Tìm Cái Đã Có

Sáng nay khí trời lành lạnh, phong cảnh ở đây thật đẹp và thanh bình. Tôi vừa được gợi ý nên nói chuyện với các cháu ở đây để các cháu có một chút ý niệm về đạo Phật. Và tôi sẽ kể cho các cháu nghe vài câu chuyện vui dễ thương về đức Thế Tôn.

Trong cuộc đời đức Thế Tôn từ khi bắt đầu hành trình tu tập cho đến ngày nhập Niết bàn, ngài đã đôi lần được các em bé cúng dường rất dễ thương. Sau khi rời bỏ lối tu khổ hạnh, ngài đi vàorừng tìm một gốc cây để tọa thiền và rồi ngài nhìn thấy cây Bồ đềcành lá xanh tươi, tán xòe rộng mát mẻ, ngài quyết định ngồi lại nơi đây để thiền định. Lúc ấy, có một chú bé đang cắt cỏ cho trâu ăn, đến hỏi đức Thế Tôn: "Ngài có cần cỏ này để trải ngồi không?" Đức Thế Tôn trả lời: "Ồ, tốt quá, cám ơn con". Đó là một loại cỏ rất mềm có tên là Sukkha và ngài đã lấy nắm cỏ trải làm tòa ngồi.

Đức Phật đã tiếp nhận món quà đơn sơ đó với tấm lòng trân quí. Và lành thay cho Svastika - chú bé đã tặng nắm cỏ êm mượt làm tòa ngồi cho đức Cồ Đàm: sau bốn mươi chín ngày đêm thiền định, vị thầy tu gầy gò kia đã đạt đến trí tuệ siêu việt, giác ngộthành một vị Phật. Đây là món quà nhỏ đầu tiên đầy ý nghĩa mà đức Phật đã tiếp nhận. (Svastika là người đầu tiên gặp Phật và cũng là người đầu tiên được hầu chuyện sau khi ngài thành đạo).

Thông thường quà tặng dành cho những người thương mến, ta nghĩ phải là những thứ sang trọng, đáng giá; hoặc đối với những bậc tôn quí, ta cũng thường lựa chọn những vật phẩm giá trị, thật đích đáng để dâng cúng. Thật ra đôi khi điều đó không hẳn đúng - ta đã bỏ qua một lời khuyên xác đáng: Của cho không bằng cách cho. Khi có tấm lòng chân thành của ta đặt vào thì dù món quà là một vật nhỏ nhoi, có khi không đáng là gì cũng sẽ trở thành quí giá. Hơn thế nữa, nếu chúng ta đón nhận món quà bằng tất cả sự trân trọng, thì phẩm vật đó trở thành thượng hạng, và có thể nuôi dưỡng tâm thức người cho lẫn người nhận. Trong đời sống gia đình, những trường hợp như vậy chúng ta có thể gặp hàng ngày. Tuy gặp hàng ngày nhưng mình không thông minh để nhận biết, để đón nhận. Quà tặng của con cái gởi đến ta từng ngày: buổi sáng chúng đi vào phòng thăm bố mẹ, đó là quà tặng; buổi chiều đi học về chúng vào nũng nịu, làm eo làm xách, đó cũng là quà tặng. Thế mà mình vô tình không thưởng thức để cho giây phút ấy trôi qua mất. Chúng ta cứ nghĩ niềm vui, niềm hạnh phúc là cái gì to lớn xa vời, phải tìm kiếm ở nơi khác. Kỳ thực, hạnh phúc đang có mặt ngay bây giờ và ở đây, có mặt trong vòng tay chúng ta từng giờ, từng ngày.

Một ông bố nọ làm luật sư, có ba dứa con nhưng ông rất bận rộn, không đủ thì giờ dành cho con. Một ngày kia, đứa bé năm tuổi chạy vào phòng làm việc gọi ông: "Bố ơi, con có một món quà cho bố nè! Con mới họa xong cảnh nhà mình đẹp lắm. Bồ dừng lại nhìn một chút đi". Ông bố nói: "Bố bận lắm, ra ngoài chơi đi, chiều con đưa cho bố xem cũng được". Thằng bé đi ra, nhưng lúc sau nó lại chạy vào nói: "Bố ơi, bố dừng lại một chút, con muốn khoe món quà này con vừa làm xong". Ông bố bảo: "Để chiều đi, bố bận lắm". Nhưng đến chiều ông quên mất, không nhớ gì đến chuyện lúc sáng. Và ông thấy đứa bé vẫn bình thường tự nhiên không nhắc gì đến chuyện cũ.

Rồi mùa Giáng Sinh lại về, lần này đứa bé họa một bức tranh lớn để tặng gia đình. Dĩ nhiên là một em bé mới học lớp hai thì bức họa của nó không thể đẹp như ta mong muốn; nó vẽ mặt trời, căn nhà, mẹ nó, em nó...; bố cục cái lớn, cái nhỏ không cân xứng. Và khi ngày Giáng Sinh đến, nó mang bức họa mà nó đã dành rất nhiều thì giờ để vẽ tặng gia đình ra trước mọi người. Nó nói: "Bố nhìn xem có đẹp không?" Ông bố nhìn: đây là vợ mình, đây là đứa con lớn, đây là em nó, và đây là "tác giả"... nhưng điều quan trọng là ông tìm mãi vẫn không thấy mình - nó không vẽ ông. Và ông liền bảo: "Bố đâu không thấy trong đây, con? Đây là hình gia đình mà". Nó trả lời: "Bố lúc đó mắc bận, bố đang ngồi trong phòng để tư vấn cho nhiều khách hàng. Bố không có ở đây". Khi nghe thằng bé trả lời, ông bố bàng hoàng, xót xa tự nghĩ: "Mình làm mọi việc, sống vì con, lao động vất vả lo cho con nhưng mà mình không có trong trái tim của nó, mình bị nó khai trừ khỏi bức tranh gia đình mất rồi".

Chúng ta đừng nên nghĩ con em chúng ta cần đến những gì to tát. Có khi cái chúng cần chỉ là sự có mặt của mình: "Hãy dừng lại mẹ à. Hãy đi với con một chút". Thế là đủ. Đây là món quà thiết thân nhất mà hai bên có thể tặng cho nhau.

Sau đây là một câu chuyện thiền, xem như bước dẫn dắt để chúng biết được việc tu tập như thế nào.

Có một vị thiền sư vân du học đạo. Ông nghe nói có một vị thầy kia rất lỗi lạc, bèn tìm đến dảnh lễ: "Xin thầy từ bi dạy cho con tu, dạy cho con biết thế nào là Phật trong con". Vị thấy tuy rất uyên bác nhưng phải tật rất "hà tiện" không muốn dạy gì nhiều, ông liền bảo: "Ồ, Phật pháp đâu phải cá tôm mà sợ sình thối. Thong thả rồi ta sẽ dạy cho. Bây giờ chuyện cần nhất là đại chúng đang thiếu ăn, ông hãy đi xuốngphố khất thực, mang một ít gạo về để nuôi đại chúng trong mùa này rồi ta dạy đạo cho". (Chuyện tu họcPhật pháp chưa biết tới đâu, nhưng chuyện "thực pháp" đi trước, chuyện ăn uống được đặt ra hàng đầu, nơi nào cũng vậy). 

Nghe vị thầy dạy bảo, thế là ông quảy túi đi hết mấy tháng trời mới có đủ gạo đem về chùa. Ông đến thưa với thầy: "Bạch thầy con đã xin đủ gạo ăn cho đại chúng. Xin thầy từ bi chỉ dạy Phật pháp cho con". Nhưng vị thầy lại bảo: "Ông đã đi qua hết mùa thu, nay đã đến mùa đông, đại chúng đang thiếu củi ông hãy vào rừng kiếm một ít củi về để đun nấu, sưởi ấm". Ông thầy hơi buồn, nghĩ mình bị gạt, nhưng Hòa thượng dạy thì mình phải nghe. Thế là phải mất một thời gian dài đi kiếm củi cho trung tâm tu họcđến gần năm trăm người sử dụng. Thế nhưng khi trở về lại biết Hòa thượng được mời đi qua một ngôi chùa khác để giảng dạy. Ông thầm nghĩ, cuối mùa đông này, Hòa thượng sẽ đi, trước khi đi ngài bận rộn với bao nhiêu việc, đâu có thì giờ mà dạy cho mình. Vốn đã nhiều lần xin chỉ giáo mà chẳng được, nay ông quyết định xin đi theo vị Hòa thượng qua ngôi chùa kia. Ngay tối hôm vừa mới đến, ông lại vào liêu Hòa thượng đảnh lễ xin dạy cho "thế nào là Phật". Nhưng cũng như mọi lần, vịthầy bảo: "Ta mới đến đây với bao nhiêu là việc, nào ruộng vườn, sổ sách, tăng chúng vãng lai..., lại chưa có thư ký, thì giờđâu mà dạy cho ông Phật pháp, thôi ông hãy làm thư ký cho ta". Ông thầy cảm thấy buồn, nghĩ sao mà Hòa thượng cứ trì hoãn hoài!

Một hôm đang tọa thiền dưới nhà bếp, trong cảnh tĩnh lặng, bỗng ông nghe một tiếng "ầm" do con mèo chạy làm rớt nồi niêu, soong chảo gì đó. Đột nhiên vấn đề từ lâu ông mơ ước, khắc khoải sáng bừng trong ông. Ông thể ngộ được cái gì là Phật của chính mình. Ông mừng rỡ, nước mắt tuôn trào, đến cửa thất Hòa thượng đảnh lễ tạ ơn. Ngay lúc ấy, vị Hòa thượng mở cửa nhìn ông cười bảo: "Ồ, chúc mừngông việc lớn đã xong". Nước mắt vẫn còn đầm đìa, ông thưa: "Việc Phật pháp có gì khó khăn đâu sao thầy nỡ để con chạy quanh tìm kiếm bao năm tháng?" Hòa thượng trả lời: "Nếu ta không làm như thế thì ông không thể nào ngộ đạo, không thể nhận ra vị Phật nơi chính ông được". Từ đó ông hết lòng tri ân vị thầy đã dạy mình.

Trên con đường tu tập, chúng ta thường thao thức, mong đợi làm sao có được an lạc và giải thoát. Cuộc sống cho ta nếm đủ mùi vị của nỗi khổ; khổ vì thiếu thốn, khổ vì hình hài tật bệnh, vì hoàn cảnhgia đình, và buồn khổ vì sự cô đơn. Chưa có một ai có thể nói tôi là người hoàn toàn hạnh phúc. Chúng ta thử nhìn mà xem, từ bản thân mình, gia đình, họ hàng mình, bạn hữu của mình, cho đến người hàng xóm giàu sang quyền quí... ai cũng có nỗi khổ, cùng nếm chung hương vị của chữ khổ như nhau. Chúng ta mơ ước chấm dứt mọi khổ đau: khổ của thân, khổ của hoàn cảnh, khổ của sự thiếu thốn vật chất, khổ của bất như ý, khổ của vui buồn, thương ghét... đè nặng lên tâm thức và như vậy là chúng tacố đi kiếm tìm hạnh phúc.

Cái khổ lớn lao nhất của đời người là sợ chết. Hầu như chúng ta đều giống nhau ở chỗ là thường băn khoăn không biết rồi mình sẽ đi vê đâu. Ai rồi cũng đi đến đoạn cuối trả hình hài về cho cát bụi, nên cái chết đến là chuyện chắc chắn. Tuy vậy, bản chất của cái chết vừa là một sự thật bất biến lại vừa rất bấp bênh, bất định. Nghe ra có vẻ mâu thuẫn. Thế nhưng nỗi hoang mang, lo lắng và sợ hãi của chúng ta lại nằm ở điểm này. Bấp bênh bất định là vì ta không biết chắc cái chết sẽ đến với ta lúc nào, và cái chết sẽ đến với mình ra sao. Nó gửi đến ta bản án treo không hẹn tháng ngày, để rồi có thể bất ngờ ập xuống đời ta một lúc nào đó. Có thể hôm nay, ngày mai, vài ba năm nữa, hai chục năm sau hay trong chốc lát... Rõ ràng ta không biết mình sẽ đi về đâu. Chúng ta sẽ rơi vào cõi mịt mù rất ghê sợ của hố thẳm hư vô? Đây là nỗi lo sợ lớn nhất của con người.

Ngay trong câu hỏi của vị tăng xin hòa thượng dạy cho biết Phật là gì cũng có thể giúp chúng ta trở vềan trụ trong vùng đất Phật của chính mình, chấm dứt con đường lang thang vô định. Chấm dứt ở đây không có nghĩa là khi hiểu biết rồi, tu tập rồi thì thân này trở thành kim cương bất hoại. Chấm dứt là ta biết ta từ đâu mà có mặt trong đời; khi trả hình hài này cho vô thường ta còn lại gì:

Ta còn gì để lại không?
Kìa non đá lở, này sông cát bồi...
Lang thang từ độ luân hồi
U minh nẻo trước, xa xôi dặm về.

(Vũ Hoàng Chương)

Cuộc đời vốn luôn biến thiên, thay đổi không thể lường được. Núi non còn đó nhưng rồi sẽ thành sông hồ, và sống hồ, biển cả mai kia có thể là nương dâu. Chúng ta đã lang thang qua bao triệu kiếp luân hồiđến nay vẫn không biết mình từ đâu có mặt trong trần gian này. Ta cũng không biét khi rời bỏ hành tinh này ta sẽ đi về nơi nào. Nỗi sợ hãi của một người đi trên biển dù có lớn bao nhiêu nhưng vẫn còn chỗ bám bíu, biết rằng ta có bến bờ, có bạn đồng hành và ít ra còn có con thuyền. Nhưng nghĩ về cõi chết mịt mù, thăm thẳm kia chỉ có một mình ta trôi chơ vơ không bạn đồng hành, không bến đậu thì quả thậtlà nỗi hãi hùng.

Do đây, câu hỏi xin khai thị về Phật tánh của vị tăng sĩ ngày xưa chính là niềm khao khát tu tập làm thế nào để giải thoát, để có được an lạc ngay trong hiện đời, không còn tới lui trong vòng sinh tử luân hồi. Khi hành giả bước vào con đường tu tập là chỉ đặt vấn đề quan trọng ấy thôi. Còn chúng ta tu tập hôm nay chỉ để mong có vài ba ngày thư giãn, có chút thảnh thơi, an lạc là đủ rồi. Đâu cần đặt vấn đề gì quan trọng. Tối thiểu thì cũng đã để ra được vài ngày rời khỏi thành phố náo nhiệt, đến hưởng không gian núi đồi yên tĩnh là hạnh phúc rồi. Chúng ta không mơ ước hướng đến đời sống tâm linh cao hơn, đưa tâm thức siêu vượt như các vị thiền sư. Chúng ta rất khác người xưa là như vậy.

Vị thầy kia xin thiền sư dạy cho pháp hành làm thế nào để có thể đạt thẳng đến sự an lạc giải thoát ngay trong trái tim của mình. Vị thiền sư lỗi lạc kia đã không đáp ứng. Ông chỉ loanh quanh bắt học trò làm từ việc này đến việc khác, đến chín năm như thế cho đến lúc người học trò rất ham tu tập kia tự mình giác ngộ điều quá bất ngờ, đó là cái mình muốn tìm đã ở ngay trong mình, ngay nơi đây, và lúc này, không phải ở đâu khác.

Các vị thiền sư hướng dẫn đồ chúng thường hạn chế tối đa việc thi thiết phương tiện. Các ngài muốn chúng ta khao khát, bức xúc mỏi mòn phải tự khám phá và một ngày nào đó chân lý sẽ tự bừng sáng trong tâm thức. Cũng có khi họ đẩy sự đam mê của người học trò đến độ bùng cháy rồi mới bắt đầu hé cánh cửa cho người học trò bước vào. Tại sao các vị thích quanh co che dấu, mà chẳng chịu giải bày ngay? Điều này cũng thật dễ hiểu: việc gì mang đến sự thành công dễ dàng, người ta sẽ hay chủ quanxem thường - những gì mà tự ta phải khổ công, khó nhọc tìm kiếm, tạo dựng thì ta mới thực sự trân quí.

Cũng như chúng ta, nhiều người có cơ hội gần gũi những vị thầy giỏi, dạy cho mình những pháp mônthực tập căn bản như "thở vào biết thở vào, thở ra biết thở ra..." rất nhẹ nhàng, giản dị thì ta dễ phát sinh tâm lý xem thường, cho rằng sinh ra là đã biết thở rồi, cần gì phải học thiền, học thở. Thế nhưng nếu chúng ta có dịp lần mở những trang kinh Nguyên Thủy đọc để thấy đức Thế Tôn dạy các thầy tỳ kheo ngày xưa nương vào pháp quán hơi thở này mà có thể chứng quả A la hán trong hiện đời, mới biết đây không phải là pháp thực tập bình thường.

Những kinh như kinh Tứ Niệm Xứ, kinh Quán Niệm Hơi Thở trong văn học A Hàm là những bài kinhquan trọng giúp cho chúng ta tiếp xúc trực tiếp với pháp môn căn bản để thực tập và chứng nghiệm giải thoát, an lạc ngay trong hiện tại. Thế nhưng những kinh này nếu có đọc, chúng ta cũng chỉ đọc lướt rồi để qua một bên, vì những câu chữ nghe qua quá đơn giản, chân chất, bình thường và nhất là nó không thỏa mãn cho sự tò mò, hiếu kỳ của chúng ta. Ta phải học cái gì nghe cao siêu hơn như Tánh Không, Niết bàn, Bát nhã, Hoa Nghiêm, Trung quán..., hay nói những gì vượt trên chín tầng mây như thế giớiHoa tạng... thì mới lý thú. Tâm thức con người thường như vậy, thích những gì xa vời, huyền ảo, mông lung.