Ánh Đuốc Quảng Đức và Một Vài Điều Chưa Nói về Phật Đản 1963 , Hoàng Nguyên Nhuận, Không có biến cố Phật Đản ngày 8/5/1963 thì cũng chưa chắc đã có vụ thảm sát ở Đài Phát Thanh biến Huế đêm 8/5. Không có vụ thảm sát ở Đài Phát Thanh biến Huế thì cũng chưa chắc đã có vụ tự thiêucủa TT Quảng Đức ngày 11/6. Ánh đuốc Quảng Đức là mồi lửa làm cháy rụi cả một cơ đồ chính trị tôn giáo xây dựng hơn trăm năm qua. Quả vậy, khi vụ Phật Đản mới bùng nổ, một nhà thừa sai kỳ cựu với ba mươi bảy năm kinh nghiệm ở Viễn Đông là Linh Mục Jean Renou đã phải lo ngại thốt lên: 'Thằng cha nầy [Diệm] điên rồi! Hắn đang hủy hoại tất cả những gì chúng ta hoàn thành được suốt một trăm năm mươi năm qua!'[1]

Phật giáo Việt Nam trong nước cũng như ngoài nước đã không như hôm nay nếu không có cuộc vận động tự do tín ngưỡng và công bằng xã hội do Phật giáo phát động ở Miền Nam năm 1963.

Năm 1962, cơ duyên đến, Hoàng tôi "tình cờ" được dự lễ Phật Đản tại chùa Từ Đàm. Đó là một hoát nhiên đại ngộ chính trị. Không khí trang nghiêm, kỹ luật, thuần thành của biển người trên sân Chùa Từ Đàm hôm đó khiến Hoàng tôi nghĩ rằng, tổng quát ra, Phật giáo có thể là một đoàn thể áp lực có khả năng góp phần giải tỏa những oan khiên khúc mắc lịch sử xứ sở đang kẹt vào. Như thế nào? Thực sự Hoàng tôi chưa có một ý niệm rõ rệt nào cả. Anh chị em chúng tôi thường le lưỡi đùa đó là thời "mã thượng ham vui".