Thời Đức Phật, ở Ấn Độ có một vị phú ông rất giàu lòng nhân từ, Ông thường chăm sóc giúp đỡ cho những người nghèo khổ, cô độc, nên mọi người đều xưng hô là trưởng giả Cấp Cô Độc. Vị trưởng giả ấy muốn mua đất, cất một tòa nhà lớn để cúng dường đức Phật và chúng Tăng. Ông rất thích mua vườn hoa của Thái tử Kỳ-Đà, nhưng Thái tử không bán. Thế rồi, vị phú ông nghĩ ra một cách khá hay: Ông cho người đem vàng tới trải khắp mặt đất của sở vườn, trừ các gốc cây và xin đem giá trị của số vàng đó làm tiền mua vườn. Thái tử Kỳ-Đà vì quá cảm động tấm lòng thành kính của ông đối với đức Phật và chúng Tăng nên không những bằng lòng bán đất mà còn tặng luôn tất cả cây trong vườn của ông. Vì thế, cái tên “Kỳ Thọ Cấp Cô Độc Viên” là để kỷ niệm công ơn hai đại thí chủ có liên hệ mật thiết với sự hình thành ngôi giảng đường tại nước Xá Vệ thời ấy.

Đức Phật đi khắp đó đây để thuyết pháp giáo hóa. Vì thế, người tin Phật ngày càng đông, rất nhiều người tự nguyện theo Ngài dần dần hình thành một đoàn thể lớn. Những đệ tử xuất gia của Phật sinh hoạt với nhau rất hòa hợp, an lạc. Một mặt học tập Phật Pháp, mặt khác họ lo tuyên dương Phật Pháp để giáo hóa người đời. Họ phục vụ đại chúng với thái độ vừa siêng năng vừa thành khẩn, khiêm cung. Hơn nữa, nhờ tư tưởng thuần chính, hành vi lương thiện, nhân cách hoàn mỹ, nên rất được mọi người tôn kính, tín nhiệm tập thể Tăng Già. Chính nhờ vậy nên tổ chức Tăng Già càng ngày càng lớn mạnh và được người đời ngợi khen bằng một danh từ cao quý là “HÒA HỢP CHÚNG.”

Tương truyền, ở Ấn Độ, thuở xưa có một khu rừng rộng lớn, đầy hoa cỏ là nơi mà loài nai thường tụ tập, sinh hoạt. Một hôm, có vị quốc vương dẫn một đội lính vào rừng ấy săn bắn. Một con nai mẹ đã bị trúng tên, nhưng nó vẫn cố gắng trốn thoát. Đoàn người đi săn rượt đuổi theo và cuối cùng họ thấy con nai mẹ đó đang núp trong đám cỏ rậm để cho con bú. Khi nai con vừa bú no thì cũng là lúc nai mẹ không còn chịu nổi sự đau nhức của vết thương và ngã lăn ra chết. Nhưng trước khi chết nó còn gắng gượng nhìn nai con lần cuối với đôi mắt đẫm lệ, nghẹn ngào!... Trước tình cảnh đau thương ấy, vị quốc vương kia vô cùng xót xa, ông đến bồng nai con với vẻ âu yếm và thề rằng: “Sẽ thay nai mẹ nuôi lớn nai con và nguyện từ nay bỏ hẳn việc săn bắn.” Vì thế, tên Lộc Dã Uyển được đặt cho nơi nầy.

Thành đạo rồi, đức Phật bắt đầu việc (công tác) truyền bá Phật Pháp. Trước hết, ở gần vườn Nai (Lộc dã uyển), Ngài gặp lại 5 vị quan viên trước kia đã cùng tu với mình. Họ nhìn thấy tướng mạo trang nghiêm, thanh tịnh của đức Phật, nên ai nấy đều cung kính ngưỡng mộ, đảnh lễ và cầu xin Ngài giảng dạy đạo lý. Đức Phật dạy năm vị bỏ việc ác, làm việc lành… họ rất vui mừng và tình nguyện xuất gia học đạo với Ngài. Tiếp đó, năm Tăng sĩ này cùng với đức Phật đi khắp nơi trong xứ Ấn Độ để truyền bá Phật Giáo. Phật, Pháp, Tăng, ba thứ quý báu của thế gian đã có đủ, do đó, ngôi Tam Bảo được chính thức thành lập từ đây.

Đức Phật vừa thành đạo, một đêm nọ, chàng thanh niên Gia Xá, con một nhà giàu, tới tìm Ngài. Khi anh đến bên bờ sông, nhìn thấy đức Phật đang ngồi dưới gốc cây phía bên bờ đối diện: ánh trăng chiếu sáng trên thân hình càng làm nổi bật cái dung mạo uy nghiêm, từ tường và cao quí của đấng Thế Tôn hơn nữa. Gia Xá vô cùng mến mộ, chàng muốn được đến gần đức Phật ngay, nhưng lại không dám qua sông. Thấy thế, Phật Đà vừa an ủi vừa cổ lệ: “Hể người có lòng tin thì thế nào cũng thành công. Đừng sợ!” Nghe vậy, không chút do dự, Gia Xá lập tức lội qua sông. Đức Phật giảng giải đạo lý Phật Giáo cho anh. Anh chăm chú nghe Phật giảng dạy và nguyện theo Ngài để học đạo. Sau đó, cha của Gia Xá là Thiện Giác cũng phát tâm học Phật và cả hai đều trở thành Phật tử tại gia đầu tiên của Phật Giáo.

Một sáng sớm tinh sương, đất trời vắng lặng, gió nhẹ thổi mơn man như chỉ đủ sức đùa trêu mà lụa mỏng, xa xa một vì sao lấp lánh tỏa chiếu ánh sáng dịu hiền như đang tỏ ý chúc tụng, nhắn gởi với Thái tử Tất Đạt Đa… Bỗng nhiên nguồn tuệ giác từ tâm linh bừng tỏa, Ngài thấy rõ tận cùng sự thật của vạn hữu trong khắp không gian vô cùng và thì gia vô tận. Ngài nói với vẻ hớn hở và đầy tin tưởng: “Hay quá! Huyền diệu thật! Tất cả chúng sanh đều có thể thành Phật”! Thành đạo rồi, Tất Đạt Đa từ đây (nay) đã trở thành vị Đạo Sư của trời và người. Tôn hiệu của Ngài là Thích Ca Mâu Ni Phật. Bấy giờ Ngày đã 35 tuổi.

Mọi thủ đoạn gian ác của ma vương đều vô hiệu trước một vị mà nghị lực có thừa như Tất Đạt Đa. Bởi vậy, chúng liền đem ma binh, rắn độc, thú dữ tới cốt xua đuổi Thái tử phải rời khỏi gốc cây tất-bát-la. Nhưng, với ý chí kiên định, không sợ chết, không kinh hoàng, Tất Đạt Đa vẫn nghiễm nhiên đoan tọa. Ngài xem như không có gì xảy ra. Kết quả, ma vương hoàn toàn thất bại! Đây là một bài học vô cùng quí giá mà Phật Đà đã chỉ dạy cho chúng ta: “Ở đời, mỗi khi gặp phải đều gì, việc gì hết sức khó khan, rắc rối, chúng ta nên trung thành với chí nguyện ban đầu, dũng cảm và cố vươn lên thì chắc chắn sẽ vượt qua.” Hành động hàng phục ma quân của Phật Đà trước khi thành đạo quả là tấm gương sáng chói muôn đời.

Tất Đạt đa ngồi thiền quán ở gốc cây Tất-bát-la và Ngài thề rằng: “Nếu không thành Phật thì ta không bao giờ rời khỏi chổ nầy.” Trong lúc các cõi trời đều vui mừng, ca ngợi, chúc phúc, trông mong Thái tử mau thành công thì ngượci lại, ma vương đang hốt hoảng, vì chúng lo sợ mọi người đều tin Phật làm lành lánh dữ thì còn ai theo tà thuyết của chúng nữa.! Vị vậy, chúng kéo nhau đến trước mặt Tất Đạt Đa lớn tiếng mắng nhiếc, đòi Thái tử phải lập tức rời khỏi chổ ngồi. Chưa đủ, chúng còn cho ma nữ tới ca múa, tỏ vẻ lả lơi mời mọc. Nhưng tất cả chỉ như gió thổi núi đá, Tất Đạ Đa vẫn an nhiên tĩnh tọa.

Tất Đạt đa đi tham phỏng các nơi và cùng với nhiều đạo sĩ nỗi tiếng luận bàn, song tất cả đều không làm cho Thái tử mãn ý. Do đó, Tất Đạt Đa quyết định một mình tu tập Thiền Định dưới chân núi Già Da. Tại đây, Ngài được mục nữ dâng cúng sữa tươi và một nam đồng (thiếu niên) làm nghề cắt cỏ đem loại cỏ mềm lót trên đá cho Ngài ngồi. Tất Đạt Đa tiếp nhận sữa và cỏ của hai thí chủ trẻ tuổi, Ngài nói: “Vì đồng tình, vì muốn giúp đỡ người khác mà bố thí thì tương lai vị thí chủ ấy sẽ được nhiều phước báo.” Năm vị quan viên trước kia xin ở lại tu với Ngài nay đều bỏ đi, vì họ hiểu lầm rằng Tất Đạt Đa đã không chịu đựng nổi lối tu khổ hạnh ép xác…

Sau khi Tất Đạt Đa vắng bóng trong vương cung, vua Tịnh Phạn rất thương nhớ, liền sai quan viên cho nhiều xe áo quần, thực vật đi tìm kiếm Thái tử và khuyên Thái tử nên trở về. Nhưng, Tất Đạt Đa nhẹ nhàng từ chối lời thỉnh cầu của quan viên và nói: “Ta đã quyết chí tìm đạo. Với ta, hễ làm một việc có ý nghĩa, lợi mình lợi người thì cần phải tận tâm tận lực (hết lòng hết sức) mà làm, không thể bỏ dở nữa chừng, cũng đừng bao giờ bị mắc vào cạm bẫy, quyến rũ của vật chất. Ta quyết đạt được kết quả hoàn toàn mới trở lại hoàng cung.” Nghe thế, năm vị quan viên trong đoàn người đi tìm Thái thử tự nguyện ở lại cùng tu với Ngài, còn những vị khác thì quay xe trở về cung.