Ngoại giao tôn giáo có thể là một chiến thuật chính sách đối ngoại phức tạp của Đại Cung điện Kremlin, nhưng nó sẽ không bao giờ vượt qua các nhu cầu chính sách đối ngoại cơ bản của Nga.
Hình 1: “The Golden Abode of Shakyamuni Buddha”, ngôi già lam Phật giáo Tây Tạng, có bức tượng Phật lớn nhất ở châu Âu. Ngôi chùa hùng vĩ này là một trong những điểm thu hút chính của Elista, Cộng hòa Kalmykia, nơi những lời cầu nguyện, nghi lễ và các dịch vụ lễ hội văn hóa tôn giáo được thực hiện. Chiều cao của tòa nhà là 63 mét.
Liên bang Nga thực sự là một xã hội đa dạng phong phú về tín ngưỡng (multiconfessional, 多重信仰國家), trái ngược với chủ nghĩa đa văn hóa và chủ nghĩa thế tục quân phiệt du nhập của phương Tây, hoặc tương tự như câu chuyện được quảng bá bởi chính phủ Nga trên khắp thế giới. Một phần khuếch trương Đại Cung điện Kremlin, những nỗ lực ngoại giao tôn giáo tinh vi, những câu chuyện này dựa trên tất cả bốn tôn giáo "chính thức" của Nga: Cơ đốc giáo (chủ yếu là Chính thống giáo, cũng có Công giáo và Tin lành), cũng như Hồi giáo, Do Thái giáo và Phật giáo.
Tuy nhiên, từ trước đến nay, sự đa dạng có thể là nền tảng của sức mạnh và điểm yếu. Việc chính phủ Nga sử dụng và quan hệ với các nước Cộng hòa Phật giáo, một chủ thể liên bang Nga, cho thấy những hạn chế trong chính sách ngoại giao tôn giáo của họ, đặc biệt là trong bối cảnh quan hệ đối tác Trung-Nga đang phát triển.
Hình 2:Tổng thống Nga Vladimir Putin đã mở đầu chuyến công du tới Buryatia bằng chuyến thăm Ivolga Datsan, tu viện chính của Tăng đoàn Phật giáo truyền thống ở Nga. Ảnh: kremlin.ru
Có ba nước Cộng hòa đa số là Phật tử ở Nga: Cộng hòa Kalmykia, một chủ thể liên bang Nga nằm ngay phía bắc Bắc Caucasus ở Đông Âu; Cộng hòa Tuva, một chủ thể liên bang Nga, về mặt địa lý Tuva nằm tại khu vực trung tâm của châu Á, thuộc miền nam Siberi và Cộng hòa Buryatia, một chủ thể liên bang của Nga tọa lạc tại Siberia với thủ đô là Ulan-Ude. Trong hai thập kỷ qua, bất chấp những nỗ lực từ trên xuống trong việc tập trung hóa, các nước cộng hòa Phật giáo này vẫn thực hiện một mức độ kiểm soát đối với các vấn đề chính của họ, bao gồm cả việc tiến hành ngoại giao cấp thấp.
Hình 3: Ivolginsky datsan (Иволгинский Дацан), Trung tâm Tăng đoàn Phật giáo Truyền thống Nga, tọa lạc tại Buryatia, chủ thể liên bang Nga, cách Ulan Ude 23 km, gần làng Verkhnyaya Ivolga.
Hầu hết các Phật tử nga đều thực hành hình thức tôn giáo của Kim Cương thừa Mật tông Phật giáo Tây Tạng và họ coi Đức Đạt Lai Lạt Ma với tư cách là nhà lãnh đạo tinh thần của họ, một lập trường được phản ánh trong các nỗ lực tiếp cận ngoại giao của các nước Cộng hòa Phật giáo.
Ví dụ: năm 2019, sau khi tổ chức nghênh đón Thượng toạ Arjia Rinpoche, cựu Viện chủ Tu viện Kumbum kiêm Giám đốc Trung tâm Văn hoá Phật giáo Tây Tạng và Mông Cổ. Năm 2020, Cư sĩ Sholban Kara-ool, Chủ tịch Cộng hòa Tuva đã tổ chức một cuộc họp trực tuyến với Đức Đạt Lai Lạt Ma. Năm 2021, Cộng hòa Tuva đã tổ chức Đại hội các đại biểu từ Hội nghị Châu Á vì Hòa bình (Asian Buddhist Conference for Peac (Phật giáo Tây Tạng).
Sự tham gia này có thể gây căng thẳng với Trung cộng, quốc gia kiên định phản đối quyền tự trị của Tây Tạng. Nhà cầm quyền Đảng Cộng sản Trung Quốc đã áp dụng các chính sách chống tôn giáo, chống lại cộng đồng Phật giáo Tây Tạng kể từ khi họ tiếp thu lãnh thổ Tây Tạng vào thập niên 1950, phản ánh việc Đức Đạt Lai Lạt Ma lưu vong từ năm 1959. Gần đây, chính quyền địa phương tỉnh Tứ Xuyên thừa lệnh nhà cầm quyền ĐCSTQ đã cấm người dân Tây Tạng treo hình ảnh của Đức Đạt Lai Lạt Ma, người mà Trung cộng coi là đòi ly khai.
Trong bối cảnh này, Nga ngày càng phụ thuộc vào mối quan hệ của Trung cộng, với thương mại giữa hai quốc gia đang tăng mạnh kể cả trong năm 2020. Là một siêu cường toàn cầu, Trung cộng đang trên vị thế tốt để yêu cầu nhượng bộ chính trị trong các lĩnh vực mà nước này cho là nhạy cảm đối với an ninh quốc gia của mình. Đại Cung điện Kremlin đã nghiêng mình cúi đầu trước áp lực này (theo suy luận chứ chưa rõ ràng), bằng cách cấm Đức Đạt Lai Lạt Ma đến viếng thăm các khu vực Phật giáo thuộc chủ thể liên bang của Nga, bất chấp lời cầu xin từ các quan chức khu vực để hủy bỏ lệnh cấm này.
Với sự mất cân bằng quyền lực ngày càng tăng giữa Nga và Trung cộng, có thể tưởng tượng được rằng, nhà cầm quyền Đảng cộng sản Trung Quốc có thể báo hiệu sự bất mãn của họ về các cuộc Hội nghị do Cư sĩ Sholban Kara-ool, Chủ tịch Cộng hòa Tuva tổ chức vào năm 2020 hoặc về việc các vị tu sĩ Phật giáo Tây Tạng đi du lịch đến Nga để giảng dạy Phật pháp và hành hương chiêm bái. Rốt cuộc, cả hai những hoạt động này được cho là hợp pháp hóa chính phủ Tây Tạng lưu vong của Đức Đạt Lai Lạt Ma. Ngay cả khi điều đó không được thể hiện một cách công khai, Đại Cung điện Kremlin có thể sẽ cảm thấy áp lực vô hình để chọc giận các đối tác Trung cộng của họ.
Hình 4: Cư sĩ Sholban Kara-ool, Chủ tịch nước Cộng hòa Phật giáo Tuva, một chủ thể liên bang Nga phát biểu trong ngày lễ đăng quang lãnh đạo quốc gia. Ảnh: savetibet.ru
Sự nhạy cảm như thế, một phần là dấu hiệu có giá trị thể hiện sự tôn trọng của Nga đối với quốc gia láng giềng, nhưng nếu không được xử lý cẩn thận, họ cũng có thể gây ra sự tức giận trong nội bộ. Với những kinh nghiệm của họ về sự áp bức dưới bàn tay của nhà nước Liên bang các nước Cộng hoà Xã hội chủ nghĩa Xô viết do Đảng Cộng sản Liên Xô lãnh đạo, các dân tộc theo đạo Phật ở Nga cũng có thể coi những hành vi xâm phạm đến đức tin của họ là một dấu hiệu ảm đạm. Hơn nữa, sự bất mãn của giáo phái trong các khu vực này sẽ khiến Đại Cung điện Kremlin tự nói rằng một nhà nước Liên bang Nga thực sự là một xã hội đa dạng phong phú về tín ngưỡng bị lừa dối.
Hình 5: Cư sĩ Sholban Kara-ool, Chủ tịch nước Cộng hòa Phật giáo Tuva, một chủ thể liên bang Nga bái kiến chư tôn tịnh đức Tăng già Phật giáo trong ngày lễ đăng quang lãnh đạo quốc gia. Ảnh: savetibet.ru
Mặt khác, việc phớt lờ sự nhạy cảm của Trung cộng có thể làm phức tạp thêm mối quan hệ ngoại giao hữu ích cho Đại Cung điện Kremlin. Trong thương mại, tài nguyên thiên nhiên và định vị chiến lược, cả Trung cộng và Nga đều coi nhau là những đối tác quan trong trong thế giới đa cực đang nổi lên. Kể từ năm 2014, các biện pháp trừng phạt của phương Tây đã cô lập Nga khỏi Liên minh Châu Âu và Hoa Kỳ, một xu hướng ít có dấu hiệu giảm bớt. Trong bối cảnh này, trục quay về phía đông của Nga trở nên quan trọng đối với sự phát triển kinh tế của đất nước và duy trì vị thế quốc tế.
Sự cân nhắc này, kết hợp với sức mạnh kinh tế tuyệt đối và định vị chiến lược của Trung cộng, khiến nước Nga trở thành đối tác cấp dưới. Với lập trường này, cộng với tiền lệ từ chối các chuyến viếng thăm của Đức Đạt Lai Lạt Ma, có khả năng Nga sẽ tiếp tục thận trọng trong việc quản lý các yêu cầu và nhu cầu của các nước Cộng hòa Phật giáo, một chủ thể liên bang Nga, ưu tiên sự nhạy cảm của Trung cộng hơn là quyền tự do tôn giáo của các nước trước đây. Bất kỳ quyết định nào như vậy sẽ làm dễ dàng hơn bởi sự tôn trọng bề ngoài của Trung cộng đối với chủ quyền của Nga và cách xử lý tinh tế của Trung cộng trong việc xoay chuyển tình thế quyền lực lớn giữa hai quốc gia. Như vậy, với điều kiện Nga phải thận trọng, Trung cộng không có khả năng đòi hỏi hoặc thậm chí công khai yêu cầu nhượng bộ, thay vào đó đưa ra bất kỳ yêu cầu nào một cách ngầm định như thế.
Hình 7: Cư sĩ Kirsan Ilyumzhinov, Tổng thống nước Cộng hòa Kalmykia trình bày bộ phim tài liệu Đức Phật Nga-Ấn Độ với Đức Đạt Lai Lạt Ma. Ảnh: kirsan.today
Trong khi bằng chứng về sức mạnh tinh vi và sự hiểu biết lẫn nhau, củng cố mối quan hệ ngày càng tăng của Nga và Trung cộng, sự cân bằng lực lượng phức tạp này cũng nhấn mạnh sự rỗng tuếch bởi các câu chuyện ngoại giao của Nga. Thay vì một pháo đài của sự đa tôn giáo, trong đó quyền tự do tín ngưỡng tôn giáo được bảo vệ, chúng ta thấy một quốc gia sẵn sàng hy sinh quyền của môn đồ Phật giáo để mối quan hệ êm đẹp với một thế lực ngoại bang vô thần cực đoan. Nói cách khác: Ngoại giao tôn giáo có thể là một chiến thuật chính sách đối ngoại phức tạp của Đại Cung điện Kremlin, nhưng nó sẽ không bao giờ vượt qua các nhu cầu chính sách đối ngoại cơ bản của Nga.
Thích Vân Phong biên dịch
(Nguồn: The Diplomat)
%7Cutmcsr%3D(direct)%7Cutmcmd%3D(none)%3B%2B__utmv%3D853984884.-%3B)
