Chùa Khánh Anh sau 30 năm

Chùa Khánh Anh sau 30 năm (bài số 2)

Giai đoạn thành lập 1969-1976 (phần 1 = 1969-1974)

Theo thông báo chánh thức của Phân bộ Hải ngoại Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam Thống Nhứt đề ngày 16/5/74 thì Niệm Phật Đường Khánh Anh được thành lập và bắt đầu sinh hoạt từ Đại Lễ Phật Đản ngày 5/5/74, Phật lịch 2518. Nhưng tại sao giai đoạn thành lập chùa Khánh Anh (mà bắt đầu là Niệm Phật Đường) lại kéo dài tới những 5 năm từ 1969 đến 1974?

Đây mới là đầu mối của nhiều câu chuyện. Xin được phép bà con cho nói dông dài một chút cho... có đầu có đuôi.

Số là vào đầu năm 1969, tôi còn đang học năm thứ 2 của chương trình MA về Phật học và Triết Đông tại Nhựt Bổn và chuẩn bị cho một luận án tốt nghiệp vào cuối năm thì nhận được một thơ mời qua Pháp từ phái đoàn của GHPGVNTN tại Paris. Lý do: Vân tập chư Tăng Ni Việt Nam đang du học ở ngoại quốc về Paris làm một lễ cầu nguyện để nói lên tiếng nói chánh thức của Giáo Hội PGVNTN bên cạnh hội nghị giữa Hoa Kỳ và Việt Nam (về chiến tranh VN) đang diễn ra tại thành phố này.

Tại Việt Nam lúc bấy giờ chiến cuộc tăng tốc đến một giai đoạn khốc liệt. Thương vong thiệt hại không thể nào kể cho hết được, nhất là mặt dân sự. Hàng ngày truyền thông quốc tế loan tải những hình ảnh đau thương đi khắp nơi làm xúc động lương tâm loài người trên khắp địa cầu, nhất là Nhật Bổn là một dân tộc vừa mới thoát khỏi cuộc chiến đau thương dưới sự tàn phá khủng khiếp của 2 quả bom nguyên tử vào năm 1945. Cho nên khi thấy hình ảnh thời sự Việt Nam hàng ngày chiếu trên ti vi, họ rất xót xa, chia sẻ những đồng cảm với chúng tôi khi gặp gỡ, khi nói chuyện, hay khi làm lễ cầu nguyện chung trong các chùa hay các nơi sinh hoạt cộng đồng.

Bởi vậy, khi nhận được thơ mời qua Paris, thực lòng phải nói phân vân hết sức. Bởi thấy trước rằng ra đi, nhất là đi Pháp thì chắc chắn khi trở về Nhật sẽ không còn suôn sẻ, về mặt giấy tờ và tâm trí cũng khó bề an ổn để lo việc học. Còn không đi thì trong lòng không yên vì hoàn cảnh của Giáo Hội và nói chung là của dân chúng Việt Nam trong nước nhất là sau biến cố Mậu Thân 68 cứ mỗi ngày mỗi nhìn thấy qua ti vi. Hay cố ý không nhìn thấy đi nữa, cũng bị những giáo sư, những bạn hữu người Nhựt và ngoại quốc xung quanh trong trường hỏi thăm...

Cuối cùng, chúng tôi đánh bạo lên tòa Đại Sứ Việt Nam Cộng Hòa tại Tokyo làm đơn xin đi Pháp nghiên cứu trong vòng 3 tháng với lý do tìm kiếm tài liệu cho luận án tốt nghiệp chương trình MA. Cũng có thêm một điều trùng hợp lý thú vì đề tài của luận án là so sánh giữa 2 bản dịch Pháp văn và Hán văn của bộ Kinh Diệu Pháp Liên Hoa. Bản dịch Pháp văn do học giả Eugène Burnouf dịch từ bản chữ Phạn ra tiếng Pháp vào năm 1840 với tiêu đề:  Le Lotus de la Bonne loi. Còn bản thứ 2 do Pháp Sư Cưu Ma La Thập (344-413) cũng dịch từ bản Phạn nhưng ra chữ Hán vào đời Dao Tần (Trung quốc), TK thứ 5. Bản này hiện đang lưu hành phổ cập trong các xứ Phật giáo Bắc tông mà hầu hết người phật tử Việt Nam đều trì tụng hàng ngày. Hai bản có nhiều chỗ giống và cũng có nhiều chỗ khác nhau.

Tôi trình bày ý kiến nầy lên giáo sư Viện Trưởng Sakamoto và giáo sư hướng dẫn luận án Nakamura. Hai ông hết sức hoan hỉ khuyến khích và viết thơ giới thiệu. Tôi kèm thơ này trong đơn xin đi Pháp 3 tháng nộp về Bộ giáo dục qua ngõ Sứ quán Việt Nam tại Nhựt. Nhưng hy vọng trong lòng không có bao nhiêu, bởi lẽ liên hệ ngoại giao giữa Pháp và Việt Nam Cộng Hòa lúc bấy giờ không lấy gì làm nồng ấm, lại thêm thái độ của Chánh phủ VN đối với GHPGVNTN lúc đó cũng gần như cảm mạo thương hàn lúc nóng lúc lạnh...

Tính ra đã ba tháng nạp đơn trôi qua mà vẫn chưa thấy tăm hơi trả lời từ Bộ Giáo dục Việt Nam. Cho đến ngày trước khi lên đường đi Paris, tôi còn điện thoại lần chót đến phòng Lãnh Sự Quán Việt Nam Cộng Hòa tại Tokyo để hỏi thăm tin tức. Tôi còn nhớ câu nói trong điện thoại với vị hữu trách ở phòng này. Vị này là một phật tử quen biết (sau biến cố 75 cũng có mặt tại Pháp): “Tôi đã gởi đơn xin 3 tháng rồi, nhưng bây giờ sắp đến ngày đi vẫn chưa thấy trả lời. Tôi không thể chờ đợi lâu hơn nữa. Qúy vị thông cảm cho.”

Đầu tháng 6/1969, tôi và Thầy một nữa đến Paris với một giấy thông hành riêng (laissez-passer) của Bộ Ngoại giao Pháp cho phép lưu trú 3 tháng. Cuộc hành trình này khá dài, so với 2 năm trước khi rời Việt Nam sang Nhựt. Lúc bấy giờ chưa có máy bay lớn đi nhanh như ngày nay. Japan Airlines của Nhựt phải đi vòng, ghé qua Alaska của Mỹ để tiếp liệu rồi mới bay xuyên Bắc cực (pole Nord) đến Âu châu, ghé Hamburg (Đức) rồi mới sang Pháp.

Không làm sao nói lên hết được cảm tưởng hồi hộp thích thú vì lần đầu tiên đến một nước tự do ở phương Tây, cứ tưởng như là trong một giấc mơ. Nhất là nước Pháp, được biết qua sách vở thời còn là học sinh ở nhà, không ngờ bây giờ lại là sự thật, đến tận nơi, thấy tận mắt...

Nhưng qua mấy ngày đầu tiên đầy thích thú ấy, còn lại là những bỡ ngỡ và lo lắng. Bỡ ngỡ vì từ một lối sống, một lối làm việc sinh hoạt trong một xã hội như Nhựt, bỗng nhiên rơi vào một hoàn cảnh sinh hoạt của Pháp thì gần như đảo lộn tất cả. Hai xã hội, hai cách sống gần như hai thái cực. Còn lo lắng vì không biết rồi đây mình có làm được gì hay không, khi nhìn ra trước mặt, thấy không biết bao nhiêu vấn đề khó khăn chồng chất, ngoài tầm tay của mình.

Qua những giờ phút mừng lo lẫn lộn ấy, rồi những gì dự định thực hiện cũng phải diễn ra. Đó là buổi lễ cầu nguyện trong chương trình, tổ chức tại một địa điểm ở Trung tâm thành phố Paris, với sự hiện diện của khoảng 10 vị tu sĩ Phật giáo Việt Nam (Nam tông + Bắc tông) du học rãi rác khắp nơi trên thế giới: Hoa Kỳ, Nhựt bổn, Ấn Độ và Pháp. Cộng thêm vào đó là những bạn hữu ngoại quốc có quan tâm đến tình trạng đau thương của Việt Nam và một số người Việt tại Paris. Buổi lễ không đông lắm nhưng tôi nhớ rất là trang nghiêm, thành kính vì ai ai cũng nghĩ đến giờ phút này trên xứ sở Việt Nam ra sao, Giáo hội Việt Nam ra sao? Dĩ nhiên giới báo chí truyền thông đều có mặt để lấy tin tức chuyển đi khắp thế giới...

Sau buổi lễ chúng tôi được đưa lên xa ca chạy về Fontainebleau, một thành phố nhỏ cách Paris khoảng 70 km về phía Nam. Tôi có nghe tên thành phố này qua những bài học lịch sử Việt Nam trong giai đoạn chiến tranh căng thẳng giữa 2 bên Việt Pháp. Tại đây có một lâu đài cổ kính của một triều đại vua chúa Pháp thời xưa. Nhưng phái đoàn tu sĩ chúng tôi chỉ đến ở trọ trong một hotel nhỏ bên cạnh lâu đài. Và ngày mai sẽ khai mạc hội nghị trong một phòng họp cũng bên cạnh lâu đài này.

Thì ra, sau buổi lễ cầu nguyện, còn có 1 "Hội nghị quốc tế" có tên là Đại hội Phật tử Việt Nam hải ngoại gồm có chư Tăng Việt Nam du học các nước trên thế giới (như trên đã nói), cùng với 1 số phật tử Việt Nam tại Pháp và một vài nước Âu châu. Trong giờ lễ khai mạc hội nghị vào ngày 9/6/1969, tôi thấy có nhiều bạn bè ngoại quốc đến từ Hoa Kỳ, Hòa Lan, Bỉ... và Pháp. Về phía báo chí truyền thông thì thiếu vắng. Hỏi ra, thì được biết, vì nhằm vào thời điểm vòng 2 cuộc bầu cử Tổng Thống của Pháp (dường như giữa 2 ông Pompidou và ô. Mitterand). Và lúc đó rơi vào những ngày chót trước khi bỏ phiếu nên tất cả các cuộc vận động đều phải chấm dứt và truyền thông gần như im lặng để dân chúng được tự do lựa chọn. Không biết lối giải thích này có "ổn" hay không ? Vì thật tình chân ướt chân ráo như chú cuội từ cung trăng vừa rớt xuống nào có biết luật lệ sinh hoạt của một xứ gọi là "dân chủ văn minh" này ra làm sao đâu!

Thế rồi, hội nghị cũng yên lặng tiếp diễn trong 2 ngày.

Cảm động nhất là khi nghe Thông điệp của Đức đệ nhất Tăng Thống Thích Tịnh Khiết gởi cho hội nghị, trong đó có đoạn:

"...Quý vị hãy nhân danh dân tộc Việt Nam đau khổ, nói lên với thế giới, thức tỉnh lương tâm con người, nhất là những người đang trực tiếp hay gián tiếp có ảnh hưởng tới cuộc chiến tranh hiện nay, xin hãy lắng nghe tiếng nói khát vọng hòa bình của dân chúng VN mà ngưng ngay cuộc bắn giết này lại.

Dân chúng Việt Nam mong được sống trong tình thương tự do và no ấm. Tất cả chiêu bài đang khoác lên cho cuộc chiến tranh tại Việt Nam đều không phải là của người Việt Nam, không phát xuất từ nhu cầu đích thực của dân chúng Việt Nam..." (Thông điệp đề ngày 23/5/1969 gởi cho Hội nghị quốc tế hải ngoại).

Trong phần thảo luận, cũng có nhiều bàn cãi sôi nổi về sinh hoạt Giáo hội ở trong nước, ở ngoài nước, phạm vi giáo dục, phạm vi tín ngưỡng, Nam tông, Bắc tông, hoạt động xã hội... ôi thôi đủ thứ! Rồi cuối cùng anh em xúm lại bầu tôi làm... Chủ tịch Hội Phật tử Việt Nam Hải Ngoại. Trời đất quỷ thần ơi, đã lo lắng sợ hãi gần như muốn chạy trốn mà bây giờ anh em chụp lại "quàng" cho một chức mênh mông thiên địa. Thật là chới với. Từ chối mãi cũng không được, còn bắt tay vào việc thì biết làm gì đây?

Nhân chỗ này, xin được phép cho lang bang ra ngoài lề một chút về hoàn cảnh tại đây. Tại đây là xứ Pháp. Theo chỗ tôi biết lúc đó, đã có nhiều hội Phật giáo Việt Nam rồi, chứ không phải đây là hội đầu tiên. Nổi trội hơn cả là Hội Phật tử Việt kiều hải ngoại. Hội này có đa số là sinh viên, trí thức và người Việt lâu đời ở Pháp. Khuynh hướng nghiêng về phía tả, ủng hộ mạnh mẽ cho phái đoàn bên kia trong các phiên họp 4 bên đang diễn ra ở Paris. Còn các hội Phật giáo khác như (hội Phật giáo Pháp Việt, Pháp Á...) hầu hết là những cựu công chức của Pháp và những người Pháp đã từng làm việc hay sinh ra tại Đông Dương tụ họp lại như những sinh hoạt ái hữu trong những ngày lễ lớn. Còn lại những sinh viên và công chức phía Việt Nam Cộng Hòa thì không biết sinh hoạt làm sao trong các dịp lễ như Phật Đản, Vu Lan, hoặc khi có người qua đời...

Bây giờ nghe thêm có Hội Phật tử VN hải ngoại thuộc GHPGVNTN, rồi có người "ưu ái" móc thêm cái đuôi "phái Ấn Quang" mà giữa chính phủ Sàigòn và Giáo hội này không mấy gì thân mật gắn bó cho lắm nên nhiều người công chức hay sinh viên Việt Nam tại Paris muốn tới gần nhưng cũng vẫn còn e ngại. Chỉ những người không còn sợ nạn "bắt bí" của Tòa Đại Sứ Việt Nam Cộng Hòa (như có quốc tịch Pháp rồi chẳng hạn) và cũng không mấy gì ưa phía tả thì mới ung dung đến gần chúng tôi, tiếp tay, học hỏi, sinh hoạt Phật sự. Nhưng con số này thì còn quá ít... mà hầu hết là người lớn tuổi, đã rời Việt Nam khá lâu, gần nhứt là sau 1954, khi quân đội Pháp rút về.

Trong một hoàn cảnh phức tạp và phân hóa trầm trọng như vậy, thì phải hoạt động làm sao đây? Đó là chưa kể đa số quý Thầy chúng tôi đều mới đến Pháp chưa quá 3 tháng, chưa quen biết nhiều, nhân sự còn lạ, tài chánh không có thì lấy gì để hoạt động. Tôi nhìn vào quý Thầy, quý Thầy nhìn vào tôi. Tất cả đều như là khách trọ qua đường. Nhưng bây giờ bỗng dưng phải gánh vào công việc thì phải làm sao, chớ chẳng lẽ ngồi không!

Chúng tôi họp lại bàn với nhau: Công việc quan trọng khó khăn rắc rối đòi hỏi nhiều phương sách ngoại giao tế nhị về vấn đề vận động hòa bình, thì đã có phái đoàn hòa bình (Délégation de Paix) của Giáo hội lo rồi. Một số trong chúng tôi cũng là thành viên của phái đoàn, nhưng chỉ là cho có số đông thôi. Còn công việc chính yếu thì đã có một số vị chuyên môn lo lắng. Phần còn lại, chúng tôi thấy thiếu vắng, đó là một cơ sở cho tín ngưỡng. Nói rõ hơn, 1 ngôi chùa Việt Nam trong vùng Paris.

Cuối cùng, chúng tôi đi tới một quyết định là vận động xây một ngôi chùa Việt Nam tại Pháp, trong vùng Paris mà từ trước đến nay chưa có. Nhưng nhìn lại, thì gặp cái vòng luẩn quẩn: Tài chánh đâu? nhân sự đâu? Hay là bây giờ chúng ta dùng nơi đang ở (thuê) làm ngôi chùa tạm đặt tên chùa Pháp Hải (có ý là Pháp quốc, hải ngoại) rồi tìm thêm một mục tiêu gần nhất là nhân ngày lễ Vu Lan Rằm tháng Bảy sắp tới (trong vòng tháng 8 dương lịch) sẽ đưa ra lời kêu gọi vận động bà con phật tử Việt Nam quanh Paris về chùa làm lễ Vu Lan. Cũng có chương trình tụng kinh Vu Lan, cúng Hương linh những người quá cố và cúng thí thực cô hồn. Thế là có việc làm chút đỉnh. Thỉnh thoảng có được một ngày rỗi rảnh tôi đi vào Thư viện Quốc gia (Bibliothèque Nationale) ở Paris tham khảo thêm tài liệu cho đề tài của luận văn tốt nghiệp.

Mặt khác chúng tôi làm thư trình về Giáo hội Trung Ương báo cáo rõ ràng sinh hoạt Phật sự tại Paris và dự án sẽ thành lập một ngôi chùa Việt Nam. Việc trước tiên là xin Giáo hội cho một pho tượng Phật để thờ và các thứ pháp khí (chuông mõ) kinh sách, báo chí Phật giáo. Chư Tôn túc bên nhà nghe được tin này rất là hoan hỉ, viết thơ khuyến khích. Cố Hòa Thượng Thiện Hòa, Viện Chủ Tổ Đình Ấn Quang lúc ấy, gởi tặng ngay một tượng Bổn Sư bằng đường thủy (Pho tượng này hiện nay thờ tại chùa Khánh Anh như một di tích lịch sử).

Thế là Đại lễ Vu Lan năm 1969 diễn ra trong không khí vui mừng phấn khởi, bằng những hình thức thô sơ, thiếu thốn trong một ngôi nhà nhỏ thuộc vùng Maisons Alfort, ngoại ô Đông Nam Paris. Gọi là chùa Pháp Hải hiểu ngầm như vậy nhưng chưa được phép trưng bảng ra. Bà con phật tử người Việt đến dự lễ không được đông lắm, vì lẽ chưa quen biết nhiều và chưa được thông tin đầy đủ nên vẫn còn e ngại.

Sau lễ Vu Lan, chúng tôi họp lại xem xét thành quả rồi đưa ra kết luận. Rõ ràng là sinh hoạt Phật sự muốn phát triển tại đây không phải đơn giản mà phải "trường kỳ kháng chiến" chấp nhận mọi thứ khó khăn, chịu đựng đủ loại chỉ trích, chụp mũ và nghi kỵ... Nhưng những thứ đó chưa phải là khó nhất. Khó nhất là nội bộ lủng củng phân hóa, và thiếu thốn nặng nề trong lúc này là về mặt tài chánh.

Cụ thể, ngôi nhà bé nhỏ thuê tạm làm chùa đây, nếu không đủ để trả tiền thuê 1 tháng thôi, thì lấy đâu ra chỗ để sinh hoạt tiếp tục. Đó là chưa kể tập trung đến sáu bảy Thầy ở đây, thì sinh hoạt phí lấy đâu trang trải, trong khi chưa quen biết nhiều, chưa có sinh hoạt gì nhiều. Và một khi tài chánh không "độc lập" được thì mọi hoạt động Phật sự của chùa làm sao "độc lập". Nếu cứ dựa mãi vào một vài người hay cơ quan tổ chức "mạnh thường quân", dẫu rằng những người này hay cơ quan tổ chức nọ vẫn thuộc về Phật giáo, vẫn là Phật tử.

Cho nên kết luận cuối cùng được đưa ra: Phải tìm cách giảm bớt gánh nặng mới có thể bảo đảm sinh hoạt lâu dài. Một số quý Thầy chọn ở lại Pháp đưa đề nghị vừa đi làm vừa hoạt động Phật sự tại đây. Một số khác, còn lở dở chương trình học tại quốc gia mình học trước đây, có thể trở về xứ đó, hoàn tất chương trình học và đồng thời cũng có thể phát triển hoạt động Phật sự tại đó trở thành 1 Chi bộ của Giáo hội sau này.

Kết luận này đối với tôi là một nỗi mừng to lớn, vì vừa được "thoát nạn" trách nhiệm lại vừa có thể hoàn tất chương trình học còn bị bỏ dở. Chúng tôi họp nhau lại lần chót, sắp xếp chương trình hoạt động cho quý Thầy ở lại Pháp. Và chỉ có 3 vị trở về Ấn Độ và Nhật Bổn trong đó có tôi. Rồi hẹn nhau liên lạc thường xuyên và sẽ có ngày gặp lại, chưa biết lúc nào và ở đâu nhưng chắc chắn với mục tiêu phục vụ Giáo hội và hoằng dương chánh pháp.

Từ đó trở đi, tôi siêng đi thư viện nhiều hơn. Ngoài Thư viện Quốc gia Pháp, tôi còn tìm ra thêm một vài thư viện và bảo tàng viện Đông phương khác để tham khảo thêm tài liệu. Tiếp theo là sắp đặt chương trình trở về Nhựt Bổn vì đã quá thời hạn xin đi cũng như khóa học đã bắt đầu trở lại cả tháng hơn rồi.

Tôi viết thơ về nhà trường xin được phép trễ hạn ít lâu vì có "chương trình phải nghiên cứu thêm". Nhưng nói dễ mà không phải dễ. Cũng năm lần, bảy lượt đi ra phi trường mà lần nào cũng phải hoãn lại vào phút chót. Và cuối cùng Bồ tát Long thiên cũng độ cho mọi việc đều được êm xuôi trót lọt. Bà con vui vẻ, quý Thầy hoan hỉ tiễn đưa đàng hoàng ra sân bay Orly, chứ không phải lén lút trốn đi như những lần trước...

Ngày 20/10/1969 tôi trở lại phi trường Haneda (Nhựt) bằng 1 visa "tái nhập quốc" với một lộ trình cũng dài dòng giống như lúc ra đi. Chỉ có tâm trạng lúc về là khác lúc đi một chút. Không còn hồ hởi phấn khởi nữa, mà lúc này có vẻ an phận, quyết tâm cho cái chương trình còn bỏ dở. Mặc dầu cái học không phải là mục tiêu chính yếu. Nhưng lúc này, không tìm thấy con đường nào khác hơn, thì cố co cụm vào con đường học để chờ nhân duyên thích hợp. Còn con đường trở lại Pháp gần như không còn thấy hấp dẫn như xưa nữa!

Tháng 5/1970, tốt nghiệp chương trình MA, tôi xin ghi tên ngay vào chương trình Ph D, mà tiếng Nhật gọi là "Bác sĩ khóa trình" với thời gian bắt buộc phải có mặt để lấy đủ các đơn vị (Unit) tối thiểu là 3 năm. Sở dĩ tôi phải "ghi tên ngay" lên khóa trên, vì tự cảm thấy sẽ có vấn đề xảy ra mà mình dẫu có muốn yên thân cũng khó mà yên được.

Vui mừng nhất có lẽ là giáo sư Nakamura, người hướng dẫn luận án cho tôi. Ông đề nghị lập tức một đề tài khác cho luận án tiến sĩ. Ông còn ưu ái lục lạo cho nhiều sách vở, tài liệu để tham khảo ngay. Ông còn thêm: Nên đệ trình sớm sớm trước 10 năm, vì sau 10 năm là hết hiệu lực thời gian và ông cũng sẽ về hưu, không còn giúp đỡ gì được nữa.

Thật là biết ơn ông. Nhưng phần tôi, thì chắc không còn tâm trí đâu để mà theo đuổi con đường này tới cùng. Sau này, ông lên làm Khoa trưởng rồi về hưu và bây giờ có tin ông đã qua đời. Tôi viết vào đây vài hàng để xin tạ lỗi và không bao giờ quên lòng ưu ái đặc biệt của ông.

Khi niên học thứ nhứt bắt đầu ít lâu thì sổ thông hành (passeport) của tôi hết hạn và đồng thời thẻ cư trú tại Nhật cũng hết hạn luôn. Tôi đến Tòa Đại Sứ Việt Nam tại Tokyo để xin gia hạn. Thì tại đây, vấn đề gì xảy ra, chắc bà con cũng đoán trước được. Phòng lãnh sự giữ lại Passeport của tôi và trao cho quyết định của Bộ Giáo Dục Việt Nam (qua phiên họp của Hội Đồng Du Học ngày 17/6/70). Họ còn nói thêm một câu: “Khi nào Thầy đem vé máy bay về Sàigòn đến đây, chúng tôi sẽ hoàn lại passeport với visa về nước!”

Tôi không ngạc nhiên mấy về sự việc này, vì cũng dự đoán một phần nào rồi, như trên đã nói. Tôi nhìn qua nội dung quyết định của Bộ Giáo Dục. Chỉ ngắn gọn, đơn giản có mấy chữ: "Bác, lớn tuổi, tốt nghiệp".

Tôi nói với vị phụ trách phòng lãnh sự: “Tôi không có gì ngạc nhiên về quyết định này. Có điều những lý lẽ mà Bộ đưa ra nghe nghịch cái lỗ tai quá. Nói rằng "tốt nghiệp" thì tôi có "tốt nghiệp" cấp thấp (MA) và bây giờ tôi đang học lên cấp cao hơn (có giấy chứng nhận của trường tôi mang theo) tối thiểu là 3 năm và có thể còn lâu hơn nữa mới "tốt nghiệp" nổi cấp Ph D, theo chế độ Đại học của Nhựt. Chẳng lẽ việc này Tòa Đại sứ Việt Nam ở đây và Bộ Giáo Dục ở nhà không biết. Còn nói "lớn tuổi" thì bao nhiêu gọi là lớn tuổi. Tôi gặp nhiều nhà ngoại giao lớn hơn tôi nhiều vẫn còn xách cặp đến trường Đại học hay trường Nhật ngữ để bổ túc thêm sau những giờ làm việc ở Sứ quán. Có luật nào cấm người lớn tuổi không được đi học? Còn các vị có đùa dai không, hơn 4 tháng nay, quý vị đã cắt chuyển ngân sinh viên của tôi rồi, tôi phải đi làm "arubaito" (làm thêm kiểu sinh viên) để sống qua ngày. Lấy đâu ra tiền mà mua vé máy bay về Sàigòn?”

Tôi cầm thẻ cư trú đến sở nhập quốc (Immigration) của Nhựt ở Shinagawa để làm gia hạn theo thường lệ hàng năm. Khi thấy không có sổ thông hành kèm theo, họ từ chối liền, vì không đúng thủ tục. Thế là tôi sống "bất hợp pháp". Trong người chỉ có một thẻ sinh viên là còn hiệu lực, vì đang học giữa niên khóa.

Một hôm tôi đánh bạo đi vào Bộ Ngoại giao Nhựt. Tôi tìm đến phòng Nam Á Sự Vụ. Không ngờ tại đây tôi gặp nhiều nhà ngoại giao biết rõ vấn đề Việt Nam và hoạt động của GHPGVNTN. Có vị còn nói rất rành tiếng Việt và cả tiếng Pháp nữa. Họ hứa sẽ nghiên cứu hồ sơ và giúp đỡ tôi.

Thế là yên tâm ra về. Cuối tuần hoặc xách gói đi làm thuê kiếm sống, hoặc hoạt động lai rai với các tổ chức Phật giáo Nhựt hay với các tổ chức sinh viên trong trường. Trong các thứ làm mướn, tôi lại thích làm lao động công trường xây cất hơn, vì công việc tuy có nặng nhọc về thể xác nhưng được nhẹ nhàng cái đầu.

Tưởng rằng thời gian, cứ êm ả như thế mà trôi đi. Nhưng không, vào một ngày đẹp trời không lâu sau đó, có tin "Thượng Tọa Thích Thiện Minh được chánh phủ Việt Nam Cộng Hòa cấp chiếu khán sang Nhựt chữa bệnh".

Hiện nay, Cố Thượng Tọa Thích Thiện Minh đã được truy phong lên phẩm vị Hòa Thượng sau khi bị cộng sản Việt Nam sát hại trong nhà tù VN vào năm 1978. Sinh thời, Ngài là một trong những vị lãnh đạo cao cấp của GHPGVNTN được xem như một bộ phận đầu não về kế hoạch và ngoại giao sâu sắc nhất của Giáo hội. Do đó mà thế lực nào cũng muốn hại Ngài, vì Ngài không chịu tuân thủ theo đường lối áp đặt của họ. Vào thời Cộng Hòa, Ngài bị mưu sát bằng lựu đạn tại Trung tâm Quảng Đức (đường Công Lý cũ) vào năm 1966 nhưng chỉ bị thương nặng mà không chết. Bị tù dưới chế độ Ô. Diệm rồi dưới chế độ Ô. Thiệu. Bỗng nhiên, bây giờ được phóng thích ra và được phép sang Nhựt "chữa bệnh". Nhưng gần nhất, Ngài còn là vị Ân sư hướng dẫn dạy dỗ chúng tôi từ ngày còn là chú tiểu tại Phật học đường Nha Trang và sau là Phật học viện Trung Phần. Khi tôi ra làm việc cho một tỉnh Giáo hội tại miền Trung, Ngài được đề cử giữ chức Tổng Vụ trưởng Tổng Vụ Thanh Niên Phật tử, rồi Phó Viện Trưởng Viện Hóa Đạo GHPGVNTN.

Bởi vậy khi tin này đưa ra, quý Thầy du học sinh tại Nhật có họp lại đề cử tôi và một Thầy nữa, vì có thời gian rỗi rảnh hơn (học lớp trên, giờ học ở trường ít hơn) đứng ra lo liệu mọi việc cho Thượng Tọa trong thời gian Ngài "chữa bệnh" tại Nhựt.

Từ đó trở đi, tôi đóng vai vừa thị giả vừa phụ tá cho Thượng Tọa trong các buổi tiếp xúc xã giao thăm viếng từ cơ quan tôn giáo cho đến các cơ quan Quốc hội, Ngoại giao, kể cả tòa Đại sứ Việt Nam Cộng Hòa tại Nhựt Bổn. Rồi chẳng bao lâu, vào khoảng giữa tháng 10/70, một Hội nghị quốc tế về tôn giáo và hòa bình (World Conference of Religions For Peace) diễn ra tại Kyoto, cố đô Nhựt Bổn mà Việt Nam là một đề tài nóng bỏng nhất được Hội nghị đề cập tới.

Trước ngày khai mạc, thêm một vị Thượng Tọa nữa cũng được phép chánh phủ VN Cộng Hòa cho xuất ngoại sang Nhựt dự Hội nghị. Đó là Thượng Tọa Tổng Thơ Ký Thích Huyền Quang (hiện nay là Đức Đệ Tứ Tăng Thống GHPGVNTN). Ngài cũng là vị Ân sư của tôi khi còn dưới mái Phật học Đường Nha Trang (1955-1960). Do đó công việc của tôi được tăng lên. May thay lúc ấy có thêm một Thầy nữa chia đôi công tác. Sau đó còn có "Phái đoàn hòa bình" của Giáo Hội từ Pháp sang phó hội nữa.

Bởi vậy, chúng tôi có bận, là bận rộn chuyện bên lề Hội nghị nhiều hơn là nội dung Hội nghị. Tôi chỉ sơ lược Hội nghị mà không đi sâu vào nội dung vì chưa phải là mục tiêu chính của loạt bài này. Và những điều tôi đề cập tới đây chỉ là những gì có liên quan đến giai đoạn thành lập chùa Khánh Anh mà thôi.

Sau những ngày Hội nghị, quý Ngài có dịp ngồi lại, nghe qua phúc trình sinh hoạt của chư Tăng Việt Nam ở hải ngoại. Từ đó đưa đến quyết định thành lập Phân Bộ hải ngoại GHPGVNTN (mà văn bản chánh thức sẽ gởi đến sau). Tôi được đề cử giữ chức Phó chủ tịch Phân Bộ hải ngoại Kiêm Chi bộ Trưởng GHPGVNTN tại Nhật.

Số chạy trời cũng không khỏi... nắng. Bao nhiêu chức vụ chồng chéo lung tung. Nhưng đáng buồn nhứt là được tin quý Thầy ở lại Paris không còn sinh hoạt được nữa, vì thiếu tài chánh nên đã trả nhà (thuê làm chùa) đem Phật đi gởi, và mỗi người đi làm mướn mỗi nơi để kiếm sống!

Bước sang những năm 1971, 1972, cuộc sống của quý Thầy du học Tăng Việt Nam tại Nhựt cũng như cá nhân tôi cứ đều đặn trôi qua. Vừa đi làm, vừa đi học. Có khác chăng là những năm sau này, đã chánh thức thành lập Chi bộ GHPGVNTN tại Nhật (quyết định công nhận của Viện Hóa Đạo ngày 20/2/71), nên trong năm vào các dịp lễ lớn như Phật Đản, Vu Lan chúng tôi đều có họp nhau tổ chức lễ ở một ngôi chùa, thường là chùa Joenji ở gần Trung tâm Shinjuku - Tokyo (ngôi chùa này, trước đây tôi có tạm trú một thời gian).

Có một điều đặc biệt khó quên được, đó là theo lời thỉnh cầu của Chi bộ GHPGVNTN tại Nhật, Cố Hòa Thượng Thiện Hòa, Viện Chủ Tổ Đình Ấn Quang, cũng như lần trước đối với phật tử Việt Nam ở Pháp, Ngài gởi cho liền 1 pho tượng Bổn Sư bằng đường thủy đến Tokyo (Pho tượng này về sau được rước qua thờ ở chùa Viên Giác - Đức quốc).

Cũng trong hai năm về sau này, tình hình chiến cuộc ở Việt Nam từ ngày Tết Mậu Thân đến mùa hè năm 1972 gia tăng đến độ khủng khiếp. Hàng ngày trên khắp báo chí, truyền thông đầy dẫy những hình ảnh đau thương mà ở Việt Nam (thường bị kiểm duyệt) không thể thấy hết những góc cạnh của chiến tranh tàn phá. Từ chết chóc thương vong cho đến băng hoại xã hội đủ mọi thứ hình ảnh lọt ra bên ngoài. Người có chút lương tri không thể nào có thể ngồi yên mà nhìn cho được.

Nhiều tổ chức Phật giáo Nhựt Bổn kêu gọi cứu trợ nạn nhân chiến tranh Việt Nam. Trong số này có một nhóm gồm năm sáu vị trụ trì trẻ thuộc đủ tông phái ở Yokohama và phụ cận liên hệ với Chi bộ chúng tôi đề nghị làm một cuộc "xuống đường khất thực" với khẩu hiệu "xin mỗi người một gói mì ăn liền cho nạn nhân chiến tranh Việt Nam". Trước đó nhóm này cũng có đứng ra tổ chức các buổi ca hát, hòa nhạc với mục tiêu tương tự. Chúng tôi, quý Thầy trong Chi bộ họp lại quyết định đồng tình hỗ trợ ngay.Vấn đề còn lại là kế hoạch thực thi đề án, định ngày và phân công nhau cùng xuống đường với nhóm "trụ trì trẻ" này. Họ mang bảng (bằng tiếng Nhựt) đi trước, chúng tôi mang thùng đi sau, qua các đường phố đông người ở Yokohama và các thị xã lân cận. Việc làm này tuy không lâu, nhưng kết quả rất khả quan. Số tiền thu được, họ trực tiếp giao thiệp với các hãng sản xuất "mì ăn liền" để mua một số nhiều với giá đặc biệt, rồi cho xuống tàu gởi sang Việt Nam. Một hai người trong nhóm của họ đại diện sang Việt Nam phân phát cho nạn nhân chiến tranh qua các tổ chức nhân đạo.

Trong khi đó cuộc hòa đàm tại Paris cho thấy có dấu hiệu đi gần đến chỗ kết thúc mà kết quả thì ai cũng biết: Lợi thế nghiêng về phiá bên kia nhiều hơn.

Ngày 27/01/1973, Hiệp định Paris được ký kết tại hội trường Kléber ở trung tâm thành phố này giữa các bên lâm chiến và các cường quốc liên hệ. Một biến cố thời sự nổi bật được truyền đi ào ạt khắp thế giới. Tôi nhớ lại đêm hôm đó (tính theo giờ Paris là ban trưa) các trung tâm sinh hoạt sinh viên ở các cư xá quốc tế, các câu lạc bộ báo chí và các nơi công cộng (ở Nhựt) đều được xem trực tiếp truyền hình về buổi lễ ký kết Hiệp định lịch sử này.

Dĩ nhiên, buồn vui lẫn lộn, có kẻ cười, có người khóc. Phần tôi, vừa mừng vừa lo. Mừng là chiến tranh chấm dứt. Nhưng lo cho ngày mai, sẽ kéo theo đen tối cho đất nước Việt Nam, nhất là miền Nam.

Bởi vậy con đường dự định trở về VN sau khi hoàn tất 3 năm (70-73) "Bác sĩ khoá trình" không còn tươi sáng gì mấy đối với tôi nữa. Ở lại Nhựt thì không có lý do hợp lệ, mà đi xứ khác thì biết đi đâu bây giờ?

Trong lúc còn đang phân vân lưỡng lự giữa ngã ba đường thì vào khoảng cuối tháng 2/1973, nhận được văn thơ của Viện Hóa Đạo trong nước gởi ra đề cử tôi sang Pháp đảm trách văn phòng của Giáo Hội ở Paris để cho vị Trưởng phái đoàn sẽ trở về nước trực tiếp điều khiển chương trình tái thiết (hậu chiến) của Giáo Hội tại Việt Nam.

( bài này còn rất dài, xin quý vị xem trên quangduc.com và viengiac.de tại trang tưởng niệm Hòa Thượng Thích Minh Tâm

Viết tại Chùa Khánh Anh, Paris, Pháp Quốc.

HT Thích Minh Tâm