THIỀN TÔNG TẠI CUBA
Nguyên Giác
Cộng đồng Phật giáo chỉ là một nhóm thiểu số tại Cuba. Dù vậy, họ vẫn đang có những bước đi lặng lẽ thơ mộng và trang nghiêmtại đảo quốc xinh đẹp này. Và cũng kỳ lạ, Omar Perez, một nhà thơ và là một nhạc sĩ nổi tiếng ở Cuba – con trai của lãnh tụ du kích Che Guevara – đã trở thành một tu sĩ Thiền Tông.
Theo thống kê năm 2010, Pew Forum ước tính rằng 65% cư dân Cuba theo đạo Thiên Chúa Giáo (60% Công giáo La Mã, tức là khoảng 6.9 triệu người trong năm 2016, trong khi 5% theo Đạo Tin Lành Phúc Âm, tức là khoảng 575,000 người vào năm 2016), với 23% không theo tôn giáo nào, 17% theo đạo bản xứ (như tínngưỡng Santería), phần còn lại 0.4% theo các tôn giáo khác, kể cả Do Thái Giáo, Hồi Giáo, Bahai… Phật tử được ước tính là chưa tới 0.1% dân số.
Cuba chính thức là nhà nước thế tục. Năm 1992, nhà nước Cuba sửa Hiến pháp, cắt bỏ câu tuyên bố nhà nước vô thần, và tôn giáođược cởi mở hơn.
Theo bài viết “Zen in Cuba” (Thiền Tông tại Cuba) trên trang Zen Forum International ngày 4 tháng 9/2012, tác giả Ed Blanco kể lại theo lời một người Cuba đã tập hợp được một nhóm tu học tại Cuba. Tuy nhiên, sau khi anh này rời Cuba, tăng thân đó tan rã. Việc này dễ hiểu, vì tụ tập đông người ở Cuba lúc nào cũng bị quan sát.
Người kể được Blanco gọi tên tắt là M.
Nhóm tu học khởi sự từ năm 1990. Đó vẫn là một thời kỳ bình an ở Cuba, trong khi bên ngoài, thế giới các nước xã hội chủ nghĩa đầy những biến động.
Nhóm tu học này lúc đầu không có thầy hướng dẫn, chỉ học qua sách, và ngồi theo phương pháp Thiền Tào ĐộngNhật Bản (Soto Zen).
Trong vài trường hợp, họ thực hiện các thiền thất (sesshin = tiếp tâm, một khóa thiền kéo dài nhiều ngày, trong đó rất nhiều giờ ngồi thiền) dài 15 ngày trong hầm nhà. Không có tọa cụ hay nệm gì hết, họ ngồi trên các viên gạch phủ mền. Họ đi xe đạp tới, hay đi bộ tới, bởi vì xe buýt lúc đó có khi không chạy. Không có đèn cầy, không có hương trầm, chỉ có trà và ăn cơm với rau nhẹ nhàng.
Thế rồi, có người đề nghị họ mời một Thiền sư họ thấy tên trong một tạp chí. M. nói rằng người đó là Stephan, một Thiền sư người Pháp.
Họ viết thư gửi tới Stephan, tình cờ lúc đó vị thầy này đang ở Argentina hướng dẫn thiền thất tiếp tâm. Thư ký vị này ở Pháp mới gửi fax sang Argentina và từ đây vị thầy này gọi tới nhóm thiền tự học ở Cuba. Nhóm tu học này lúng túng giải thích rằng họ cần một vị thầy hướng dẫn, nhưng chỗ ăn, chỗ ở tại Cuba rất mực là gian nan. Khi thầy Stephan nói đồng ý tới, nhóm tu học bừng lên vui mừng.
Từ đó, thầy Stephan cung cấp chi phí linh tinh. Nến và hương, và cả trà nữa. Các bạn thiền từ Châu Âu và Nam Mỹ gửi vật liệu tới, và nhóm tu học khâu thành các tấm nệm và tọa cụ, và thấy như mình đang lên cõi trời. Có thêm nhiều khóa thiền thất, và các chuyến đi hàng năm của thầy Stephan, và các sư, ni của thầy này gửi tới.
Sau đó là quy y, thọ giới. Và truyền giới xuất gia (ordination). Lần đầu, áo tràng (kesa) được nhìn thấy tại Cuba. Các khách phương xa tới, kinh ngạc vì thấy giao thông và lương thực ở Cuba quá sức gian nan trong đời sống hàng ngày của dân. Công an quan sát, nhưng vẫn thả lỏng.
Khi chuẩn bị khóa thiền thất đầu tiên với thầy Stephan, có hơn 1,000 người ghi danh từ thành phố và từ các phần khác trên đảo quốc. Nhóm tu học thuê 2 căn nhà ven biển, thu mua thực phẩm. Công an tới hỏi. Zen là cái gì? Nhóm tu học nói, cũng khó trả lời. Có phải tôn giáo không? Theo ý nghĩa về tôn giáo phương tây, không phải là tôn giáo đâu. Quý vị có thờ Thượng Đế Tối Cao không? Không… và hỏi/đáp như thế dài dòng, rồi tham khảo, rồi hỏi/đáp.
Thế rồi, công an quyết định rằng, thiền thất không thể dài 10 ngày, và sẽ không có chuyện 1,000 người tụ họp nơi đây. Theo luật Cuba, không thể tụ tập quá 3 người, nếu không có giấy cấp từ Ủy Ban Bảo Vệ Cách Mạngcủa khu phố. Quyết định là, chỉ cho thành viên nguyên thủy của nhóm tu học với vị thầy và các nhà sư tham dự khóa này. CHẤM HẾT. Nghĩa là, không ý kiến gì khác.
M. lúc đó lạnh người. Thầy Stephan bước ra. Blanco nghi ngờ rằng có thể M. đọc sai tên vị thầy này, vì không phải người Cuba nào cũng thông thạotiếng Pháp đủ, trong khi lại phải phiên âm giữa 2 ngôn ngữ, và có thể là Estephan. Thế rồi Manuelito (có vẻ như tác giả Blanco quên viết tắt, thế nên lộ ra tên gốc) nói rằng anh ta sẵn sàng thương lượng với ông Bộ Trưởng, một người bạn thời thơ ấu của anh, đó là cách phải dịu giọng và nài nỉ khi bạn không nằm trong thượng tầng quyền lực cách mạng.
Thầy Stephan nói, KHÔNG. Chúng ta sẽ có khóa 10 ngày thiền thất tiếp tâm ngay cả khi tôi ngồi một mình. Zen là Tự Do, và không có thể là dây cương ngựa. Bạn muốn biết Zen là gì, Zen chính là tự do bên trong và bên ngoài.
M. lạnh người. Người ta có thể nói chữ Hòa bình, nhưng không thể nói chữ Tự do ở Cuba. Thế rồi, nhờ một cơ duyên, M. cùng vợ rời Cuba. Đó là chuyện gần 2 thập niên trước.
Bây giờ đã khác rồi. Dòng Thiền theo truyền thống Nhật Bản của Thiền sư Deshimaru đã chính thức mở một thiền đường có tu học hàng ngày ở La Habana, thủ đô Cuba. Thiền đường này có các thiền thất thường xuyên, giữ gìnbởi tăng thân Kosen Sangha.(1)
Một điểm kỳ lạ của lịch sử: Omar Pérez (sinh năm 1964) -- con trai của cố lãnh tụ Ernesto “Che” Guevara, người đã cùng Fidel Castro làm cuộc cách mạng 1959 và xây dựng lên Nhà Nước Xã Hội Chủ Nghĩa Cuba – đã trở thành một tu sĩ Thiền Tông. (2)
Là nhà thơ, nhà dịch thuật, Omar Pérez sinh trưởng ở Havana. Tốt nghiệp bằng cử nhân Anh văn ở University of Havana và học tiếng Ý ở Universitá per Straniere di Siena. Từng làm phóng viên ở El Caimán Barbudo, làm biên tập viên cho tạp chí La naranja dulce. Biên tập tạp chí thi ca Mantis từ 1994 tới 1996.
Thọ giới tu sĩ Thiền Tông (Ordained as a Zen Buddhist monk), Pérez sáng tácthơ trong đó gắn liền ngôn ngữ, Thiền Tông, và kinh nghiệm siêu vượt văn hóa và chính trị. Hiện cư ngụ ở Havana. Ông được trao nhiều giải thi ca.
Trên tạp chí Jacket Magazine, nhà nghiên cứu Kristin Dykstra viết về nhà thơ tu sĩ Thiền Tông Omar Perez:
“Nhiều bài thơ từ tuyển tập năm 1999 nói về khả thể của giác ngộ và về các bước tiến và trình tự Thiền định. Bài thơ “Kosen” là để cúng dường vị thầy quan trọng đối với Pérez, và Perez đã nói với Kent Johnson, “Tôi tin rằng sự kiện Thiền Tông vào Cuba, cùng với Thiền sư Kosen Thibaut, cũng quan trọng ngang tầm với sự kiện Martí ra đời, ngang tầm với cuộc cách mạng 1959.”…” (3)
Cần ghi thêm về Marti: đó là Jose Julian Marti Perez (1853-1895), lãnh đạo phong trào độc lập Cuba, khởi nghĩa chống thực dân Tây Ban Nha.
Cách mạng 1959 là cuộc cách mạng do Fidel Castro và Che Guevara lãnh đạo, lật đổ nhà độc tài Batista.
Có phải Thiền Tông tự thân đã mang sức mạnh cách mạng?
Đó là những bước đi kỳ lạ nhất của lịch sử. Thiền Tông từ Nhật tới Pháp quốc, rồi tới Cuba. Và rồi những khóa thiền thất ngồi dưới hầm nhà. Và rồi nhà thơ nổi tiếng Omar Perez, con trai của lãnh tụ du kích Che Guevara, trở thành một nhà sư Thiền Tông, và nhà thơ đánh giá rằng sự kiện Thiền Tông tới Cuba cũng là một cuộc cách mạngvô cùng lớn lao.
GHI CHÚ:
(1) http://www.zen-deshimaru.com/en/dojos/la-habana-zen-dojo
(2) https://www.poetryfoundation.org/poems-and-poets/poets/detail/omar-perez#poet
(3) Many poems from the 1999 collection dwell on the possibility of enlightenment and on processes and stages of meditation. The poem “Kosen” is dedicated to a master important to Pérez, who tells Kent Johnson, “I believe the arrival of Zen Buddhism in Cuba, with master Kosen Thibaut, to be as important as Martí’s birth or the 1959 revolution.” (http://jacketmagazine.com/35/perez-overview.shtml)
%7Cutmcsr%3D(direct)%7Cutmcmd%3D(none)%3B%2B__utmv%3D430216115.-%3B)