15-Tuổi trẻ với vấn đề Hổ Thẹn

-15-

Tuổi trẻ với vấnđề Hổ Thẹn

Nói đến hổ thẹn,đa số thanh niên hiện thời cho đó là tánh của đám thiếunữ thời "khuê môn bất xuất" còn lưu lại. Những cử chỉe lệ, rụt rè, nhút nhát là biểu hiện của tính hổ thẹn.Vì thế với cái thời văn minh này phải thủ tiêu tính hổthẹn ấy đi. Nhưng với Phật giáo, tính hổ thẹn lại đượcđề cao. Hổ thẹn là chiếc áo trang sức đẹp nhất củangười tu. Hổ thẹn là động cơ tiến thủ trên đường hànhthiện. Ðể giải quyết nghi vấn này, chúng ta thử xét lạicoi tại sao?

Sở dĩ thanh niên hiện thời đòitiêu diệt tính hổ thẹn, vì hiểu hổ thẹn là mắc cỡ.Một thiếu nữ bất ngờ gặp anh chàng thanh niên thì bướcđi khóm róm, lời nói ấp úng, lắm khi lại kiếm chỗ trốnlà khác. Bởi sự rụt rè nhút nhát ấy khiến con người mấtcả tính tự nhiên.

Tại sao người ta lại hay mắc cỡ?Vì những người ấy không có sức tự chủ, một khi xúc cảnhđột ngột, hoặc bị ai chăm chú đến, đâm ra luống cuống,mất bình thường. Như trước con mắt chăm chú nhìn của người,họ phải cúi mặt chẳng hạn. Con người không tự chủ ấy,dù việc phải việc quấy, họ cũng thấy ngại ngùng sợ sệttrước khi nói hay làm.

Hổ thẹn không phải thế. Vì hổlà hổ với mình, thẹn là thẹn với người. Mỗi khi nghĩđến việc quấy, ta xấu hổ tự trách rằng: Ta là con ngườicó đủ nhân phẩm thế này, được trí khôn thế kia, mà đilàm điều quấy vậy sao? Lại vì e thẹn chúng bạn phê bình,chỉ trích, nên vừa nghĩ đến việc quấy, ta dừng ngay. Vìthế hổ thẹn là then chốt của cánh cửa tội lỗi. Duy thứchọc liệt hổ thẹn vào nhóm thiện tâm sở. Hổ thẹn làmột động lực ngăn điều quấy, dứt những sự lỗi lầm.Nó rất thiết yếu, quan trọng đối với người dứt ác,tu thiện.

Khi có nghĩ sai, làm quấy, mới cóhổ thẹn. Nếu không nghĩ sai làm quấy, bao nhiêu người, hoặcai đi nữa vẫn không có hổ thẹn. Hổ thẹn là di sản củatính tự chủ, tự trọng. Con người tự chủ nên vừa nghĩquấy là bị lương tâm dầy vò hình phạt ngay. Bởi biếttự trọng nên rất thẹn thuồng, không muốn để ai chỉ trích,quở trách mình. Vì thế, hổ thẹn không có nghĩa là mắccỡ. Nếu có, chỉ là một khía cạnh nào thôi.

Con người, nếu không biết hổthẹn thì còn gì nhục nhã bằng. Vì chính họ không biếtxấu hổ với những hành vi bất chánh, lại không sợ ngườiphê bình chỉ trích, kẻ ấy còn việc xấu nào mà không dámlàm, điều ác nào mà không dám dự. Cá nhân họ ngày càngrơi sâu xuống hố tội lỗi. Không biết hổ thẹn thì cóbao giờ họ thức tỉnh ăn năn. Gia đình nào mắc phải mộtđứa con như thế, thật là đại vô phúc. Kẻ ấy gần ai,người ta đều nhờm gớm tránh xa, như tránh xa con chuột ghẻ.Những việc thương luân bại lý, những việc tàn ác đê hènhàng ngày diễn ra trong xã hội, đều do những hạng ngườinày chủ động. Nếu trong một xã hội mà có nhiều ngườinhư thế, thật là một tình trạng bi đát vô cùng của xãhội ấy. Ðức Phật dạy rằng: "Nếu con người không biếthổ thẹn thì trên thế gian này không còn biết phân biệtcha mẹ, anh, em, lớn, nhỏ cùng với loài cầm thú không khác."-- (Kinh Tăng Nhất A-hàm, phẩm Tàm Quí)

Trái lại, người biết hổ thẹnlà người cao thượng, liêm khiết. Do biết hổ thẹn đốivới bản thân, người ta cố tránh lỗi, dứt quấy để bảotồn danh dự cá nhân mình. Như cậu A một hôm thấy bạn bỏquên cây bút chì trên bàn học, cậu định ý lấy giấu đểxài. Nhưng cậu bị lòng hổ thẹn quở trách: mình như thếnày mà tham à! Nếu bạn nhìn thấy cây bút chì thì phải nóilàm sao? Và còn mặt mũi nào thấy chúng bạn... Vì thế, hômsau vào lớp, A đem cây bút chì trả lại cho bạn.

Lại nữa, tính hổ thẹn chẳngnhững cải thiện con người xấu trở thành tốt, mà còn làmđộng cơ thúc đẩy con người tiến bộ trên đường họcvấn, cũng như trong các công nghệ. Như một hôm vào giờ trảbài thầy kêu B lên, rủi hôm ấy cô bận việc, học bài khôngthuộc, lên đọc chữ đặng chữ mất, lộn đầu lộn đuôi...chúng bạn cười ầm lên! Thầy giáo cũng quở trách. Hổ thẹnquá, từ đó về sau dù bận việc gì, cô cũng rán học chothuộc, không dám bỏ một bài nào. Thực vậy, sự tranh đuahọc tập, sự cải tiến các ngành kỹ nghệ, đều phát nguyêntừ tâm hổ thẹn mà ra.

Những chứng cớ đơn sơ ấy, cóthể cho ta thấy sự có mặt của tính hổ thẹn nơi con ngườinào, người ấy sẽ tốt và tiến cả mọi mặt.

Nơi cá nhân tính hổ thẹn đã đóngvai quan trọng dường ấy, với gia đình và xã hội, hổ thẹncần thiết thế nào? Bảo vệ được cang thường, luân lý,giữ được gia thanh quốc túy đều nhờ tánh hổ thẹn cả.Như một chàng thanh niên con nhà lễ giáo, gặp lúc vận cùngbuộc phải xa quê hương tìm sanh kế. Khi ấy chàng phải sốngtrong cảnh chung chạ với bọn bất lương, chúng xúi giụcchàng góp tay vào việc trộm cướp với chúng. Nhưng chàngnhất mực từ khước, vì chàng nhớ đến danh giá, thể thốngcủa chàng và ông cha chàng. Nhiều khi sự sống quá thiếuhụt, chàng vừa nghĩ nên nhập bọn với chúng để sống,liền đó chàng thấy xấu hổ, tự trách: danh giá ta thế này,tông môn ta thế ấy mà đi ăn trộm à? Thật là nhục nhãhổ thẹn! Nhờ đó, chàng dừng được ý niệm quấy, thàchịu chết chớ không làm điều nhục nhã.

Biết giữ gìn phẩm giá mình, biếttôn trọng thanh danh tổ tiên mình, những con người ấy ởtrong xã hội không bao giờ dám làm điều phi pháp. Một ngườinhư thế, trăm ngàn người như thế, thì xã hội này có thểnói là cảnh Cực Lạc. Muốn xây dựng xã hội tốt đẹp,trật tự mà phủ nhận tính hổ thẹn, thực là kẻ muốncó quả cam mà gieo hạt ớt. Bởi nhằm mục đích xây dựngxã hội, nên Phật giáo rất chú trọng phát huy tính hổ thẹn.

Tuy thanh niên là tuổi cần phảicó nhiều hổ thẹn và gắng nuôi nó càng lớn càng hay. Vìthanh niên là tuổi cầu tiến, nếu thiếu hổ thẹn tức nhiênđộng cơ tiến thủ đã mất. Tương lai xã hội ở nơi thanhniên, muốn biết xã hội ngày mai tốt xấu thế nào, cứ nhìnthẳng vào thanh niên hiện tại thì rõ. Mà điều kiện cầnthiết tạo thành một thanh niên tốt, một phần lớn là dotính hổ thẹn. Vì thế, chúng ta có thể kết luận rằng:Thiếu hổ thẹn, thanh niên dễ trở thành ác độc; thiếuhổ thẹn, xã hội sẽ chìm trong đen tối của dục vọng.