12-Tuổi trẻ với vấn đề Trí tuệ

-12-

Tuổi trẻ với vấnđề Trí tuệ

Con người sở dĩđược gọi là con người là do có trí khôn ngoan và biếtluân thường đạo đức. Giá trị của con người không phảiở thể xác to béo mà ở tinh thần sáng suốt chân chính. Nếumột người nào không có hiểu biết gì, hoặc có một mớhiểu biết hỗn tạp đen tối thì còn gì đau khổ bằng!

Vì thế, mỗi con người chúng tacần phải trau dồi trí tuệ để trở nên một con ngườixứng đáng với danh nghĩa của nó. Nhất là tuổi trẻ, tuổiđầy triển vọng phát huy trí tuệ, như tấm gương sẵn sàngphản chiếu ánh sáng, nhưng phải chờ có ánh đèn, ngọn đuốc,ánh sáng mặt trời...

Tuy con người cần phải trau dồitrí tuệ, nhưng phải biết trí tuệ là gì? - Trí tuệ là kiếnthức rộng rãi, cao sâu, sáng suốt. Nhờ trí tuệ, con ngườibiết hợp đoàn bảo vệ nhau, biết tổ chức guồng máy xãhội, biết chế tạo những khí cụ nông nghiệp, kỹ nghệ...,biết phát triển khả năng mình, biết tư tưởng những triếtlý cao siêu, biết ăn ở theo luân lý đạo đức. Tóm lại,trí tuệ là một kiến thức sáng suốt, hướng dẫn con ngườisống hợp lý và vươn lên.

Tuổi trẻ trí óc còn minh mẫn nhưngrất trống, rất khát khao thu nhận những kiến thức củaphụ huynh, của sư hữu, của tiền nhân truyền lại. Như dạdày trống rỗng đang đón chờ những thức ăn dồn vào đểtiêu hóa. Nhưng phải là thức ăn có chất bổ dễ tiêu mớicó sinh tố bồi dưỡng cơ thể, nếu thức ăn chứa nhiềuchất độc và khó tiêu thì sẽ hại dạ dày và hại luôncả cơ thể. Trí óc bạn trẻ cũng thế, thu nhận những kiếnthức cao đẹp chân chính sẽ tự cải đổi đời sống cánhân mình trở nên chân chính và góp phần xây dựng xã hộitốt đẹp. Trái lại, chỉ thu nhận toàn những kiến thứcđiêu ngoa gian trá thì cá nhân mình đã hư hỏng mà xã hộicũng đến nguy cơ.

Hun đúc cho trí tuệ bạn trẻ đượcsung mãn, rực rỡ là nhiệm vụ to tát của phụ huynh. Nhữngngười nhịn ăn, nhịn mặc, dành để tài sản cho con cháusau này là thương con cháu đã đành; nếu không giáo dục vềphần trí tuệ vẫn còn là một khuyết điểm lớn. Có nhữngngười lưu lại sự nghiệp cho con, con chưa được hưởngđã qua tay người khác, nên dành để tài sản chưa phải làkế vĩnh viễn cho con cháu. Sự quan trọng và chắc chắn làtrí tuệ; dạy dỗ cho con cháu được trí tuệ chân chánh làkẻ làm cha mẹ biết nghĩ đến sự lâu dài cho con cháu. Trítuệ không ai có thể cướp được, cũng không ai lường gạtđược, nó lại soi đường cho mình, cho mọi người khỏisa chân vào hầm hố, nên rất quí báu.

Phụ huynh đã có bổn phận vớicon cháu, thì những ông thầy há không có trọng trách hay sao?Thế hệ trước đã qua, để lại cho thế hệ sau những tưtưởng, những kinh nghiệm, kẻ làm thầy có bổn phận thâunhặt những tư tưởng, những kinh nghiệm ấy, rồi nhào nặnlại cho hợp thời, sẽ đem hun đúc vào tâm não tuổi trẻđể được phát huy sáng tỏ. Kho tư tưởng kinh nghiệm củangười xưa để lại rất dồi dào phong phú, nếu kẻ làmthầy không chịu khó chọn lọc đem ra dạy bảo học sinh chokết quả, để đầu óc các bạn trẻ sau này rỗng tuếch,ấy là tội rất to của kẻ làm thầy.

Tuy thế, các bạn trẻ không nênỷ lại cả vào phụ huynh, vào giáo sư, mà phải tin tưởngvào phần tự lực, tự trau dồi trí tuệ cho mình. Ðành rằngnhờ sự chỉ dạy của cha mẹ, sự hướng dẫn của giáosư, nhưng phải cộng thêm sức cố gắng của mình mới cókết quả. Nếu vô phúc cho một số các bạn nào, sớm khôngđược sự chỉ dạy của cha mẹ, và gần gũi thầy bạn,các bạn phải cố gắng gấp bội lần hơn, để tự trau dồitrí tuệ cho mình.

Chúng ta đã biết, có xác thịtmà không có trí tuệ thì ấy chỉ là một khối da thịt biếtăn, biết mặc mà thôi. Người không trí tuệ khác nào kẻlạc lõng trong rừng đêm không trăng sao, không đèn đuốc,còn gì đau khổ bằng! Phật dạy: "Nỗi khổ bị thiêu đốtở địa ngục, nỗi khổ con lạc đà chở nặng, nỗi khổđói khát của loài quỉ đói chưa gọi là khổ, ngu si khôngbiết lối đi mới thật là khổ."

Lẽ đương nhiên muốn thoát khổ,chúng ta cần phải có trí tuệ. Nhưng trí tuệ thế nàomới thoát khổ được?Đây làđiểm quan trọng trong bài này.

Bởi vì có lắm người khôn ngoanmà gian trá, xảo quyệt, họ lợi dụng trí sáng suốt củahọ để lừa người, bịp chúng, nên càng khôn ngoan càng gâyđau khổ cho chính họ và tang tóc cho mọi người. Như TàoTháo ở Trung Hoa thời xưa, sự gian hùng của y đã làm chobao nhiêu người thời ấy phải điêu linh tang tóc. Trên lịchsử hiện đại còn biết bao nhiêu kẻ như thế và hơn thếnữa. Một khi lừa bịp được người, họ càng hăng hái tựđắc mà quên cả tội lỗi đã gây. Nên có câu: "Có họcthức không có đạo đức là người ác..." Những kẻ nhưthế, ai dám bảo họ là ngu? Nhất định họ là người cótrí, nhưng là "TRÍ ÐIÊU NGOA".

Lại một hạng người khôn nữa,họ thông minh lắm, học rộng nhớ nhiều, họ tưởng nhưtrí thông minh của họ không còn ai bì kịp, do đó đâm ratâm khinh người ngạo vật. Những người ấy coi trời đấtbằng nắm tay, toàn cả người trong xã hội bằng cây kim.Họ khinh tất cả và xem thường tất cả. Ði đâu họ cũngmang theo cây cờ ngã mạn, gần ai họ chỉ gây sự bực tứccho người. Nếu ai gắng gượng giới thiệu với họ: "Ôngkia tài giỏi, người nọ đức cao...", thì chỉ nhọc mộtphen bĩu môi của họ mà thôi. Hạng người này không tài nàokhuyên dứt họ được, như hòn đá cứng khó mong xông ướpđược mùi thơm. Nhà văn Cao Bá Quát điển hình cho nhóm ngườinày, kết cục đời ông chỉ là:

"Ba hồi trống giục mồcha kiếp,
Một nhát gươm đưa bỏ mẹđời!"

Trí ấy gọi là " TRÍ KIÊU MẠN".

Trí điêu ngoa, trí kiêu mạn nguyhiểm dường ấy, tại sao người ta lại hun đúc nên nó? Ðiềunày bởi nhiều lẽ:

* Trước nhất là phụ huynh, phụhuynh chỉ muốn con em khôn ngoan, mà không giản trạch cái khônngoan chân chánh, cái khôn ngoan tà ngụy. Cứ dồn hết vàođầu óc non nớt ấy tất cả cái khôn ngoan ở thế gian, tưởngthế là thỏa mãn nhu cầu của tuổi trẻ và sẽ trở nênhay. Ðâu ngờ đó là lối đầu độc trẻ con trong lúc tríóc rất vô tư không biết chọn lựa. Như người kia cứ dồncả thức ăn vào dạ dày khi nghe nó đòi hỏi, mà không phânbiệt thức ngon, dở, lành, độc, kết quả rồi ôm bụng kêuđau.

* Kế là thầy. Ông thầy không phảilà cái máy phát thanh, cứ phóng hết những điều mình đãthâu một cách vô tư, để mặc thính giả hiểu sao cũng được.Thính giả của các ông là nhóm tuổi trẻ măng tơ đang bỡngỡ trước ngưỡng cửa đời, như khách bộ hành chưa thuộcđường, đang ngỡ ngàng đứng trước ngã tư, kẻ hướngdẫn có bổn phận giải thích và hướng dẫn cho đến đích.Nếu để cho khách mặc ý chọn đường thì làm sao bảo đảmđược con đường chính đại.

* Rốt sau là xã hội. Người trongxã hội phức tạp, nào tốt, nào xấu, nào lành, nào dữ v.v...Những gương tốt lành lại hiếm, mà gương xấu dở lạinhiều. Như trăm màu ngàn sắc vận hành trước mặt gươngthì lạ gì phản ảnh trung thành của mặt gương có trăm màusắc. Ðầu óc của thiếu niên bị hun đúc bởi những tậpquán, tư tưởng, hành động của người trong xã hội, nênrồi họ trưởng thành theo cái đà ấy - đà điêu ngoa, ngãmạn - rất dễ dàng hư hỏng.

Nói thế, không phải là đổ trútmọi tội lỗi cho phụ huynh, thầy, người trong xã hội, màcác bạn trẻ phải nhận lấy trách nhiệm quan trọng hơn cả.Giả sử phụ huynh, thầy, bạn, người trong xã hội rất vôtư đối với sự giáo dục các bạn, nhưng cũng tùy thuộctính tình của các bạn mà hấp thụ điều hay, điều dở.Ví dụ: thằng Nhân, thằng Tợn ngồi nghe ông cụ kể chuyệncổ tích "ông Thiện ông Ác".Trong khi nghe, thằng Nhân yêu chuộnghành động của ông Thiện, trái lại thằng Tợn thích việclàm của ông Ác. Và sau khi nghe, những hành động ấy vẫncòn lảng vảng trong tâm não hai đứa trẻ. Như vậy, hai quanniệm sai biệt ấy lỗi tại ai? Lại một thí dụ nữa: "ThằngÁi và thằng Bạo cùng đứng xem đứa trẻ mục đồng bắnchim. Khi thấy chim bị trúng đạn, Bạo vỗ tay reo cười, ngượclại Ái bùi ngùi thương hại." Ấy cũng cùng xem một hànhđộng mà hai đứa bé có cảm xúc khác nhau, lý do tại đâu?Nếu không phải ảnh hưởng tánh tình là gì? Do đó sự hưhỏng của các em thiếu niên ngày mai, các bạn phải chịutrách nhiệm một phần lớn, nếu không nói là tất cả.

Ðấy là tướng trạng và lý docủa trí điêu ngoa, trí kiêu mạn, còn phần trí tuệ chânchánh là thế nào?

Người có trí tuệ thì biết phânbiệt lẽ chánh tà, biết nhận định việc phải quấy vàbiết tôn sùng điều thiện, khinh chê điều ác. Trí phân biệtấy sẽ đưa ta xa tà gần chánh, bỏ ác theo lành, sửa quấythành phải. Nó là động cơ thúc đẩy con người từ hạngphàm phu tiến lên quả vị Hiền Thánh. Nhờ trí này, ngườita kiên quyết tìm phương pháp giải khổ cho mình và quả cảmcứu giúp mọi người. Sự phát minh của các nhà khoa học,sự hy sinh cứu đời của các đức giáo chủ đều do trítuệ làm động cơ.

Trí tuệ có công dụng chiếu tannhững mây mờ giả ảo, bày tỏ chân tướng của vạn vậtở giữa cuộc đời này. Như ngọn đèn sáng soi vào nhà tối,các vật trong nhà đều hiện bày tỏ rõ. Nó cũng đủ côngnăng đưa người thoát vòng đau khổ. Cho nên Phật dạy: "Trítuệ là con thuyền đưa người qua bể khổ, là thứ lươngdược chữa lành mọi căn bệnh của chúng sanh, là chiếc búabén chặt gãy cây phiền não, là ngọn đèn sáng chiếutan tất cả tối tăm."Nhờ trí tuệ người ta mới thấuđạt chân lý, trở thành bậc giác ngộ.

Các bạn trẻ! Xin lỗi các bạn,có khi nào các bạn muốn người ta gọi mình bằng thằng "lưumanh" hay đứa "xảo quyệt" chăng? Chắc hẳn là không. Cácbạn có muốn người ta mến mình như vị Hiền, quí mình nhưông Thánh chăng? Chắc là có. Vậy là các bạn ghét "trí điêungoa", "trí kiêu mạn" lắm rồi; các bạn đều tỏ ra yêu chuộng"trí tuệ".

Có lẽ các bạn đã băn khoăn tựhỏi phải làm sao để được trí tuệ? Tôi xin góp ý kiếnvới các bạn.

Muốn được trí tuệ, các bạnphải học thánh giáo. Thánh giáo tôi muốn nêu ra đây là kinhđiển nhà Phật vậy. Chắc bạn cho tôi là quá chủ quan. Phảithế, thưa bạn, tất cả kinh điển nhà Phật đều nhắm vàosự xây dựng trí tuệ làm căn bản. Như vừa nghe hai chữđạo Phật, bạn đã thấy ý nghĩa đó rồi. Chính đạo Phậtlà đạo giác ngộ, cho nên toàn thể hệ thống giáo lý nhàPhật đều nhắm mục tiêu ấy. Thái tử Tất-đạt-đa, saukhi giác ngộ dưới cội bồ-đề, mới được gọi là Phật,tức là bậc Vô thượng Chánh đẳng Chánh giác. Nhờ sự giácngộ ấy, nên mỗi lời Ngài phán ra đều thích hợp với chânlý.

Bạn thử nghĩ, trước đây trênhai mươi lăm thế kỷ, đức Phật đã quả quyết tuyên bốrằng: "Chúng sanh và thế giới là nhân duyên kết hợp màthành."Câu nói ấy đã phủ nhận tuyệt đối đấng Tạohóa hay Thượng đế, trong khi khắp Á, Âu người ta đều phủphục và hiến dâng tất cả sanh mạng cho Thượng đế. Câunói ấy mãi đến ngày nay - thời đại nguyên tử - cũng khôngai chối cãi được. Những câu giá trị tương đương nhưvậy còn bàng bạc khắp trong biển giáo lý của Ngài. Vì thế,bạn cần phải học, học để khai thông ý kiến chân chánhcủa bạn.

Muốn được trí tuệ, bạn phảigạt bỏ những thứ phiền não làm rối loạn tâm hồn bạn.Phiền não tức là những thứ giận, hờn, thương, ghét, buồnphiền... Bạn có nhớ chăng, mỗi khi bạn nổi cơn giận dữthì trí khôn ngoan của bạn liền đó bị lu mờ. Ðôi thanhniên nam nữ yêu nhau thắm thiết, họ sẽ mù quáng khi gặphoàn cảnh buộc phải lìa nhau. Khi bạn ghét ai, dù ngườiấy đưa ý kiến rất hay, bạn cũng không thèm nghe. Ðó! bạnthấy chưa, phiền não nó che đậy khiến con người mê tối,nên trước bạn phải gạt bỏ nó. Bạn sống thản nhiên vàbình tĩnh một chút là bạn sẽ thấy trí tuệ trở về vớibạn.

Lại nữa, muốn được trí tuệ,bạn phải lóng lòng trong sạch. Bạn có thấy không, mặt nướchồ trong trẻo thì bóng trăng và vạn vật in hình. Tâm hồnta yên tịnh thì chân lý của vũ trụ sẽ hiện bày. Ðể tậpcho tâm hồn yên tịnh, mỗi tối trước khi ngủ, bạn ngồiyên chừng mười lăm phút để phản tỉnh tư tuởng và hànhđộng của bạn trong ngày qua. Nếu thấy có những cái dở,bạn phải cương quyết chừa, nếu thấy có cái hay, bạn gắngsức phát triển. Thế là dần dần, bạn sẽ phát sanh trítuệ.

Còn điều đại tối kỵ với trítuệ mà bạn phải tránh, là rượu mạnhvàsựchơi bời trác táng.Rượu là kẻ thù số một củatrí tuệ, vì trí tuệ là do yên tĩnh phát sanh, mà rượu làthứ kích thích hỗn loạn. Bạn thử thí nghiệm, khi uốngvào một cốc rượu mạnh, bạn có thể giải được mộtbài đại số khó hay không? Nếu muốn giải được, bạn cầnphải yên tĩnh. Sự chơi bời trác táng tai hại cũng tươngtợ như vậy. Nếu muốn có trí tuệ, bạn phải cữ hẳn haiđiều này.

Các bạn trẻ! Ðể kết luận bàinày, tôi mong mỏi các bạn cố gắng thực hành mới mong pháthuy trí tuệ. Các bạn rất đủ điều kiện khai thác trí tuệ.Các bạn hãy cố gắng lên, đừng để ngày tháng lững lờtrôi, cuối cùng các bạn vẫn sống triền miên trong đêm tối.Các bạn đừng để phải hối hận như anh chàng cùng tửkia mang sẵn trong chéo áo một viên ngọc quí, mà mãi lang thangđầu làng, xó chợ xin ăn, đợi có người biết đến chỉ,mới sực nhớ đem dùng. Rất muộn thay!