III. Thầm nhận vượt qua mọi lý luận

TỔ SƯ THIỀN

III. THẦM NHẬN VƯỢT QUA MỌI LÝ LUẬN

Đến chỗ chân thật rốt ráo này, Tổ Sư Thiền đòi hỏi người học phải tự thầm nhận thôi, không thể lý luận, dù lý luận hay khéo đến đâu, cũng không lý luận đến được trong đây.

Như có vị tăng hỏi Thiền sư Quảng Trừng ở Đại Đồng:
- Thế nào là người xưa nay?
Sư đáp:
- Ngồi chung mà chẳng biết nhau.
Tăng thưa:
- Thế ấy thì học nhân lễ bái vậy.
Sư bảo:
- Thầm viết lòng buồn biết gởi cho ai?

Tại sao ngồi chung mà chẳng biết nhau? Nếu biết tức thành hai người rồi. Tuy nhiên ông tăng nếu đã nhận thì lễ bái liền, còn nói làm gì? Nói lễ bái mà chưa lễ, cũng là dây dưa trên chữ nghĩa. Sư bảo: “Thầm viết lòng buồn biết gởi cho ai?”, trong đó cũng không có chỗ cho ông lễ, hết đường lý luận, nếu không phải chính mình ở trong ấy, đừng mong hiểu nổi.

Một Thiền sư muốn gạn trong chúng, bèn hỏi:
- Có hai người đi trong mưa, vì sao một người chẳng ướt?
Một vị nói:
- Vì một người đi ngoài mưa, một người đi dưới mái hiên.
Một vị nói:
- Vì một người mặc áo mưa, một người không mặc.
Một vị nói:
- Vì mưa có giới hạn, mưa bên này mà không mưa bên kia.
Thiền sư bảo:
- Nói một người không ướt đó, không phải chính là cả hai đều ướt hết sao?

Nghe nói một người chẳng ướt, liền suy nghĩ theo lý luận của thế tình đều không dính dáng. Trong đây, Thiền sư nói: “Một người chẳng ướt” nhưng ý chỉ vốn không ở một người nào. Nếu theo ngôn ngữ hiểu là một người, tức lầm to! Người lanh lợi chỉ ngay đó khéo tự thầm nhận là xong, khỏi phải nhiều lời. Đây không phải là chỗ để nghĩ bàn suy lý.

Chuyện Pháp Hội hỏi Mã Tổ:
- Thế nào là ý Tổ sư từ Ấn Độ sang?
Mã Tổ bảo:
- Hãy nói nhỏ, ông đến gần đây ta nói cho nghe!
Pháp Hội đến gần, Mã Tổ tát cho một tát, bảo:
- Chẳng thể cho người thứ ba biết. Đi đi! Ngày mai đến!
Hôm sau Pháp Hội cho mình vào pháp đường thưa:
- Thỉnh Hòa thượng nói!
Mã Tổ bảo:
- Hãy đợi lão tăng thượng đường ra hỏi, ta sẽ vì ông chứng minh.
Sư bỗng nhiên có tỉnh, liền thưa:
- Lễ tạ đại chúng chứng minh!

Pháp Hội ban đầu bị Mã Tổ gạt mà không hay. Nghe bảo “nói nhỏ, lại gần đây”, ư tưởng htật đến gần, liền bị Mã Tổ tát cho tỉnh mà chưa tỉnh. Bảo nói nhỏ là ngầm chỉ việc này chỉ phải tự thầm nhận thôi, chớ để người thứ ba xen vào gây chuyện. Người thứ ba tức ý thức suy nghĩ phân biệt. Có ý thức xen vào là bị che mờ bởi duyên ngoài.

Hôm sau, Sư một mình vào pháp đường thỉnh nói, Mã Tổ lại bảo đợi thượng đường giữa đại chúng sẽ chứng minh cho, Sư liền tỉnh ngộ. Bởi lúc đầu Sư cứ tưởng Mã Tổ có gì bí mật giấu giếm không chịu nói, đâu ngờ việc ấy vốn hiện bày sờ sờ trước mặt đây thôi. Bí mật đã bật mí đó rồi, chỉ người có khéo nhận hay không vậy thôi. “Lễ tạ đại chúng chứng minh”, đến đây hết còn che giấu được nữa, mọi người chưa tỉnh còn đợi chừng nào?

Nếu chưa tỉnh, hãy nghe thêm đoạn nhân duyên Huyền Tắc với Pháp Nhãn.

Ban đầu Sư hỏi Hòa thượng Thanh Phong:
- Thế nào là tự kỷ của học nhân? (Có chỗ ghi: “Thế nào là Phật?”)
Thanh Phong đáp:
- Đồng tử Bính Đinh đến xin lửa.
Sau Sư đến gặp Pháp Nhãn, Pháp Nhãn hỏi:
- Ông từ đâu đến?
Sư thưa:
- Từ Thanh Phong đến!
Pháp Nhãn hỏi:
- Thanh Phong có lời gì chỉ dạy?
Sư thuật lại việc trước, Pháp Nhãn hỏi:
- Thượng tọa hỏi thế nào?
Sư thưa:
- Bính Đinh thuộc lửa mà lại đi xin lửa, như đem chính mình cầu chính mình.
Pháp Nhãn bảo:
- Hiểu thế ấy làm sao được?
Sư thưa:
- Con chỉ thế ấy, chưa bết Hòa thượng thế nào?
Pháp Nhãn bảo:
- Ông hãy hỏi ta, ta sẽ nói cho!
Sư hỏi:
Thế nào là tự kỷ của học nhân? (tự kỷ: chính mình)
Pháp Nhãn đáp ngay:
- Đồng tử Bính Đinh đến xin lửa.
Sư liền đốn ngộ.

(Ngũ Đăng Hội Nguyên Tiết Dẫn)

Ai thấy trong đây có gì đặc biệt? Cũng một câu nói, tại sao lúc đầu Huyền Tắc đáp thì không phải, sau đó pháp Nhãn đáp thì thật ngộ? Làm sao phân biệt được thật giả? Người chưa thấu qua chỗ này, dễ bị tri giải lường gạt. Bởi lần đầu Huyền Tắc đáp là đáp theo thức tưởng là đã hiểu, nhưng chỉ hiểu qua khái niệm. Lần sau Pháp Nhãn đáp, là đáp trong lúc bất ngờ, Huyền Tắc không kịp suy nghĩ trước, đó là chỗ cần nghiệm kỹ! Ngày nay cũng có nhiều người trong chúng ta rơi vào trường hợp này. Cứ tưởng là mình đã ngộ, không ngờ chỉ là Hiểu về nó thôi, chưa phải giáp mặt với sự thật. Người học đạo cần phải chân thật với chính mìnhnhư Huyền Tắc, chớ vì bản ngã bám chặt vào cái hiểu của riêng mình mà tự ngăn bước tiến!