Tu Viện Quảng Đức105 Lynch Rd, Fawkner, Vic 3060. Australia. Tel: 9357 3544. [email protected]* Viện Chủ: HT Tâm Phương, Trụ Trì: TT Nguyên Tạng   

Thú vui ngày Tết : Bài chòi, hát bội

26/01/201411:08(Xem: 6594)
Thú vui ngày Tết : Bài chòi, hát bội
hat boi
Hồi trước, ở quê tôi người ta gọi là hát bội chứ không ai nói là hát bộ, như câu ca, có ông chồng say như trong chay ngoài bội, ngó vô nhà như ngày hội Tầm Dương …, còn bài chòi thì gọi là hô chứ không ai gọi hát hay ca. Cái nôi của bài chòi và hát bội là ở vùng Nam Ngãi Bình Phú, nhưng không dừng ở đó, mà lan tỏa sang các tỉnh thành khác lân cận, tạo nên hình thức giải trí có tính cách thưởng ngoạn và mang lại sự say mê trong mọi tầng lớp nhân dân.

Về hát bội, có cả nhóm hát nghiệp dư và những đoàn hát chuyên nghiệp.

Chuyên nghiệp thì tổ chức chặt chẽ thành đoàn, có rạp hát, có sân khấu, có bán vé cho người xem; thường hay biểu diễn ở nơi thị trấn, thành phố… những nơi có thể tập trung người xem được dễ dàng. Nghiệp dư thì trái lại. Họ là những người sinh sống bằng đủ thứ ngành nghề trong xã hội. Vào những dịp Tết hay khi có hội hè lễ lạt, được ban hương hội hay các nhà hào phú mời hát giúp vui thì họ mới tập trung nghệ sĩ lại. Nơi trình diễn thường vẫn là chốn chùa chiền, đình làng hay tại nhà phú hộ. Sân khấu lộ thiên và không bán vé.

Cũng như hát bội nghiệp dư, nhưng bài chòi có tính cách bình dân, đơn giản hơn nhiều. Vài người ngồi lại với nhau, chỉ với một cây đờn có trợ lực cũng có thể hô thành bài bản, không cần có sân khấu, áo quần, đờn địch rờm rà. Khi nào cần mới tập trung đầy đủ bộ sậu.

Vào những dịp Tết, làng quê thường hay tổ chức hát bội, bài chòi để vừa góp vui vừa “bói” may mắn đầu năm. Hồi tôi còn nhỏ, Tết năm nào cũng có dịp đi xem hát bội, nghe hô bài chòi, lấy làm thích thú lắm! Ở làng tôi, hát bội được tổ chức ngay giữa sân chùa Ông (thực ra chỉ là miếu thờ Quan Công nhưng người ta vẫn quen gọi là chùa Ông). Nghệ sĩ dĩ nhiên toàn là nghiệp dư. Khán giả là những nông dân quanh năm đầu tắt mặt tối, thư thả được mấy ngày Tết truyền thống kéo nhau đến xem một cách háo hức.

Nói nghiệp dư nhưng khi lên sân khấu cũng vẽ mặt, cũng có trang phục đầy đủ lệ bộ hợp với vai diễn, tuồng tích, được phụ họa bằng kèn trống, nhạc cụ không thiếu thứ gì. Bấy giờ, đề tài xã hội chưa được ưa chuộng trên các vở diễn đều thuộc loại tuồng cổ như: “San hậu”, “Phụng nghi đình”, “Chung vô diện”, “Tiết Đinh San cầu Phàn Lê Huê”… Mỗi vở tuồng được diễn kéo dài liên tiếp nhiều đêm, có khi đến cả tuần lễ, mười ngày chưa hết, tạo nên sự thu hút, khán giả khó có thể bỏ cuộc nửa chừng được.

hat boi-2

Hồi trước, do sinh hoạt nông nghiệp, người ta ăn Tết không chỉ có ba ngày, mà là bảy ngày; có nơi kéo dài cho đến Tết Nguyên tiêu (rằm tháng Giêng) mới dứt. Dù nghèo khổ cách mấy thì công việc cũng tạm thời được gác qua một bên, vui chơi cho thỏa thích cái đã. Ông bà ta bảo: “Tháng Giêng là tháng ăn chơi” mà! Cứ mỗi buổi chiều khi mặt trời vừa lặn, nghe tiếng trống giục vang ra từ giữa làng như mời gọi mà lòng nghe náo nức, ai nấy vội vội vàng vàng lo thu xếp mọi công việc nhà, kéo nhau về hướng chùa Ông, tranh thủ đến trước để còn có thể kiếm chỗ ngồi thích hợp. Chỉ là ngồi bệt dưới nền đất. Một vài hàng ghế phía trước “sân khấu” để dành riêng cho những chức sắc hay những người quyền quý trong làng. Ai đến trễ thì phải đứng chen chúc bên ngoài ngóng mắt nhìn vô.

Tuy không ghế ngồi nhưng khán giả đều giữ gìn yên lặng thưởng thức điệu múa lời ca hết sức trật tự. Mỗi lần diễn thường đến nửa đêm mới dứt. Đến mãn cuộc vẫn còn thấy luyến tiếc nên trên đường về khán giả không ngớt bàn tán về tài ba của nghệ sĩ, nhận xét về các nhân vật trung nịnh, thiện ác trong vở tuồng nghe thật sôi nổi, hào hứng… râm ran cả đường làng khuya.

Nếu hát bội được tổ chức hát vào ban đêm với địa điểm thường ở đình chùa, thì bài chòi lại diễn ra vào ban ngày, thường là mượn địa điểm nơi chợ trong những ngày chợ nghỉ bán. Các chức sắc trong làng trưng dụng lòng chợ dựng lên mười hai cái chòi dã chiến nằm song song mỗi bên sáu chòi. Ở giữa, trên mặt nền chợ, người ta trải chiếu làm “sân khấu” để nghệ sĩ trình diễn. Phía đầu chợ là nơi để cho các quan chức ngồi xem, cầm chầu… và là nơi dựng ống thẻ dùng để đánh bài chòi. Thẻ là thẻ tre trên đó có dán những quân bài tứ sắc để xác định tên thẻ, gọi là những thẻ con. Ngoài ra, còn có 12 thẻ cái, có kích thướt lớn hơn, cỡ bằng hai ngón tay, được dán trên đó những mảnh giấy đã viết sẵn những chữ Nho ghi tên ba quân bài bất kỳ có đủ bốn màu đỏ vàng xanh trắng.

Mỗi đợt chơi có 12 người mua 12 thẻ cái ngồi trong 12 chòi. Số lượng người còn lại đứng vòng quanh vừa để xem hô bài chòi, vừa nếu muốn, đợi đến phiên mình mua thẻ lên chơi, bói may rủi đầu năm. Có người mê đến nỗi ngồi mãi cho đến mãn cuộc mới chịu thôi. 12 người mua 12 phần tiền, chỉ có một người trúng, nhưng nếu trúng thì chỉ được nhận 10 phần, 2 phần còn lại được sử dụng vào việc chi phí chung của cuộc chơi, kể cả tiền bồi dưỡng cho nghệ sĩ.

Trong khi giữa sân các nghệ sĩ trình diễn thì người “chạy hiệu” lắc lắc ống đựng thẻ, rút ra may rủi mỗi lần một thẻ, hô lớn tên quân bài trong thẻ ấy. Khi hô bài, người chạy hiệu thường không gọi ngay tên quân bài mà thường đọc lên một câu ca dao hoặc một lời gợi ý để người nghe phải suy đoán, gọi là hô thai. Người nào giữ thẻ cái có quân bài phù hợp thì xướng lên bằng cách gõ sanh là hai thanh tre khô khi đập vào nhau có tiếng vang để người chạy hiệu mang thẻ con ấy đến cho mình. Khi nào thẻ cái đủ cả 3 thẻ con phù hợp thì người ấy hô “tới”, cũng bằng cách gõ sanh nhưng theo một nhịp điệu dồn dập và tươi vui hơn. Bấy giờ, người chạy hiệu để tiền trên một chiếc khay kèm theo một lá cờ bằng giấy hình tam giác giao cho người may mắn. Mỗi lần “tới” là được một lá cờ.

Như bài chòi, hô bài chòi không cần phải có sân khấu. Họ trình diễn ngay trên những chiếc chiếu trải nơi giữa lòng chợ. Cả ban nhạc kèn trống cũng đều ngồi xếp bằng nơi đây. Áo mão, cân đai, trang điểm… cho các nhân vật cũng có tính cách tượng trưng. Những vở diễn thường lấy theo tích xưa như: Thoại Khanh Châu Tuấn, Lão Trượng Tiên Bửu, Lâm Sanh Xuân Nương, Phạm Công Cúc Hoa… Đoạn nào trình diễn hay, nghệ sĩ nào hô giỏi, người cầm chầu thấy thích thú thì vãi thẻ ra sân để thưởng. Nghệ sĩ cứ nhặt lấy thẻ ấy đến đổi số tiền tương ứng. Thẻ thưởng khác với thẻ chơi bài chòi. Mỗi thẻ quy bằng bao nhiêu tiền do nơi sự quy ước từ đầu. Người xem cứ xem, người đánh bài cứ đánh bài, nghệ sĩ hô cứ hô; thật là một cảnh vui ngày Tết chỉ thấy ở thôn quê ngày xưa.

Nửa thế kỷ qua, bây giờ tôi không còn có dịp thưởng thức thú vui như hồi còn nhỏ nữa. Bài chòi, hát bội đã vắng bóng trên quê tôi. Ngày Tết người ta tìm hiểu thú vui khác theo với trào lưu mới. Nhưng trong tôi ấn tượng ngày xưa không thể nào quên được. Mỗi năm về quê ăn Tết, họa hoằn nghe được tiếng trống làng bên, lòng nao nao nhớ lại kỷ niệm của những ngày xưa cũ lạ thường. ■

Gửi ý kiến của bạn
Tắt
Telex
VNI
Tên của bạn
Email của bạn
21/01/2016(Xem: 6371)
CHƯƠNG TRÌNH XUÂN BíNH THÂN 2016 Tại Pháp Duyên Tịnh Xá 1760 W. Jensen Ave. Fresno, CA.93706 Ngày Chủ Nhật 07 tháng 02 năm 2016 (Tức là 30 tháng Chạp năm Át mùi) 10.giờ 30 am - Lễ Tất Niên và Cúng Hội 11. 30 khuya “TẾT” Đón Giao thừa Mồng Một Tết Nguyên Đán Khai Kinh Di Lặc
19/01/2016(Xem: 12577)
Ngày xưa trong chốn rừng sâu Có bầy khỉ nọ cùng nhau họp đoàn Đếm ra đủ tám mươi ngàn Bầu ra vua khỉ đầu đàn chỉ huy Thân hình vua lớn dị kỳ Lại thêm đầu óc rất chi tuyệt vời. Thế rồi một buổi đẹp trời Họp bầy, vua khỉ ban lời khuyên răn:
15/01/2016(Xem: 7545)
Hiện nay, ở một số chùa có trưng bày tượng ba con khỉ trong sân chùa. Nhưng không phải ai cũng biết về nguồn gốc cũng như hiểu đầy đủ ý nghĩa sâu xa mà người xưa muốn truyền dạy lại cho thế hệ sau qua bức tượng tưởng chừng như vô tri đó. Thoạt đầu khi mới nhìn qua bức tượng này có lẽ ai trong chúng ta cũng tưởng như đã hiểu được ẩn ý của nó. Đó là: “không nói, không thấy, không nghe”. Nhiều người cho rằng bức tượng ấy muốn dạy chúng ta hãy ở yên và sống cuộc sống của mình, đừng quan tâm đến chuyện của người khác hay những gì đang xảy ra xung quanh. Nhưng nếu hiểu như vậy thì thiếu chính xác và chưa đầy đủ.
15/01/2016(Xem: 12150)
Ngày xưa ở tại ven sông Có chàng khỉ sống ung dung một mình Mạnh sức lực, lớn thân hình Thêm tài nhảy nhót tài tình kể chi. Giữa sông có đảo đẹp kia Bao nhiêu cây cối rậm rì xanh tươi Trái cây ngon ngọt khắp nơi Nào hồng, nào chuối chào mời khỉ ta. Từ bờ tới đảo khá xa May thay có đá nhô ra giữa dòng
15/01/2016(Xem: 6030)
Nhân dịp Xuân về, thay mặt Hội Đồng Điều Hành Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam Thống Nhất Hải Ngoại tại Úc Đại Lợi - Tân Tây Lan, chúng tôi trân trọng kính gởi đến Chư Tôn đức Trưởng lão, Chư Tôn Hòa Thượng, Thượng Tọa, Đại Đức Tăng Ni, quý Cộng đồng, Hội đoàn, Tổ chức, Cơ quan Truyền thông, thân hào nhân sĩ, thiện hữu tri thức, cùng toàn thể Đồng hương Phật tử tại Úc Châu và các châu lục, lời vấn an sức khỏe và lời Chúc Mừng Năm Mới tốt đẹp nhất, cầu mong tất cả thân tâm an lạc, vạn sự cát tường, sở cầu như nguyện.
15/01/2016(Xem: 18843)
Năm nay Bính Thân, cầm tinh con Khỉ, ai cũng biết loài khỉ xưa nay vốn được xem là động vật thông minh và nhanh nhẹn. Vì vậy, nhiều người Mẹ hy vọng sinh con năm Thân để con có thể sở hữu những đặc tính nổi trội này. Con khỉ cũng được lựa chọn tượng trưng cho sự may mắn, tốt lành. Khỉ thường được điêu khắc hoặc dán trên tường và cửa chính ra vào, với mục đích đem lại sự may mắn và niềm vui, hạnh phúc. Riêng đối với người con Phật, hình ảnh con khỉ lại rất gần gũi qua lời dạy của Đức Phật với 4 chữ " Tâm Viên Ý Mã", có nghĩa là tâm chúng ta như con khỉ chuyền cây, ý của ta sinh diệt liên tục như con ngựa chạy rong ngoài đồng nội. Đó là hình ảnh so sánh cực kỳ sống động, giúp cho chúng ta biết rõ nhược điểm của tâm mình mà khéo điều phục cho được thuần hóa. Trong Kinh A Hàm, Phật kể câu chuyện, có một bầy khỉ đi ăn, khỉ Chúa dạy các khỉ nhỏ không được tự ý tách đoàn đi ăn một mình mà bị sập bẫy mất mạng. Trong đoàn có một con khỉ kiêu mạn, lại tham ăn, tách đoàn đi ăn một mình để được
12/01/2016(Xem: 5978)
Hôm nay là ngày đầu tiên đi làm cho năm mới. Trời không nóng lắm, nên cũng dễ chịu. Năm mới, năm tinh khôi, đời tinh khôi... Có những tin buồn của bạn hữu, lòng chùng xuống mênh mang... Ở tuổi gần tri thiên mệnh, bạn bè, người thân của bạn bè lần lượt như những chiếc lá thả xuống dòng sông để trôi vào vô tận... Chỉ biết cầu mong người đi thanh thản, người ở lại thân tâm an tịnh... Cuộc sống như một cái cây lớn, mầm này nhú lên, thành nụ, thành hoa, rồi lại thành hạt, lại nảy mầm... Cứ thế tuần hoàn, nhưng sao không khỏi những day dứt...
12/01/2016(Xem: 11663)
Trang Nhà Quảng Đức chúc xuân Đạo tràng Tu viện một lòng hướng quê “Dê” đi năm “khỉ” lại về “Tâm Viên Ý Mã” nguyện thề phải tu Là “khỉ” tâm rất lu bu Lăng xăng chạy nhảy oán thù tạo gieo
11/01/2016(Xem: 12670)
Tiền thân Đức Phật một thời Từng là chú khỉ sống nơi khu rừng Thân hình to lớn hào hùng Xiết bao mạnh mẽ, vô cùng thông minh, Nhân từ nổi tiếng rừng xanh Giúp người hoạn nạn tâm thành chứa chan. Một ngày rực rỡ ánh vàng Nắng trời tỏa ấm, gió ngàn vờn quanh
10/01/2016(Xem: 5080)
Cuộc sống và cuộc đời luôn luôn thay đổi trong từng hơi thở và từng nhịp đập; Thay đổi cuộc đời trong Năm mới chính là Làm mới chính mình, nuôi dưỡng suối nguồn hạnh phúc. Hãy suy ngẫm và làm theo những gì trái tim ta mách bảo, rất có ích cho chúng ta! Có ích cho một năm mới để gieo trồng và nuôi dưỡng hạnh phúc cho chính mình và những người thân thương trong cuộc đời mình.
facebook youtube google-plus linkedin twitter blog
Nguyện đem công đức này, trang nghiêm Phật Tịnh Độ, trên đền bốn ơn nặng, dưới cứu khổ ba đường,
nếu có người thấy nghe, đều phát lòng Bồ Đề, hết một báo thân này, sinh qua cõi Cực Lạc.

May the Merit and virtue,accrued from this work, adorn the Buddhas pureland,
Repay the four great kindnesses above, andrelieve the suffering of those on the three paths below,
may those who see or hear of these efforts generates Bodhi Mind, spend their lives devoted to the Buddha Dharma,
the Land of Ultimate Bliss.

Quang Duc Buddhist Welfare Association of Victoria
Tu Viện Quảng Đức | Quang Duc Monastery
Most Venerable Thich Tam Phuong | Senior Venerable Thich Nguyen Tang
Address: Quang Duc Monastery, 105 Lynch Road, Fawkner, Vic.3060 Australia
Tel: 61.03.9357 3544 ; Fax: 61.03.9357 3600
Website: http://www.quangduc.com
http://www.tuvienquangduc.com.au (old)
Xin gửi Xin gửi bài mới và ý kiến đóng góp đến Ban Biên Tập qua địa chỉ:
[email protected]