị.

Nam tử thân trung nhập định thời.

Nữ tử thân trung bất lưu ý.

Bất lưu ý, tuyệt danh tự.

Vạn tượng minh minh vô lý sự.

Dịch:

Nghĩa sáu tướng Hoa Nghiêm

Trong đồng lại có dị

Dị nếu dị nơi đồng

Toàn chẳng phải ý Phật.

Ý chư Phật thảy biệt

Đâu từng có đồng dị?

Trong thân kẻ nam khi vào định

Trong thân người nữ chẳng lưu ý,

Chẳng lưu ý, bặt danh tự

Vạn tượng rõ ràng không lý sự.

*

Sưở mấy nơi, nơi nào đồ chúng theo tham vấn thường xuyênkhông dưới một ngàn (1000) người. Sư làm cho chánh tông củaHuyền Sa hưng thạnh miền Giang Biểu. Sư theo cơ thuận vậtgỡ kẹt dẹp tối, phàm nói tam-muội các nơi, hoặc nhậpthất trình kiến giải, hoặc đứng ra thưa hỏi, đều theobệnh cho thuốc, tùy căn cơ ngộ nhập không thể ghi hết.

*

Đếnniên hiệu Hiển Đức năm thứ năm (993) nhà Châu, ngày mườibảy tháng bảy năm Mậu Ngọ, Sư có chút bệnh. Quốc chủđích thân đến thăm hỏi. Ngày mùng năm tháng nhuần, Sư tắmgội xong, từ giã chúng ngồi kiết già thị tịch, nhan mạonhư lúc bình thường. Sư thọ bảy mươi bốn tuổi, năm mươibốn tuổi hạ. Vua ban sắc thụy là Đại Pháp Nhãn Thiềnsư, tháp hiệu Vô Tướng.