Tiết 1: Phật giáo thời vương triều Cấp Đa

TIẾT I. PHẬT GIÁO THỜI VƯƠNG TRIỀU CẤP ĐA

Sự hưng suy của Vương triều

Vương triêu Cấp Đa được lập nên vào năm 320 sau Công nguyên, bởi vua Chiên Đà La Cấp Da (Chánh Cần Nhật Vướng). Đóng đô tại thành Hoa Thị, thống lĩnh cả khu vực trung Ấn Độ, vị vua đời thứ hai là Sa Mổ Đà La(1), tức vua Tân Nhật, ông chính phục cả đông bộ và nam bộ Ấn Độ. Đến vị vua thứ ba của vương triều này là vua Chiên Đà La II(2), ông đem quân tấn công và xâm lược cả tây bộ và bắc bộ Ấn Độ, thống lĩnh cả vùng bình nguyên Ấn Độ và một bộ phận của Bàng Gia Phổ, gồm luôn địa vức của bán đảo Gia Đê A Đê Nhĩ, đây là thời đại toàn thịnh của vương triều Cấp Đa.

Nhưng mặt khác, là thế kỷ thứ V tây lịch, tộc người Bạch Hung Nô (tức tộc người Ephihal) luôn thực hiện chính sách tầm thực về phía tây bắc Ấn Độ, đầu tiên họ đánh chiếm nước Kiền Đà La. Từ sau khi vua Phật Đà Cấp Đa (Buddha - gupta) của triều Cấp Đa chết đi, thì vào năm 500 tây lịch hoặc trước đôi chút, có Thổ Lạp Ma Na (Toramàna) của tộc Bạch Hung Nô, thừa lúc triều Cấp Đa bị nội loạn bèn đánh chiếm vùng trung Ấn Độ. Đây là nguyên nhân dẫn đến sự băng hoại của vương triều Cấp Đa. Và rồi người con của Thổ Lạp Ma Na là Ma Hê La Cự La (Mihirakura, 502-542 tây lịch) trở thành ông vua của vùng trung Ấn Độ. Cũng trong thời gian này, vua Đa Thâu Đà Nhĩ Man (Yasùodharman) của nước Ma Lạp Bà khởi quân đánh đuổi Ma Hê La Cự La, khiến ông vua này phải bỏ vùng Trung Ấn chạy đến Ca Thấp Di La, đó là năm 528 tây lịch. Địa phương Trung Ấn lại được chi duệ của vương triều Cấp Đa cai quản, dù chỉ còn lại một vùng đất hẹp thuộc địa phận Ma Yết Đà và được xem như một nước chư hầu. Đấy là sự kế tục của vương triều Cấp Đa thời hậu kỳ(3)

Ở mạn nam Ấn Độ, sau khi vương triều Án Đạt La bị diệt vong, lại có tộc người Ba La Kỳ (Pallava) chiếm cứ vùng Kiến Chí Bổ La (Kànõcipura) và lập nên vương triều Ba La Kỳ, vào năm 225-900 tây lịch.

- Bà La Môn giáo phục hưng

Nét văn hóa đặc sắc của vương triều Cấp Đa đó là chủ nghĩa phục cổ của Bà La Môn giáo. Từ thời vua Ca Nị Sắc Ca cho đến trước khi vương triều Cấp Đa bị diệt vong, trong khoảng thời gian bốn trăm năm, từ thế kỷ thứ hai đến thế kỷ thứ năm tây lịch, trong thời gian này Ấn Độ không có giặc ngoại xâm, chủ nghĩa phục hưng của Bà La Môn giáo cũng dựa vào thế lực của vương triều Cấp Đa mà bộc khởi và đạt đến cực thịnh. Từ thời vua A Dục trở lui, do sự phát triển của Phật giáo đã trở thành truyền thống tín ngưỡng và thâm nhập vào tầng lớp hạ lưu của xã hội, trước tình hình như vậy nên Bà La Môn giáo cũng trải qua những chỉnh lý, tu chính, và kết hợp theo thông tục tín ngưỡng và thâm nhập vào tầng lớp hạ lưu của xã hội, trước tình hình như vậy nên Bà La Môn giáo cũng trải qua những chỉnh lý, tu chính, và kết hợp theo thông tục tín ngưỡng dân gian của phái Thấp Bà, là sùng bái Duy Tu Nô, tạo thành tư thái Tân Ấn Độ giáo (Hinduism) và khởi sự phục hưng. Tân Ấn Độ giáo là sự kết hợp giữa nền văn minh của dân tộc Nhã Lợi An với văn hóa của dân tộc đầu tiên đến Ấn Độ, nhưng khởi nguyên là từ “Bạc Già Phạn Ca” trong “Đại Chiến Thi” của kinh Vệ Đà. Thời ấy Phật giáo Tiểu thừa càng lúc càng biến thành tư tưởng học thuật hóa, trong khi đó nội bộ Phật giáo lại diễn ra cuộc tranh chấp ưu liệt, cao thấp về nghĩa lý, và ngày càng xa rời những sinh hoạt của dân gian về mặt tín ngưỡng mang tính đại chúng. Chưa nói là sự phục hưng của Ấn Độ giáo đặt cơ sở trên tín ngưỡng dân gian đã được thông tục hóa; cạnh đó các nhà Ấn Độ giáo họ cũng tham cứu triết lý Phật giáo để bổ sung những gì họ thiếu, nhằm cứu vãn trước nguy cơ có tính thời đại này mà Đại thừa Phật giáo xuất hiện.

Dưới triều Cấp Đa, Phạn ngữ cổ điển (Classical Sanskrit) được phục hưng, và được coi là thứ ngữ văn có nhiều công dụng. Điều này liên quan đến sự phục hưng của Bà La Môn giáo; công tác dịch và viết Phật điển Đại thừa bằng Phạn văn được hoàn thành, đại loại cũng có quan hệ đến sự phục hưng Phạn ngữ dưới thời của vương triều Cấp Đa.

Về mặt tín ngưõng, các vị vua của triều Cấp Đa đều lấy Bà La Môn giáo làm cơ sở, chẳng hạn hai vị vua là Sa Mổ Đà La Cấp Đa, và Ca Ma la Cấp Đa Nhất thế (Kumàra- gupta), hai vị vua này cử hành lễ đại tế mã tự, dù tế lễ này từ vương triều Huân Ca đến giờ, tại trung Ấn chưa từng cử hành. Đây là sự thực hiển nhiên. Do đó, đối với Phật giáo, vương triều này có phần lãnh đạm.

Tuy nhiên, trong những vị vua của triều Cấp Đa cũng có vị biểu thị sự hảo cảm đối với Phật giáo, hoặc có vị tôn sùng Phật giáo chứ không phải không có. Như trong “Thế Thân Truyện” chép việc vua Chánh Cần Nhật là Hương Kha La Ma A Dật Đa từng cúng dường Bồ tát Thế Thân tam lạc sa kim và vua Tân Nhật là Bà La Dật Đê thì quy y với Bồ tát Thế Thân. Ngoài ra, ngài Thế Thân còn được người con kế nghiệp của vua Tân Nhật và vương phi của vua thỉnh mời Ngài lưu ngụ tại A Du Xà (cung điện hoàng gia). Những việc này tuy chưa biết là có bao nhiêu sự thực, nhưng ít ra cũng phản ảnh đương thời vương thất của triều Cấp Đa là có hảo cảm đối với Phật giáo.

Ở phần trước có nói đến vị tướng của tộc người Bạch Hung Nô là vua Ma Hê La Cự La bị chinh phục, và buộc phải thối lui khỏi vùng trung Ấn. Người chinh phục là vua Da Thâu Đà Nhĩ Man của nước Ma Lạp Bà. Nhưng trong truyện ký của Huyền Trang, thì người đánh đuổi vua Hung Nô lúc ấy là vua Bà La A Điệt Đa Nhị thế (Bàlàdiya II) người hậu kỳ của vương triều Cấp Đa.

Trang 117, trong cuốn “Ấn Độ Thông Sử” của Chu Tường Quang, chép là hai vua liên hiệp với nhau để dánh đuổi, đồng thời mở lối thoát cho vua Hung Nô, có thể là phóng thích sau khi bắt được. Để kỷ niệm cuộc chinh chiến thắng lợi, vua Bà La A Điệt Đa bèn kiến tạo một ngôi đại Phật tự - đó là chùa Na Lan Đà rất nổi tiếng.

- Giáo nạn tại bắc Ấn Độ.

Vua Ma Hê La Cự La từ phương bắc xâm lược vào bắc bộ Ấn Độ; ông nhìn Phật giáo bằng con mắt cực đoan ghen ghét, và chỉ muốn hủy diệt Phật giáo, nên khi thế lực đủ mạnh, ông bèn lăng nhục Phật giáo bằng cách tàn sát. Có thuyết nói là sau khi ông được tha cho về lại bắc Ấn Độ, tức lãnh địa Ca Thấp Di La; tại đây ông ra sức hủy diệt chùa, tháp đạt đến con số 1600 ngôi. Cuốn “Phó Pháp Tạng Nhân Duyên Truyện(4)kể rằng, lúc bấy giờ có vị Tỳ kheo được người đời xưng tụng là Sư Tử đang làm Phật sự tại Kế Tân (tức Ca Thấp Di La) thì bị “Di La Quật” sát hại, pháp thống nhân đấy mà dứt. Di La Quật là lối dịch khác của Ma Hê La Cự La, có nơi lại dịch là Mật Hy Ha La (Mihirkula). Nhân sự kiện này, về sau các sử gia thường lấy vua Ma Hê La Cự La sánh với vua Bổ Sa Mật Đa La của vương triều Huân Ca.

- Chùa Na Lan Đà.

Theo “Đại Đường Tây Vực Ký”, quyển chín của Huyền Trang, thì chùa Na Lan Đà tính đến khi kiến tạo phần tiên khởi xong “cách sau Phật Niết bàn không lâu, vị tiên vương của nước này là vua Thước Ca La A Dật Đa (tiếng nhà Đường gọi là Đế Nhật) là người kính trọng nhất thừa, tôn sùng Tam Bảo, tìm nơi phúc địa để kiến tạo ngôi Già lam này”. Và qua các đời vua kế tiếp như vua Phật Đà Cúc Đa Hán dịch là Giác Hộ), vua Đát Tha Yết Đa Cúc Đa (Hán dịch là Như Lai), vua Bà La A Điệt Đa (Hán dịch là Huyễn Nhật), vua Phạt Xà Ca (hán dịch là Kim Cang) thay nhau xây dựng thêm cho đến vị vua thứ sáu là vua Giới Nhật mới thật sự hoàn thành. Nhưng dưới thời của triều Cấp Đa, ngoài vua Bà La A Điệt Đa của thời hậu kỳ chứ không phải là vị vua nào khác tham gia kiến tạo chùa Na Lan Đà, vì vua Giới Nhật là người của vương triều Phạt Đàn Na (tức Giới Nhật vương triều). Theo truyền thuyết của Tây Tạng, thì ngài Vô Trước, ngài Thế Thân cũng từng lưu trú tại chùa Na Lan Đà để hoằng thông đại pháp. Nhưng kinh sách Hán dịch chưa nghe nói đến sự việc này. Ngay như những ghi chép về cuộc Ấn du của Pháp Hiển và Trí Mãnh, cũng không thấy đề cập gì đến tên chùa Na Lan Đà.

Căn cứ sự khảo sát từ nhiều phía, thì ghi chép của Huyền Trang cho rằng “Sau Phật Niết bàn chẳng bao lâu” thì chùa Na Lan Đà được khởi tạo, điều này thiếu xác thực. Có thuyết cho rằng chùa Na Lan Đà do vua Huyễn Nhật thuộc hậu kỳ của vương triều Cấp Đa sáng lập. Sau khi cân nhắc, thuyết này có thể tin được. Theo tư liệu được tìm thấy, thì vị danh đức trú trì chùa Na Lan Đà đầu tiên là ngài Đức Huệ hoặc ngài Hộ Pháp, ngài Hộ Pháp sống vào khoảng từ năm 530 đến năm 561. Thời gian này rơi vào thời hậu kỳ của triều Cấp Đa. Từ năm 535 đến năm 730 tây lịch.

Thực ra, thì gốc gác của nền chùa Na Lan Đà là ngôi vườn Ám Ma La có từ thời đức Phật còn tại thế, và đức Phật cũng đã từng ở nơi này thruyết pháp trong thời gian ba tháng. Trước và sau khi Huyền Trang đến Ấn Độ, đúng vào thời vua Giới Nhật đang trị vì. Thời ấy chùa Na Lan Đà có hơn hai trăm thực ấp. Lúa gạo và tô lạc mỗi ngày dùng đến cả trăm thạch. Chùa có đến chín ngôi (công trình phụ), tọa lạc lên trên khu đất rộng bốn mươi tám nghìn mét vuông, tăng chúng thường trú đến một vạn người. Ngôi đại tự này của đất nước Ấn Độ đã khiến nhiều quốc gia phải ngưỡng mộ và nghiễm nhiên ngôi đại tự này trở thành học phủ tối cao, và duy nhất có một của Phật giáo.

Bảng danh sách liệt kê chư vị đại sư trú trì chùa Na Lan Đà có những vị sau: Đức Huệ, Hộ Pháp, Hộ Nguyệt, Kiên Nguyệt, Quang Hữu, Thắng Hữu, Trí Nguyệt, Giới Hiền, Trí Quang, Nguyệt Xứng và các luận sư như Đạt Ma Cúc Đa v.v... Huyền Trang tam tạng là người Trung Hoa đầu tiên lưu học tại chùa Na Lan Đà. Đồng thời Huyền Trang đại chấn thanh danh cũng tại chùa này, những vị sư tăng người Trung Hoa nối tiếp Huyền Trang lưu học tại chùa Na Lan Đà có: Nghĩa Tịnh, Đạo Lâm, Huyền Chiếu, Đạo Sanh, An Đạo, Trí Hoằng, Đạo Hy, và Vô Hành. Những tăng nhân người Ấn Độ từng đến Trung Hoa hoằng pháp có Ba La Phã Ca La Mật Đa La, Địa Bà Ha La, Thiện Vô Úy, Kim Cang Trí, Bát Lạt Nhã v.v... những vị này cũng từng cầu học tại chùa Na Lan Đà.

Những vị danh đức trú trì, đầu tiên họ biến chùa Na Lan Đà thành học phủ thịnh hành, của Duy thức học phái, và sau đó họ khiến chùa Na Lan Đà thành học phủ của Đại thừa Mật giáo.

- Tình hình chung của Phật giáo.

Cao Tăng truyện quyển ba, phần viết về “Pháp Hiển Truyện”(5)có chép về tình hình Phật giáo tại Ấn Độ thời bấy giờ, rằng cả Tiểu thừa và Đại thừa đều thịnh hành (Pháp Hiển đi Tây vức vào đời Đông Tấn, triều vua An Đế, năm Long An thứ ba, đến năm Nghĩa Hy thứ mười thì trở về lại kinh đô Thẩm Dương tức từ năm 399 đến năm 416 tây lịch).

Tại bắc bộ Ấn Độ có bảy nước, chép rõ là có hai nước học Tiểu thừa, một nước học thì phần lớn học Tiểu thừa, một nước học cả Tiểu và Đại thừa. Như vậy cá nước tại bắc Ấn Độ Tiểu thừa chiếm ưu thế.

Tại trung Ấn Độ có mười hai quốc gia và khu thành, ghi rõ là một nước học theo Tiểu thừa, một nước đa số học Tiểu thừa, một nước học cả về Đại thừa và Tiểu thừa, có thể cho là Đại thừa có vẻ lấn hơn.

Pháp Hiển đến Ấn Độ và lưu học Phật pháp tại thành Hoa Thị, thành này ở đông Ấn Độ. Những Thánh điển ông học được gồm: Tát Bà Đa Chúng Luật, Tạp A Tỳ Đàm Tâm Luận, Đản Kinh, Phương Đẳng Bát Nê Hoàn Kinh, Ma Ha Tăng Kỳ A Tỳ Đàm v.v... Như vậy, có thể thấy đương thời tại đông Ấn Độ cả Đại thừa và Tiểu thừa đều song hành.

Theo phân tích của pháp sư Ấn Thuận về tình hình chung của Phật giáo thời ấy như sau:

1. Thời Vô Trước, Thế Thân, từ nam Kiền Đà La chạy đến A Du Đà (A Thâu Đà) lấy nơi đây làm trung tâm; dọc theo biển phía tây đổ xuống bờ nam cùng tiếp xúc với học giả nam Ấn Độ. Đấy là hệ học giả Duy thức hướng hoạt động của họ về nam Ấn Độ.

2. Phía đông của Ma Kiệt Đà, theo những gì mắt thấy tai nghe của Pháp Hiển và Trí Mãnh, thì Phật giáo ở thành Hoa Thị, các học giả Đại thừa phải dựa vào Bà La Môn giáo để đứng vững.

3. Cuối biển phái nam đến nước Sư Tử (Tích Lan), thì Đại thừa và Thượng Tọa Bộ, cả hai cùng hoằng hóa ở khu vực này.

4. Thời ấy các học giả Ấn Độ đến Trung Hoa, như Đàm Vô Sấm, Cầu Na Bạt Ma, đa phần các kinh, luận do họ dịch ra Hán văn đều có liên hệ đến việc giới thiệu Chân thường duy tâm luận. Căn do của Chân thường Đại thừa, ấy là lấy từ “Tâm tánh bản Tịnh” của Đại Chúng Bộ và của hệ Phân Biệt Thuyết dung hợp với “bất tức bất ly uẩn ngã” của hệ Độc tử mà thành “Chơn thường ngã”(6).