31. Thiền sư Văn Yến ở Vân Môn khai Tổ tông Vân Môn

Sưhọ Trương quê ở Gia Hưng Cô Tô. Thuở nhỏ, Sư theo Luậtsư Chí Trừng ở chùa Không Vương xuất gia, ý chí cao siêutrí tuệ mẫn tiệp. Đến lớn, Sư thọ giới cụ túc tạigiới đàn Tỳ Lăng. Sư hầu thầy mấy năm, học thông luậtbộ, tự thấy việc mình chưa sáng, nên xin đi du phương hànhkhước.

TrướcSư đến Mục Châu tham vấn Trần Tôn Túc. Vừa thấy Sư đến,Tôn Túc liền đóng cửa. Sư gõ cửa. Tôn Túc hỏi: Ai? Sưthưa: Con. Tôn Túc hỏi: Làm gì? Sư thưa: Việc mình chưa sángxin Thầy chỉ dạy. Tôn Túc mở cửa, trông thấy Sư liềnđóng cửa lại. Như thế, liên tiếp đến ba ngày. Ngày thứba, Tôn Túc mở cửa, Sư liền chen vào. Tôn Túc nắm đứngbảo: nói! nói! Sư suy nghĩ. Tôn Túc liền xô ra, nói: "ĐờiTần dùi xoay lăn." Rồi đóng sầm cửa lại, kẹp nát bànchân Sư. Cái đau thấu xương ấy khiến Sư ngộ nhập. TônTúc chỉ Sư đến yết kiến Tuyết Phong.

*

Sưđến Trang sở của Tuyết Phong, thấy một vị Tăng, bèn hỏi:Hôm nay Thượng tọa lên núi chăng? Tăng đáp: Lên. Sư nói:Có một nhân duyên nhờ hỏi Hòa thượng Đường đầu màkhông được nói với ai, được chăng? Tăng bảo: Được.Sư nói: Thượng tọa lên núi thấy Hòa thượng thượng đường,chúng vừa nhóm họp, liền đi ra đứng nắm cổ tay, nói: ônggià! trên cổ mang gông sao chẳng cổi đi. Vị Tăng ấy làmđúng như lời Sư dặn. Tuyết Phong bước xuống tòa, thộngực ông ta, bảo: Nói mau! nói mau! Vị Tăng nói không được.Tuyết Phong buông ra, bảo: Chẳng phải lời của ngươi. VịTăng thưa: Lời của con. Tuyết Phong gọi: Thị giả! đem dâygậy lại đây. Vị Tăng thưa: Chẳng phải lời của con, làlời của một Thượng tọa ở Chiết Trung đang ngụ tại Trangsở dạy con nói như thế. Tuyết Phong bảo: Đại chúng! đếnTrang sở rước vị Thiện tri thức của năm trăm người lên.

Hômsau, Sư lên Tuyết Phong. Tuyết Phong vừa thấy liền hỏi: Nhânsao được đến chỗ ấy? Sư bèn cúi đầu. Từ đây khếhợp ôn nghiên tích lũy. Tuyết Phong thầm trao Tông ấn choSư.

*

Cóvị Tăng hỏi Tuyết Phong: Thế nào là chạm mắt chẳng hộiđạo, dở chân đâu biết đường? Tuyết Phong nói: Trời xanh!trời xanh! Vị Tăng ấy đến hỏi Sư: Trời xanh là ý chỉthế nào? Sư đáp: Ba cân gai một xấp vải. Tăng thưa: Chẳnghội. Sư bảo: Lại dâng ba thước tre. Tuyết Phong nghe vui vẻnói với chúng: Ta thường nghi ông thầy này.

*

Sưtừ giã Tuyết Phong, đi hành khước khắp nơi.

ĐếnĐộng Nham, Nham hỏi: Đến làm gì? Sư đáp: Đến thân cận.Nham bảo: Chạy loạn làm gì? Sư đáp: Tạm thời chẳng còn.Nham bảo: Biết lỗi là được. Sư đáp: Chạy loạn làm gì?

*

ĐếnSơ Sơn Thiền sư Nhơn, Nhơn hỏi: Chỗ đắc lực nói cho mộtcâu? Sư bảo: Mời hỏi to lên. Nhơn liền lớn tiếng hỏi.Sư cười nói: Hôm nay ăn cơm cháo chưa? Nhơn nói: Ăn cơm cháorồi. Sư bảo: Kêu rùm để làm gì?

*

ĐếnNgọa Long, Sư hỏi: Người rõ được mình lại thấy có mìnhchăng? Ngọa Long đáp: Chẳng thấy có mình mới rõ đượcmình. Sư hỏi: Nằm dài trên giường mà học được là cơthứ mấy? Ngọa Long đáp: Cơ thứ hai. Sư hỏi: Thế nào làcơ thứ nhất? Ngọa Long bảo: Mang giầy cỏ gấp.

*

ĐếnGiang Châu gặp Trần thượng thơ thỉnh thọ trai. Vừa thấySư, ông hỏi: Trong sách nho thì chẳng hỏi, ba thừa mườihai phần giáo đã có những vị Pháp sư, thế nào là việccủa Nạp tăng (Thiền sư) hành khước? Sư bảo: Đã hỏi baonhiêu người rồi? Trần thưa: Hiện giờ hỏi Thượng tọa.Sư bảo: Việc đó hãy gác qua, thế nào là ý kinh? Trần đáp:Quyển vàng gáy đỏ. Sư bảo: Cái đó là văn tự ngữ ngôn,thế nào là ý kinh? Trần thưa: Miệng muốn nói mà lời mất,tâm muốn duyên mà lự quên. Sư bảo: Miệng muốn nói mà lờimất, là đối có lời; tâm muốn duyên mà lự quên, là đốivọng tưởng; thế nào là ý kinh? Trần không đáp được.Sư hỏi: Nghe nói Thượng thơ xem kinh Pháp Hoa phải chăng? Trầnđáp: Phải. Sư bảo: Trong kinh nói: "trị sanh sản nghiệp đềucùng thật tướng không trái nhau", hãy nói cõi trời Phi phitưởng có bao nhiêu người thoái vị? Trần không đáp được.Sư bảo: Thượng thơ chớ thao thao ba kinh năm luận, sư tăngném hết đi vào tòng lâm mười năm hai mươi năm còn chẳngxong thay, Thượng thơ làm sao hội được? Trần lễ bái thưa:Tôi tội lỗi.

*

Sưđến Linh Thọ, Thiền sư Tri Thánh (trụ trì Linh Thọ) dựbiết trước, sai chúng đánh ba hồi chuông trống ra trướccửa rước Thủ tọa. Nơi đây, Sư sung chức Thủ tọa.

Quảngchủ họ Lưu muốn cử binh, đích thân vào viện thỉnh LinhThọ tiên tri kiết hung thế nào? Linh Thọ biết trước, từgiã chúng vui vẻ ngồi an nhiên thị tịch. Quảng chủ hỏiTri sự: Hòa thượng bệnh bao lâu? Tri sự đáp: Chẳng từngcó bệnh. Hòa thượng có để lại một phong thơ xin trìnhĐại vương. Quảng chủ mở thơ ra xem, thấy nói: "con mắtcủa nhân thiên là Thủ tọa trong chùa này". Ông hiểu ý chỉcủa Linh Thọ bèn dừng binh và thỉnh Sư trụ trì Linh Thọ.Sư khai pháp ở đây không được bao lâu, lại dời đến chùaQuang Thới tại Vân Môn.

*

Sưnhân bàn chân mang tật nên thường chống gậy. Một hôm, chốnggậy đi thấy chúng làm công tác công cộng, Sư đưa gậy lênbảo:

- Xem!xem! người Uất Đơn Việt thấy các ông bửa củi khó khănở giữa sân họ dọn đồ cúng dường các ông, lại vì cácông tụng kinh Bát-nhã: ?Nhất thiết trí trí thanh tịnh, khônghai không hai phần, vì không khác không dứt?.

Chúngvây quanh Sư khá lâu không giải tán, Sư lại bảo:

- Hếtthảy các ông vô cớ chạy đến trong đây để tìm cái gì?Lão tăng chỉ biết ăn cơm, đi ỉa, hiểu riêng làm gì? Cácông ở mọi nơi đi hành khước tham thiền hỏi đạo, tôihỏi các ông việc tham được thế nào? hãy nêu ra xem?

Khiấy, Sư bất đắc dĩ tụng bài kệ của Tam Bình rằng:

Tức thử kiến văn phi kiến văn

Tức thấy nghe này chẳng thấy nghe

Sưxoay lại nhìn Tăng bảo: Gọi cái gì là thấy nghe? Sư lạitiếp:

Vô dư thanh sắc khả trình quân

Không thừa thanh sắc đáng trình ngươi

Sưbảo Tăng: Có bao nhiêu thanh sắc ở đầu môi? Sư tiếp:

Cá trung nhược liễu toàn vô sự

Trong đây nếu liễu toàn vô sự

Sưbảo Tăng: Có sự gì? Sư tiếp:

Thể dụng hà phòng phân bất phân

Thể dụng ngại gì phân chẳng phân?

Sưbảo: Nói là thể, thể là nói. Lại đưa gậy lên bảo: Gậylà thể lồng bàn là dụng, là phân hay chẳng phân? Đâu chẳngthấy nói Nhất thiết trí trí thanh tịnh.

*

Sưnghe đánh trống thọ trai, nói với chúng: Tiếng trống nhainát ta bảy phần. Sư lại chỉ vị Tăng bảo: Ôm con mèo lại!Giây lâu, Sư bảo: Hãy nói cái trống nhân gì được thành?Chúng không đáp được. Sư tiếp: Nhân đa được thành. Bìnhthường ta nói:

- Tấtcả tiếng là tiếng Phật, tất cả sắc là sắc Phật, tộtđại địa là pháp thân, luống tạo thành cái tri kiến Phậtpháp. Hiện nay cây gậy chỉ gọi là cây gậy, cái nhà chỉgọi là cái nhà.

*

Sưđưa cây gậy lên bảo chúng:

- Phàmphu gọi nó là thật, Nhị thừa phân tích gọi nó là không,Viên giác gọi nó là huyễn có, Bồ-tát thì đương thể tứckhông, Thiền gia thì thấy cây gậy gọi là cây gậy, đi chỉđi, ngồi chỉ ngồi không được động đến.

*

Tănghỏi:

- Mộtđời chứa ác chẳng biết thiện, một đời chứa thiện chẳngbiết ác, ý này thế nào?

Sưđáp:- Đuốc!

*

Tănghỏi:

- Giếtcha giết mẹ đến trước Phật sám hối, giết Phật giếtTổ, đến chỗ nào sám hối?

Sưđáp:- Bày!

*

Tănghỏi:- Trong mười hai giờ làm sao được chẳng luống qua?

Sưhỏi:- Nhằm chỗ nào hỏi câu này?

Tăngthưa:- Con chẳng hội thỉnh Thầy dạy.

Sưbảo:- Đem bút mực lại.

Tăngđem bút mực đến. Sư làm bài tụng:

Cử bất cố Nêu chẳng đoái

Tức sai hỗ Liền sai lẫn,

Nghĩ tư lương Toan nghĩ suy

Hà kiếp ngộ Kiếp nào ngộ

*

Tănghỏi:- Thế nào là lời nói siêu Phật vượt Tổ?

Sưđáp:- Hồ bỉnh (bánh hồ)

*

Sưnói:

- Từxưa nhẫn lại, các bậc lão túc đều vì lòng từ bi nên cólối nói rơi trên cỏ, tùy lời nói biết được người. Nếulối nói vạch cỏ chun ra thì không cùng ấy. Cùng ấy là cócâu nói lặp lại rồi hội được lời. Đâu không thấy Hòathượng Ngưỡng Sơn hỏi vị Tăng: vừa rời ở đâu đến,Tăng thưa: Lô Sơn, Ngài hỏi: từng dạo Ngũ Lão Phongchăng, Tăng thưa: chẳng từng, Ngài bảo: Xà-lê chẳng từngdạo núi. Đây là vì lòng từ bi có lối nói rơi trên cỏ.

*

Sưbảo:

- Chẳngdám mong các ông có khả năng sóng ngược nước, chỉ cầncó ý thuận dòng cũng khó được. Xưa Lương Toại đến thamvấn với Ma Cốc. Ma Cốc thấy đến liền bỏ đi cuốc cỏ.Lương Toại đến chỗ cuốc cỏ. Ma Cốc trọn chẳng thèmnhìn, trở vào phương trượng đóng kín cửa lại. Lương Toạiliên tiếp ba ngày đến gõ cửa. Ngày thứ ba vừa gõ cửa,Ma Cốc hỏi: ai, Lương Toại thưa: "Hòa thượng chớ lừa LươngToại. Nếu chẳng đến lễ bái Hòa thượng sẽ bị kinh luậngạt, qua mất một đời". Đây là lối sóng ngược nước.Hiện nay được vào đều là ý thuận dòng, cũng gọi là songphong thời tiết.

*

Sưthượng đường:

- Tôisự bất đắc dĩ nói với các ông "liền đó vô sự", ấyđã chôn vùi nhau rồi. Các ông lại nghĩ tiến bộ, nhằm trướctìm lời theo câu cầu mong được giải hội. Ngàn khôn muônkhéo lập bày vấn nạn, chỉ là tạo được một trườngluận suông, cách đạo càng xa, có khi nào được thôi dứt.Cái việc này, nếu ở trên ngôn ngữ thì, ba thừa mười haiphần giáo không phải không ngôn ngữ, tại sao lại nóigiáo ngoại biệt truyền? Nếu từ học hiểu trí khéo mà đượcthì, tại sao hàng thánh nhân Thập địa nói pháp như mây nhưmưa, vẫn còn bị quở trách đối với thấy tánh như cáchmột lớp lụa? Do đây nên biết, tất cả hữu tâm cách xanhư trời đất.

Tuynhiên như thế, nếu là người đắc, nói lửa không thể bịcháy miệng, trọn ngày nói việc mà chẳng từng động môilưỡi, chưa từng nói đến một chữ, trọn ngày mặc áo ăncơm mà chưa từng chạm đến một hạt cơm, mang một mảnhvải. Mặc dù như vậy, vẫn là lời nói trong môn đình, cầnphải thật đắc mới được thế ấy. Nếu nhằm dưới cửaNạp tăng (Thiền sinh) trong câu lộ bày chỗ khéo léo vẫnluống nhọc suy nghĩ. Dù là dưới một câu đảm đang được,vẫn là kẻ ngủ gật.

*

Sưbảo chúng:

- Đềra một câu nói, dạy các ông thẳng đó đảm đang, là đãtung phẩn trên đầu các ông, dầu cho nhổ một sợi lông màcả đại địa một lúc sáng rực, cũng là khoét thịt thànhthương tích. Tuy nhiên như thế, các ông cần phải thật đếnthửa ruộng ấy mới được. Nếu chưa được gần, chẳngđược ôm cái rỗng; phải trở lui nhằm dưới gót chân củachính mình suy tầm xem, ấy là đạo lý gì? Thật không cómột mảnh tơ sợi tóc cho các ông giải hội, cho các ông nghingờ. Tất cả mọi người các ông một phần việc đại dụnghiện tiền, chẳng nhọc khí lực của các ông chừng bằngsợi tóc, liền cùng Phật, Tổ không khác.

Tựvì các ông gốc tin cạn mỏng nghiệp ác sâu dầy, đột nhiênmọc quá nhiều sừng trên đầu, quảy đãy bát đi ngàn dặmmuôn dặm chịu khuất phục người. Vả lại các ông có chỗnào chẳng đủ? Kẻ trượng phu ai mà vô phần? Chạm mắtđảm đang được vẫn là chẳng được tiện, huốnglà chịu người lừa dối, nhận sự trừng phạt của người.Vừa thấy Hòa thượng già mở miệng, liền khéo ôm đá lấpmiệng lại. Thế mà, như bầy lằng xanh giành nhau trên đốngphẩn, ba người năm người dụm đầu thương lượng. Khổthay!

Huynhđệ! các bậc Cổ đức một thời vì các ông không phảithế, sở dĩ phương tiện buông một lời nửa câu là khaithông cho các ông thấy đường vào. Bao nhiêu việc bên nâyđều gom ném một bên, riêng tự đem hết khí lực chú mụcvào, thì đâu chẳng được ít phần tương thân. Thích thay!thích thay! Thời giờ chẳng đợi người, hơi thở ra chẳng bảo đảm hít vào, thử hỏi thân tâm còn dùng vào chỗ rảnhrỗi nào khác? Cần phải chú ý! chú ý! trân trọng.

*

Tănghỏi: Thế nào là đạo? Sư đáp: Đi. Tăng thưa: Con chẳnghội thỉnh Thầy nói? Sư bảo: Xà-lê công bằng phân minh đâuđược trùng phán.

*

Sưthượng đường nói:

- Chobiết thời vậ? xui xẻo sanh nhằm thời xui Tượng quí (cuốithời Tượng pháp), Sư tăng bắc lễ Văn-thù, nam du Hành Nhạc.Nếu đi hành khước như thế, là danh tự Tỳ-kheo ăn tiêucủa tín thí, khổ thay! khổ thay! Nếu có ai hỏi đến thìđen tợ dầu hắc, chỉ cần giữ hình thức qua ngày. Giảsử có hiểu hai cái ba cái, cũng luống học đa văn ghi nhớngôn ngữ. Đến nơi chỉ tìm những lời nói tương tợ củabậc lão túc ấn khả, quên lửng thượng lưu làm nghiệp bạcphước. Hôm nào đó, vua Diêm-la bắt đóng đinh ông, chớ bảokhông người vì tôi nói.

Nếulà kẻ sơ tâm hậu học phải cần đem hết tinh thần, chớghi suông lời người nói, nhiều rỗng chẳng bằng ít thật,về sau chỉ là tự gạt, có việc gì gần gũi.

*

Sưthượng đường nói:

- CácHòa thượng con! dù ông nói có việc gì vẫn là trên đầuthêm đầu, trên tuyết thêm sương, trong quan tài trợn mắt,trên vết phỏng để bổi đốt, cái ấy một trường bừabãi chẳng phải việc nhỏ. Các ông phải làm sao mỗi ngườitự tìm lấy chỗ thác sanh của mình; tốt nhất, chớ dạosuông châu huyện nắm bắt những lời nói rỗng. Đợi Hòathượng già mở miệng liền hỏi Thiền, hỏi đạo, hướngthượng hướng hạ, làm sao thế nào, ghi chép thành quyểnsách to nhét trong đãy da để suy gẫm. Đến bên lò lửa bangười năm người dụm đầu, miệng đọc lẩm nhẩm, lạinói: cái ấy là lời công tài, cái ấy là lời từ lý đạoxuất, cái ấy là lời đến trên việc nói, cái ấy là nóithể. Ông già bà già trong thất ông ăn cơm xong chỉ cần nóimộng, nói ta hội Phật pháp xong. Sẽ biết rằng ông đi hànhkhước đến năm lừa mới được thôi dứt.

Lạicó một bọn vừa nghe người nói chỗ thôi dứt, liền nhằmtrong ấm, giới khép mi nhắm mắt, ở trong hang chuột già tìmkế sống, dưới hắc sơn ngồi trong cõi quỉ, thế mà liềnnói "được con đường vào". Mộng thấy chăng? Bọn như thế,dù giết một muôn người có tội lỗi gì? Bảo là hạ thủcông phu mà chẳng gặp bậc tác gia (minh sư), đến rốt chỉlà kẻ ôm hư không.

Cácông nếu thật có chỗ thấy, thử đem lại xem, sẽ cùng cácông thương lượng. Chớ rỗng, không biết tốt xấu, ngơ ngáo,dụm đầu nói những câu công án suông. Chẳng khéo lão giànày thấy được kéo lôi ra khám phá, chẳng tương đươngsẽ bị đánh bể ống chân. Chớ bảo rằng chẳng nói.

Trongda các ông có máu chăng? Sư cầm gậy đồng thời đuổi hết.

*

Sưmỗi khi nhìn thấy Tăng liền nói: giám (xét). Tăng muốn đáplại, Sư nói: di (chao).

*

Sưcó làm một bài kệ:

Vân Môn tủng tuấn bạch vân đê

Thủy cấp du ngư bất cảm thê

Nhập hộ dĩ tri lai kiến giải

Hà phiền tái cử lịch trung nê.

Dịch:

Vân Môn chót vót khỏi lùm mây

Cá lội không dừng nước chảy bay

Vào cửa đã rành trình kiến giải

Đâu phiền lại nói gạch trong lầy.

*

Đếnniên hiệu Càn Hòa năm thứ bảy (955) nhà Hán, ngày mùng mườitháng tư, Sư ngồi ngay thẳng thị tịch.