Tu Viện Quảng Đức105 Lynch Rd, Fawkner, Vic 3060. Australia. Tel: 9357 3544. quangduc@quangduc.com* Viện Chủ: HT Tâm Phương, Trụ Trì: TT Nguyên Tạng   

Kinh Viên Giác (do HT Thích Trí Quảng dịch và chú giải)

08/04/201314:08(Xem: 21707)
Kinh Viên Giác (do HT Thích Trí Quảng dịch và chú giải)

duc the ton-2


KINH VIÊN GIÁC
HT. Thích Trí Quang dịch giải
________________________________________
Lời Nói Đầu
Mục Lục
I. Phần Dịch Nghĩa - Kinh Viên Giác
A. ChươngVăn Thù
B. Chương Phổ Hiền
C. Chương Phổ Nhãn
D. Chương Kim Cang Tạng
E. Chương Di Lạc
F. Chương Thanh Tịnh Tuệ
G. Chương Uy Đức Tự Tại
H. Chương Biện Âm
I. Chương Tịnh Chư Nghiệp Chướng
J. Chương Phổ Giác
K. Chương Viên Giác
L. Chương Hiền Thiện Thủ
II. Phần Lược Giải

Phần Lược Giải
Mục Lục
I. Phần Lược Giải
A1. Lược Giải Đầu Đề
A2. Lược Phân Nội Dung
A3. Lược Ghi Dịch Giả
A4. Lược Giải Chính Văn
B1. Mở Đầu
B2. Nội Dung
C1. Chủ Yếu
D1. Chương Văn Thù Nói Về Căn Bản Tu Chứng Viên Giác
D2. Chương Phổ Hiền Nói Về Cách Thức Đốn Tu Viên Giác
D3. Chương Phổ Nhãn Nói Về Cách Thức Tiệm Tu Viên Giác
D4. Chương Kim Cang Tạng Nói Về Viên Giác Vĩnh Viễn Viên Giác
D5. Chương Di Lạc Nói Về Chủng Tánh Tu Chứng Viên Giác
D6. Chương Thanh Tịnh Tuệ Nói Về Đẳng Cấp Tu Chứng Viên Giác
C2. Bổ Túc
D1. Chương Uy Đức Tự Tại Nói Về 3 Mặt Thiền Quán Viên Giác
D2. Chương Biện Âm Nói Về Cách Tu 3 Mặt Ở Trên
D3. Chương Tịnh Chư Nghiệp Chướng Nói Về Chướng Ngại Tu Chứng Viên Giác
D4. Chương Phổ Giác Nói Về Bịnh Hoạn Tu Chứng Viên Giác
D5. Chương Viên Giác Nói Về Sơ Khởi Tu Hành Viên Giác
B3. Kết Thúc - Chương Hiền Thiện Thủ
C1. Bồ Tát Hiền Thiện Thủ Hỏi
C2. Đức Thế Tôn Đáp
D1. Chấp Nhận Lời Thỉnh Cầu
D2. Đáp 5 Câu Hỏi
Đ1. Đáp Tổng Quát
Đ2. Đáp 5 Câu Hỏi
E1. Đáp Câu Hỏi Một
E2. Đáp Câu Hỏi Năm
E3. Đáp Câu Hỏi Hai
E4. Đáp Câu Hỏi Ba
E5. Đáp Câu Hỏi Bốn
C3. Trùng Tuyên Bằng Chỉnh Cú
C4. Chư Thiên Thiện Thần Phát Nguyện Hộ Trì
D1. Kim Cang Lực Sĩ
D2. Phạn Vương Đế Thích
D3. Ác Quỉ
C5. Tất Cả Hoan Hỷ Phụng Hành

Phần 1

Ghi Sau Khi Duyệt Viên Giác

Bằng nhiều cách nói, Viên giác cho thấy Tâm không chân không vọng. Mà toàn vọng là chân, toàn chân là vọng. Tâm là nước mà đang đóng thành băng, băng rã thì nước hoàn nước. Dẫn dụ này cho thấy tâm thức chính là viên giác.
Viên giác cho thấy tâm là cả thể. Tu học viên giác thì trước hết đừng nghĩ thân chỉ là tứ đại, tâm chỉ là duyên ảnh. Như vậy là thiền quán của viên giác đó.
Viên giác cho thấy toàn bộ thân cảnh là Thiền. Thiền dễ tu mà không cuồng nhất, là bánh xe 25. Theo đó, không môt đặc tính và sự dụng nào của đời sống mà tách rời viên giác, tách rời Thiền: "hãy y theo hạnh nguyện của Phật mà tập thành cá tính của mình".

Mồng 8 tháng 4, 2537.
Trí Quang
________________________________________


Lời Nói Đầu


Viên giác là nói về tuệ giác viên mãn của Phật. Nên kinh này rõ ràng duyệt xét khá kyՠvề trí thức con người. Điều kỳ dị trong việc này là đối với trí thức ấy không công nhận mà có vẻ công nhận. Thí dụ chương Tịnh chư nghiệp chướng nói về sự tự ý thức tự ngã: tự biết mới hiện ra tự ngã, vậy là không công nhận, nhưng tự hiểu như vậy nên cũng hiểu tự ngã ấy không đáng nhận, vậy là có vẻ công nhận. Rồi tự biết, tự hiểu và tự rõ, tuệ giác, thì như khối nước đá bị đun sôi mà tự rã từ từ, cho đến rã hết, không còn chút nào để tự biết mình đã rã hết: nước đá đã trở lại nước, tự ngã đã hoàn nguyên viên giác. Như vậy thì sự ngộ nhập viên giác có thể bắt đầu ngay nơi sự tự ý thức tự ngã.
Rồi nói về thiền quán thì trong đó có cách bắt đầu của mặt cực động (chương Viên giác), lại có sự hóa hợp cả 3 mặt cực tĩnh, cực động và cực thuần (chương Biện âm). Sự hóa hợp ấy là tất cả đặc tính và sự dụng của mọi việc làm không rời viên giác. Còn cách bắt đầu mặt thiền quán cực động là tưởng nhớ Phật đà và Đại sĩ, và y theo hạnh nguyện của các ngài mà phát đại nguyện, thì tự huân tập thành cá tính của mình. Như vậy thì tức như sự đọc tụng giảng giải kinh Viên giác đây cũng là cách bắt đầu, không gần cũng xa, của thiền quán cực động, nếu trước khi làm đã sám hối và phát nguyện đúng như sự chỉ dẫn ở trong kinh này. Nên không ai không tu được thiền quán viên giác, cũng không ai tu thiền quán viên giác mà mắc cái bịnh tự tôn và lập dị.
Lời nói đầu ở đây chỉ ghi lại vài điều như vậy.
Tháng Sáu Bính Dần 2530 (1986).


KINH VIÊN GIÁC
HT. Thích Trí Quang dịch giải
________________________________________
Phần 2
________________________________________
A. ChươngVăn Thù
B. Chương Phổ Hiền
C. Chương Phổ Nhãn
D. Chương Kim Cang Tạng
E. Chương Di Lạc
F. Chương Thanh Tịnh Tuệ

________________________________________
Tôi nghe như vầy:
Một thời đức Thế tôn nhập vào chánh định tên là Kho tàng ánh sáng vĩ đại của thần thông. Kho tàng ấy là chỗ ở giữ một cách sáng chói tôn nghiêm của các đức Thế tôn, là tính tuệ giác vốn rất trong suốt sạch sẽ của các loại chúng sinh. Đức Thế tôn nhập vào chánh định ấy nên thân thể và tâm trí đều vắng lặng, đồng nhất với bản thể phổ biến vũ trụ, nghĩa là thích ứng với sự bất nhị. Chính sự bất nhị này biểu hiện thế giới trong sạch. Đức Thế tôn ở nơi thế giới trong sạch này, và cùng ở với ngài có mười ngàn vị đại sĩ mà các bậc đứng đầu là bồ tát Văn thù, bồ tát Phổ hiền, bồ tát Phổ nhãn, bồ tát Kim cang tạng, bồ tát Di lạc, bồ tát Thanh tịnh tuệ, bồ tát Uy đức tự tại, bồ tát Biện âm, bồ tát Tịnh chư nghiệp chướng, bồ tát Phổ giác, bồ tát Viên giác, bồ tát Hiền thiêển thủ; các vị này, và các vị tùy thuộc, cùng nhập vào chánh định, nên cùng dự pháp hội bình đẳng của đức Thế tôn.

Chương Văn Thù
[trở về mục lục]
Lúc ấy bồ tát Văn thù ở trong đại chúng, từ chỗ ngồi đứng dậy, đem đỉnh đầu của mình lạy ngang chân đức Thế tôn, theo chiều bên phải của ngài đi quanh ngài ba vòng, rồi quì thẳng, chắp tay mà tác bạch: Thưa đức Thế tôn lòng thương cao cả, con xin ngài vì các vị đến dự pháp hội này mà nói về việc làm căn bản sơ khởi của đức Thế tôn là thế nào? Lại nói về các vị bồ tát ở trong đại thừa phát tâm như thế nào mới trong suốt, tách rời bịnh hoạn? Và thời kỳ cuối cùng, những người cầu pháp đại thừa phải như thế nào mới khỏi sa vào kiến thức sai lầm? Tác bạch rồi, bồ tát Văn thù gieo xuống sát đất tất cả năm bộ phận của thân thể mà kính lạy đức Thế tôn. Bồ tát thỉnh cầu như vậy đến ba lần, mỗi lần thỉnh cầu xong lại làm lại từ đầu.
Bấy giờ đức Thế tôn dạy bồ tát Văn thù: Tốt lắm, thiện nam tử, ông có thể vì các vị bồ tát mà hỏi đến việc làm căn bản sơ khởi của Như lai, lại vì những người cầu pháp đại thừa trong thời kỳ cuối cùng mà hỏi làm cách nào để được sự trú ở chính xác, không sa vào kiến thức sai lầm. Ông hãy nghe kyլ Như lai sẽ nói cho. Bồ tát Văn thù vâng lời, hoan hỷ, cùng cả đại chúng yên lặng lắng nghe.
Đức Thế tôn dạy: Thiện nam tử, đức Pháp vương vô thượng có pháp đại tổng trì danh hiệu là Viên giác, tuôn ra tất cả các pháp trong sáng là chân như, bồ đề, niết bàn và ba la mật, để dạy cho các vị bồ tát. Việc làm căn bản sơ khởi của chư vị Như lai là y theo viên giác ẫ y theo tuệ giác trong suốt và chiếu soi trọn vẹn ấy mà diệt trừ vô minh một cách vĩnh viễn, mới thành đạt tuệ giác Phật đà.
Thiện nam tử, vô minh là gì, là những sự thác loạn có từ vô thỉ đến giờ của các loại chúng sinh, những sự thác loạn tựa như một kẻ ngộ nhận thì bốn phương hướng biến đổi vị trí tất cả. Do đó mà ngộ nhận sự tổ hợp của bốn đại chủng làm tự thân, ngộ nhận sự nhận thức về sáu đối cảnh làm tự tâm, khác nào mắt bịnh thì thấy không gian có hoa đốm, hay thấy mặt trăng có mặt trăng thứ hai chồng lên. Nhưng không gian thật không có hoa đốm, hoa đốm chỉ do người bịnh ngộ nhận: vì sự ngộ nhận này mà không những ngộ nhận sự thực của không gian, lại còn ngộ nhận cả xuất xứ chính xác của hoa đốm, và vì như vậy mà có sự sinh tử luân hồi, có một cách không thật, nên mệnh danh là vô minh.
Thiện nam tử, vô minh như vậy là không phải có thật , y như nhân vật trong mộng, mộng thì thấy là có mà tỉnh thì biết là không -- Không đây là như hoa đốm mất đi trong không gian, thì không thể nói không gian có cái vị trí biến mất, vì lẽ không gian vốn không có cái vị trí sinh ra. Trong sự không sinh không mất như vậy, các loại chúng sinh thấy lầm có sinh có mất , nên gọi là sinh tử luân hồi ; còn việc làm căn bản sơ khởi của chư vị Như lai là tu theo viên giác : biết là hoa đốm thì biết sinh tử luân hồi là không, thân tâm lãnh chịu sự sinh tử luân hồi ấy cũng là không ẫ Không, không phải làm cho không đi mới không, mà là thực chất vốn không. Biết là hoa đốm, cái biết ấy cũng là không; cái biết cũng là không như vậy cũng chỉ là sắc thái hoa đốm; và như thế thì cũng không thể nói rằng không biết gì cả: có và không đều loại bỏ thì gọi là thích hợp với tuệ giác trong sáng. Tuệ giác trong sáng là vì bản thể vốn như không gian, vĩnh viễn bất động, nghĩa là Như lai tạng không có sự sinh ra và sự mất đi, không có cái thấy biết phản ảnh sự sinh ra và sự mất đi, mà là bản thể vũ trụ vốn tuyệt đối, trọn vẹn và phổ biến.
Như thế đó là việc làm căn bản sơ khởi của Như lai. Bồ tát y theo căn bản ấy mà ở trong đại thừa phát tâm trong suốt. Và những người thời kỳ cuối cùng y cứ căn bản ấy mà tu hành thì không sa vào kiến thức sai lầm.
Đức Thế tôn muốn lặp lại ý nghĩa đã nói nên nói những lời chỉnh cú sau đây.
Văn thù nên biết,
tất cả Như lai
căn bản sơ khởi
vận dụng tuệ giác:
biết rằng vô minh
chỉ như hoa đốm
nên hết luân hồi,
khác nào cảnh mộng
mộng mị thấy có
thức tỉnh toàn không.
Cái biết trên đây
vốn cũng là không,
bình đẳng, bất động,
phổ biến mười phương:
ấy là thành đạt
tuệ giác Phật đà.
Huyễn ảo biến mất
thì không vị trí,
tuệ giác thành đạt
cũng vốn là không,
vì lẽ bản thể
vốn là tròn đầy.
Y cứ vào đây
các vị bồ tát
có thể phát ra
tâm đại bồ đề;
những người sau này
heo đây mà tu
thì khỏi sa vào
kiến thức sai lầm.

Chương Phổ Hiền
[trở về mục lục]
Lúc ấy bồ tát Phổ hiền ở trong đại chúng, từ chỗ ngồi đứng dậy, đem đỉnh đầu của mình lạy ngang chân đức Thế tôn, theo chiều bên phải của ngài đi quanh ngài ba vòng, rồi quì thẳng, chắp tay mà tác bạch : Thưa đức Thế tôn lòng thương cao cả, con xin ngài vì các vị bồ tát trong đại hội này, lại vì những người tu hành đại thừa trong thời kỳ cuối cùng, mà dạy cho họ biết, nghe nói viên giác trong sáng như vậy thì tu hành cách nào: Nếu họ biết là huyễn ảo cả, thì thân thể và tâm trí cũng là huyễn ảo, làm sao đem huyễn ảo tu hành huyễn ảo? Nếu thực chất huyễn ảo là hủy diệt tất cả, thì thân thể và tâm trí cũng là không, như vậy ai là người tu hành để nói sự tu hành cũng như huyễn ảo? Nếu người tu hành cũng không,có nghĩa chúng sinh không tu hành, vĩnh viễn đắm mình trong cảnh huyễn ảo của thế giới sinh tử luân hồi, không hề thấu hiểu chân lý huyễn ảo, như vậy làm sao thoát được tư tưởng ngộ nhận? Con lại thỉnh cầu đức Thế tôn dạy cho những người sau này biết tu hành chánh định Như huyễn bằng phương tiện gì và thứ tự nào để vĩnh viễn thoát bỏ huyễn ảo? Tác bạch rồi, bồ tát Phổ hiền gieo xuống sát đất tất cả năm bộ phận của thân thể mà kính lạy đức Thế tôn. Bồ tát thỉnh cầu như vậy đến ba lần, mỗi lần thỉnh cầu xong lại làm lại từ đầu.
Bấy giờ đức Thế tôn dạy bồ tát Phổ hiền: Tốt lắm, thiện nam tử, ông có thể vì các vị bồ tát và những người sau này mà hỏi Như lai, rằng họ phải tu tập phương tiện và thứ tự của chánh định Như huyễn như thế nào để thoát bỏ huyễn ảo. Ông hãy nghe kyլ Như lai sẽ nói cho. Bồ tát Phổ hiền vâng lời, hoan hỷ, cùng cả đại chúng yên lặng lắng nghe.
Đức Thế tôn dạy: Thiện nam tử, hết thảy huyễn ảo của chúng sinh đều phát sinh nơi viên giác -- nơi cái tâm vi diệu mà Như lai chứng ngộ, tương tự hoa đốm có trong không gian. Nhưng hoa đốm huyễn ảo thì hủy diệt mà không gian thì không hủy diệt: vô minh huyễn ảo thì hủy diệt vì thân tâm huyễn ảo, huyễn ảo hủy diệt mà viên giác bất động. Đối với huyễn ảo mà nói viên giác, thì viên giác ấy cũng là huyễn ảo; nói viên giác là có thì vẫn thuộc phạm trù huyễn ảo, nói viên giác là không thì cũng y như thế. Huyễn ảo hủy diệt mới là viên giác bất động. Thế nên hết thảy bồ tát, và những người sau này, phải thoát bỏ cho được mọi sự huyễn ảo.
Nhưng cố chấp ý thức thoát bỏ thì cái ý thức thoát bỏ này cũng phải thoát bỏ. Sự thoát bỏ cái ý thức thoát bỏ này cũng phải thoát bỏ. Và sự thoát bỏ cái sự thoát bỏ này cũng phải thoát bỏ. Không còn gì để thoát bỏ nữa thì mọi sự huyễn ảo hủy diệt. Ví như người kéo cây lấy lửa, hai cây cọ xát với nhau, lửa phát thì hai cây cháy cả, cháy đến khói cũng tản, tro cũng bay : đem huyễn ảo diệt trừ huyễn ảo cũng tương tự như vậy. Và huyễn ảo mất hết mà sự đó không nhập vào cái loại kiến thức sai lầm chủ trương mọi sự đều mất hẳn.
Thiện nam tử, biết là huyễn ảo thì thoát bỏ huyễn ảo, không làm phương tiện gì khác; huyễn ảo thoát bỏ thì viên giác trong sáng, không có thứ tự nào cả. Các vị bồ tát, và những người sau này, y theo sự chỉ dẫn trên đây mà tu hành mới vĩnh viễn thoát bỏ huyễn ảo.
Đức Thế tôn muốn lặp lại ý nghĩa đã nói nên nói những lời chỉnh cú sau đây.
Phổ hiền nên biết,
vô minh huyễn ảo
là có ở nơi
diệu tâm viên giác,
tương tự hoa đốm
có trong không gian,
hoa đốm hủy diệt
không gian bất động;
huyễn ảo phát sinh
ở nơi viên giác,
huyễn ảo hủy diệt
viên giác trọn vẹn,
vì lẽ viên giác
bản tính bất động.
Nên các bồ tát
và người sau này
thoát bỏ cho được
mọi sự huyễn ảo.
Huyễn ảo thoát bỏ
là như một kẻ
kéo cây ra lửa,
lửa phát cây cháy
cây cháy hết cả
lửa cũng không còn.
Viên giác thì không
phương tiện gì cả,
và cũng không cả
cái sự thứ tự.

Chương Phổ Nhãn
[trở về mục lục]
Lúc ấy bồ tát Phổ nhãn ở trong đại chúng, từ chỗ ngồi đứng dậy, đem đỉnh đầu của mình lạy ngang chân đức Thế tôn, theo chiều bên phải của ngài đi quanh ngài ba vòng, rồi quì thẳng, chắp tay mà tác bạch: Thưa đức Thế tôn lòng thương cao cả, con xin ngài vì các vị bồ tát trong đại hội này, và vì những người trong thời kỳ cuối cùng, chỉ dạy phương tiện thứ tự mà bồ tát tu hành: họ phải tư duy như thế nào? phải trú ở như thế nào? và truyền đạt như thế nào cho người chưa biết? Thưa đức Thế tôn, nếu họ không biết tư duy và trú ở chính xác theo phương tiện chính xác, thì nghe chánh định Như huyễn của đức Thế tôn dạy, họ sẽ mờ mịt, thác loạn, không thể nhập vào viên giác. Xin đức Thế tôn thương tưởng, vì chúng con và vì những người sau này mà chỉ dạy phương tiện ấy. Tác bạch rồi, bồ tát Phổ nhãn gieo xuống sát đất tất cả năm bộ phận của thân thể mà kính lạy đức Thế tôn. Bồ tát thỉnh cầu như vậy đến ba lần, mỗi lần thỉnh cầu xong lại làm lại từ đầu.
Bấy giờ đức Thế tôn dạy bồ tát Phổ nhãn: Tốt lắm, thiện nam tử, ông có thể vì các vị bồ tát, và những người sau này, hỏi Như lai về phương tiện thứ tự của sự tu hành: hỏi cách tư duy và cách trú ở của sự tu hành, hỏi cách truyền đạt những sự ấy. Ông hãy nghe kyլ Như lai sẽ nói cho. Bồ tát Phổ nhãn vâng lời, hoan hỷ, cùng cả đại chúng yên lặng lắng nghe.
Đức Thế tôn dạy: Thiện nam tử, các vị bồ tát mới tu học, và những người thời kỳ cuối cùng, muốn phát hiện viên giác mà Như lai đã chứng ngộ thì phải có sự nhớ nghĩ chính xác, nhớ nghĩ về sự thoát bỏ huyễn ảo, bằng cách trước hết phải y cứ pháp hạnh xa ma tha -- pháp hạnh tập trung tư duy của Như lai, phải nghiêm giữ giới luật, sắp đặt đồ đệ cho yên, và thường ngồi trong phòng thất yên tĩnh, nhớ nghĩ luôn như thế này. Thân thể của ta đây chỉ là sự tổ hợp của bốn đại chủng: những gì cố thể thì thuộc về đất, những gì dịch thể thì thuộc về nước, những gì nhiệt lực thì thuộc về lửa, những gì động lực thì thuộc về gió. Nhưng bốn đại chủng ấy tách rời với nhau, thì gọi là cái thân là cái gì? Suy nghĩ như vậy thì biết cái thân ấy cứu cánh không có cá thể, chỉ là một hình thái tổ hợp, thực chất huyễn ảo.
Do bốn đại chủng làm những yếu tố tương quan mà tổ hợp lại một cách không thật nên có ra sáu giác quan, có cũng một cách không thật. Rồi sáu giác quan ở trong và bốn đại chủng ở ngoài tổ hợp với nhau mà có một cách không thật những sự vin theo đối cảnh, và tụ lại tựa như có ấn tượng: như thế giả gọi là tâm thức. Tâm thức không thật như vậy nếu không có sáu đối cảnh thì không thể có được. Nhưng bốn đại chủng phân tán thì sáu đối cảnh cũng không thể có. Đại chủng và đối cảnh phân tán thì rốt cuộc cũng không có tâm thức có thể tìm thấy.
Thiện nam tử, người ấy thấy thân thể như huyễn ảo hủy diệt thì tâm thức như huyễn ảo hủy diệt, tâm thức như huyễn ảo hủy diệt thì đối cảnh như huyễn ảo hủy diệt, đối cảnh như huyễn ảo hủy diệt thì sự hủy diệt như huyễn ảo cũng hủy diệt, sự hủy diệt như huyễn ảo cũng hủy diệt thì cái không phải huyễn ảo sẽ không hủy diệt, giống như lau gương, dơ bẩn lau hết thì trong sáng hiện ra: Phải biết thân tâm toàn là hình thái dơ bẩn, hình thái dơ bẩn diệt hẳn thì vũ trụ trong sáng.
Thiện nam tử, như khối ngọc trong suốt phản ảnh đủ cả năm màu, mỗi màu hiện một phía, vậy mà kẻ ngu dốt thì nói khối ngọc thật có năm màu. Tương tự như vậy, viên giác trong sáng ảnh hiện thân tâm thích ứng từng loại, vậy mà người ngu dốt nói viên giác thật có các hình thái thân tâm. Do đó mà họ không thể thoát bỏ huyễn ảo dơ bẩn, và, với họ, Như lai nói thân tâm đều là huyễn ảo dơ bẩn; đối lại, ai thoát bỏ huyễn ảo dơ bẩn thì Như lai gọi là bồ tát; và huyễn ảo dơ bẩn hết rồi thì sự đối lại cũng không còn: không còn dơ bẩn, không còn người thoát bỏ dơ bẩn, không còn người giả thiết tên gọi.
Thiện nam tử, các vị bồ tát, và những người sau này, khi thực hiện được trạng thái huyễn ảo hủy diệt, thì bấy giờ thấy sự trong sáng vô biên, được biểu hiện bởi viên giác trong sáng vốn như không gian vô hạn.
Viên giác trong sáng nên tâm thức trong sáng, tâm thức trong sáng nên sự thấy trong sáng: sự thấy trong sáng nên nhãn căn trong sáng, nhãn căn trong sáng nên nhãn thức trong sáng; nhãn thức trong sáng nên sự nghe trong sáng: sự nghe trong sáng nên nhĩ căn trong sáng, nhĩ căn trong sáng nên nhĩ thức trong sáng; nhĩ thức trong sáng nên sự hay và sự biết trong sáng, nghĩa là tyՍ căn tyՠthức, thiệt căn thiệt thức, thân căn thân thức và ý căn ý thức đều trong sáng cả. Căn và thức trong sáng nên cảnh trong sáng: sắc thanh hương vị xúc pháp đều trong sáng cả. Sáu cảnh trong sáng nên bốn đại trong sáng : đất nước lửa gió đều trong sáng cả. Bốn đại trong sáng nên mười hai xứ, mười tám giới, và hâm lăm hữu, đều trong sáng cả.
Các pháp trên trong sáng nên mười lực, bốn vô úy, bốn vô ngại trí, mười tám bất cọng pháp, bâm bảy bồ đề phần, cho đến tám mươi bốn ngàn tổng trì môn đều trong sáng cả.
Thiện nam tử, toàn bộ các pháp bản thể trong sáng nên một thân trong sáng, một thân trong sáng nên nhiều thân trong sáng, nhiều thân trong sáng nên cho đến mười phương chúng sinh toàn là viên giác trong sáng.
Thiện nam tử, thân trong sáng nên thế giới trong sáng: một thế giới trong sáng nên nhiều thế giới trong sáng, nhiều thế giới trong sáng nên cho đến cùng không gian mười phương và suốt thì gian ba đời toàn bộ đều trong sáng.
Thiện nam tử, không gian bất động, nên viên giác bất động, bốn đại bất động nên viên giác bất động, và y như vậy, cho đến tám mươi bốn ngàn tổng trì môn đều bất động nên viên giác bất động.
Thiện nam tử, viên giác trong sáng, bất động và phổ biến nên sáu căn phổ biến pháp giới, sáu căn phổ biến pháp giới nên sáu cảnh phổ biến pháp giới, sáu cảnh phổ biến pháp giới nên bốn đại phổ biến pháp giới, và y như vậy, cho đến tất cả tổng trì môn đều phổ biến pháp giới.
Thiện nam tử, viên giác phổ biến nên căn và cảnh không phá hoại nhau không hỗn tạp nhau, căn và cảnh không phá hoại nhau không hỗn tạp nhau nên cho đến hết thảy tổng trì môn đều không phá hoại nhau không hỗn tạp nhau. Sự thể ví như hàng trăm hàng ngàn ngọn đèn chiếu sáng một phòng, ánh sáng ngọn đèn nào cũng phổ biến cả phòng mà không phá hoại nhau không hỗn tạp nhau.
Thiện nam tử, bồ tát thành đạt viên giác như vậy, nên không buộc các pháp không mở các pháp, không chán sinh tử không ham niết bàn, không kính giữ giới không ghét phá giới, không trọng tu lâu không khinh mới học, vì lẽ toàn thể đều là viên giác. Sự thể ví như mắt thấy cảnh vật, sự thấy ấy thấy toàn diện mà không ghét không ưa, vì lẽ thực chất của sự thấy không có hai ý thức này.
Các vị bồ tát, và người sau này, tu tập mà thành đạt viên giác như vậy, thì đối với chính viên giác ấy đã không tu tập và không thành đạt, chiếu sáng một cách tròn đầy mà trong lặng, không có những khái niệm đối lập lẫn nhau. Chính trong cái trạng thái chiếu sáng này mà thấy hằng sa thế giới y như hoa đốm nổi lên hay mất đi với bao nhiêu là hình thái, thấy các pháp không dính líu không tách rời, không trói buộc không cởi mở, thấy chúng sinh vốn là Phật đà, sinh tử với niết bàn đều như giấc mộng. Vì đều như giấc mộng nên đối với sinh tử và niết bàn thì thấy không nổi không tan, không đến không đi; đối với chân lý sở chứng thì thấy không được không mất, không lấy không bỏ; đối với tuệ giác năng chứng thì thấy không làm không ngưng, không buông không dứt; đối với sự chứng ngộ thì thấy không năng chứng không sở chứng, cứu cánh không có sự chứng ngộ và người chứng ngộ. Thấy như vậy là vì toàn bộ các pháp đều bình đẳng và không phá hoại nhau.
Thiện nam tử, các vị bồ tát hãy tu hành theo phương tiện thứ tự như vậy: hãy tư duy như vậy, hãy trú ở như vậy, hãy đem những sự ấy truyền đạt cho người cầu pháp, thì những người này cũng không mù mờ, rối trí.
Đức Thế tôn muốn lặp lại ý nghĩa đã nói nên nói những lời chỉnh cú sau đây.
Phổ nhãn nên biết,
thân tâm chúng sinh
như huyễn ảo cả:
thân thuộc bốn đại,
tâm nhờ sáu cảnh;
bốn đại rời nhau
thì gọi cái gì
là sự tổ hợp?
Tu dần như vậy
tất cả trong sáng,
bất động, phổ biến,
không làm không ngưng
không buông không dứt
không người chứng ngộ.
Hết thảy thế giới
chỉ như hoa đốm
ở trong không gian,
quá khứ hiện tại
cùng với vị lai
bình đẳng tất cả,
cứu cánh không đến
mà cũng không đi.
Bồ tát mới tu
và người sau này
muốn được nhập vào
tuệ giác Phật đà
thì phải nỗ lực
tu tập như vậy.

Chương Kim Cang Tạng
[trở về mục lục]
Lúc ấy bồ tát Kim cang tạng ở trong đại chúng, từ chỗ ngồi đứng dậy, đem đỉnh đầu của mình lạy ngang chân đức Thế tôn, theo chiều bên phải của ngài đi quanh ngài ba vòng, rồi quì thẳng, chắp tay mà tác bạch: Thưa đức Thế tôn lòng thương cao cả, ngài đã khéo vì các vị bồ tát mà tuyên dương đại tổng trì Viên giác là căn bản sơ khởi của ngài, lại chỉ dạy phương tiện thứ tự để tu tập đại tổng trì ấy. Ngài đã khai phá mù mờ cho chúng sinh. Mọi người trong đại hội này nhờ vâng lãnh huấn dụ từ bi của ngài mà màng huyễn ảo tiêu tan, mắt tuệ giác trong sáng. Thưa đức Thế tôn, nếu chúng sinh vốn là Phật đà thì vì sao lại có vô minh? Nếu vô minh là chúng sinh vốn có thì vì sao đức Thế tôn nói chúng sinh vốn là Phật đà? Nếu chúng sinh vốn là Phật đà, sau đó mới nổi lên vô minh, như thế thì chư vị Thế tôn lúc nào trở lại phát sinh phiền não? Kính xin đức Thế tôn không xả bỏ lòng thương cao cả vốn không ngăn chận ai hết, vì các vị bồ tát mà khai mở cho họ được thấy kho tàng viên giác bí mật, lại làm cho những người sau này được nghe kinh pháp viên giác liễu nghĩa, ai cũng hết hẳn mọi sự ngờ vực. Tác bạch rồi, bồ tát Kim cang tạng gieo xuống sát đất tất cả năm bộ phận của thân thể mà kính lạy đức Thế tôn. Bồ tát thỉnh cầu như vậy đến ba lần, mỗi lần thỉnh cầu xong lại làm lại từ đầu.
Bấy giờ đức Thế tôn dạy bồ tát Kim cang tạng: Tốt lắm, thiện nam tử, ông có thể vì các vị bồ tát, và những người sau này, mà hỏi Như lai về viên giác rất sâu xa và sự cứu cánh của viên giác ấy. Viên giác ấy là giáo huấn tối thượng và đại thừa liễu nghĩa truyền đạt cho bồ tát, có năng lực làm cho mười phương các vị bồ tát đang còn tu học, và tất cả mọi người thời kỳ cuối cùng, được lòng tin cố định, hết hẳn nghi ngờ. Ông hãy nghe kyլ Như lai sẽ nói cho. Bồ tát Kim cang tạng vâng lời, hoan hỷ, cùng cả đại chúng yên lặng lắng nghe.
Đức Thế tôn dạy: Thiện nam tử, chúng sinh, và thế giới của chúng sinh, mở đầu hay kết cuộc, phát sinh hay hủy diệt, lúc trước hay lúc sau, hiện hữu hay trống không, tụ lại hay tan ra, nổi lên hay ngưng lại, những hình thái này nối tiếp với nhau ngay trong từng đơn vị thì gian chỉ như sự thoạt hiện hay thoạt biến của ý nghĩ, qua lại liền liền, lấy bỏ đủ cách, toàn là luân hồi. Chưa vượt luân hồi như vậy mà nói viên giác, thì tính cách viên giác ấy cũng là tính cách luân hồi, vậy mà mong thoát khỏi luân hồi thì thật vô lý. Sự thể ví như hoa mắt thì nước đứng mà thấy ra xao động, đờ mắt thì lửa quay mà thấy thành vòng tròn, mây bay mà thấy trăng chạy, đò lướt mà thấy bờ đi...; những trạng thái xoay đảo của sự thấy như vậy nếu chưa đình chỉ mà muốn những thứ được thấy phải đứng lại trước, thì ý muốn đó còn không thể nào thực hiện được, huống chi cái tâm trí luân hồi chưa được lắng trong, thì nhìn vào viên giác của Như lai làm sao khỏi thấy xoay đảo. Đó là lý do lầm lẫn trong ba câu hỏi của ông.
Thiện nam tử, ví như con mắt bị bịnh màng mắt, nên nhìn không gian thấy có hoa đốm. Khi bịnh màng mắt đã lành vĩnh viễn thì không nên hỏi màng mắt đã mất đó bao giờ lại nổi lên nữa, vì lẽ con mắt với màng mắt không phải đi đôi với nhau. Hơn nữa, hoa đốm đã mất đi trong không gian, thì khi ấy không nên hỏi lúc nào không gian lại nổi lên hoa đốm, vì lẽ không gian vốn không có hoa đốm, vì lẽ bản thể không gian vốn không phải nổi lên hay mất đi. Mà sinh tử với niết bàn thì chỉ như sự nổi lên hay sự mất đi của hoa đốm, còn viên giác thì vốn không có hoa đốm và màng mắt. Phải biết không gian mà còn không phải có một cách tạm thời, cũng không phải không một cách tạm thời, huống chi viên giác mà Như lai chứng ngộ là bản thể bình đẳng của các pháp trong đó có không gian.
Thiện nam tử, như lọc quặng vàng thì vàng không phải do lọc mới là vàng, và vàng đã lọc thành vàng ròng thì không bao giờ trở lại làm quặng nữa, để lâu đến mấy vàng ròng đó cũng không hư hỏng. Như vậy không thể nói vàng vốn không phải là vàng... Viên giác mà Như lai chứng ngộ cũng tương tự như vậy.
Thiện nam tử, viên giác mà Như lai chứng ngộ vốn không có bồ đề với niết bàn, vốn không có sự thành Phật đà hay sự không thành Phật đà, vốn không có sự luân hồi và sự không phải luân hồi. Thiện nam tử, sự viên thành của các vị thanh văn là tiêu diệt tất cả thân tâm ngôn ngữ, mà không bao giờ đạt đến viên giác của Như lai đích thân chứng ngộ, huống chi tâm trí tư duy thì làm sao lường được viên giác ấy. Đem lửa đom đóm đốt núi Tu di thì không bao giờ đốt được: vận dụng tâm trí luân hồi phát sinh kiến thức luân hồi mà mong nhập vào biển cả vắng lặng vĩ đại của Như lai thì không bao giờ vào được. Vì lý do ấy, Như lai nói rằng tất cả bồ tát, và những người sau này, việc phải làm trước hết là loại trừ gốc rễ luân hồi.
Thiện nam tử, tư duy xuất từ tâm thức, tư duy ấy toàn là ảo tưởng vin theo sáu đối cảnh, không phải đích thực là tâm thể. Tư duy ấy đã như hoa đốm, vận dụng tư duy ấy mà mong đạt được viên giác của Như lai chứng ngộ, thì không khác gì hoa đốm sinh trái đốm: ảo tưởng sinh ảo tưởng, không thể đạt được viên giác. Thiện nam tử, ảo tưởng có lắm kiến thức khéo léo, không thể là phương tiện của viên giác. Nên lối phân tích như ông không phải đặt đúng vấn đề.
Đức Thế tôn muốn lặp lại ý nghĩa đã nói nên nói những lời chỉnh cú sau đây.
Kim cang tạng này,
nên biết bản thể
viên giác vắng lặng
Như lai chứng ngộ
vốn không mở đầu
cũng không kết cuộc.
Đem tâm luân hồi
tư duy viên giác,
ấy là luân hồi,
chỉ đến luân hồi,
không thấu biển cả
vắng lặng của Phật.
Như lọc quặng vàng,
vàng không do lọc
mới được là vàng;
vàng vốn là vàng,
nhưng phải do lọc
mới thành vàng ròng;
khi vàng lọc quặng
đã thành vàng ròng,
thì không bao giờ
trở lại làm quặng.
Sinh tử niết bàn
chúng sinh Phật đà
đồng là hoa đốm
ở trong không gian.
Cái sự tư duy
đã như huyễn ảo,
huống chi còn đem
sự tư duy ấy
chất vấn những sự
huyễn ảo khác nữa.
Nếu tự hiểu được
sự tư duy ấy,
sau đó mới mong
nhập được viên giác.

Chương Di Lạc
[trở về mục lục]
Lúc ấy bồ tát Di lạc ở trong đại chúng, từ chỗ ngồi đứng dậy, đem đỉnh đầu của mình lạy ngang chân đức Thế tôn, theo chiều bên phải của ngài đi quanh ngài ba vòng, rồi quì thẳng, chắp tay mà tác bạch: Thưa đức Thế tôn lòng thương cao cả, ngài đã khai mở một cách rộng rãi kho tàng bí mật cho các vị bồ tát, làm cho đại chúng này tỉnh ngộ sâu xa về luân hồi, phân biệt được sự lầm lẫn và sự chính xác. Ngài đã ban cho những người thời kỳ cuối cùng con mắt tuệ giác không còn e sợ, làm cho họ phát sinh lòng tin cố định đối với niết bàn vĩ đại, không còn tùy theo sự luân hồi mà nổi lên kiến thức xoay đảo. Thưa đức Thế tôn, nếu các vị bồ tát, và những người thời kỳ cuối cùng, muốn du hành trong biển cả vắng lặng vĩ đại của đức Thế tôn, thì họ phải hủy diệt như thế nào đối với căn bản của luân hồi? Trong luân hồi có mấy đẳng cấp? Tu tập tuệ giác Phật đà có mấy chủng tánh? Khi quay lại, trở vào nơi bụi bặm mệt nhọc, thì phải vận dụng mấy phương tiện hóa độ để hóa độ chúng sinh? Xin đức Thế tôn đừng bỏ lòng thương cao cả cứu độ người đời mà làm cho những người tu tập, là các vị bồ tát và những người sau này, được con mắt tuệ giác trong sáng, được đài gương tâm trí chiếu tỏ, tỉnh ngộ một cách tròn đầy về sự thấy biết vô thượng của đức Thế tôn. Tác bạch rồi, bồ tát Di lạc gieo xuống sát đất tất cả năm bộ phận của thân thể mà kính lạy đức Thế tôn. Bồ tát thỉnh cầu như vậy đến ba lần, mỗi lần thỉnh cầu xong lại làm lại từ đầu.
Bấy giờ đức Thế tôn dạy bồ tát Di lạc: Tốt lắm, thiện nam tử, ông có thể vì các vị bồ tát, và những người sau này, mà xin hỏi Như lai về ý nghĩa sâu kín tinh tế, để làm cho các vị bồ tát rửa sạch con mắt tuệ giác, lại làm cho những người sau này diệt hẳn luân hồi và tâm ngộ thực tướng bằng tuệ giác Không sinh. Ông hãy nghe kyլ Như lai sẽ nói cho. Bồ tát Di lạc vâng lời, hoan hỷ, cùng cả đại chúng yên lặng lắng nghe.
Đức Thế tôn dạy: Thiện nam tử, vô thỉ đến giờ, chúng sinh vì có mọi thứ ái dục nên có luân hồi. Mọi loài chúng sinh trong mọi thứ thế giới, sinh bằng trứng, sinh bằng thai, sinh bằng thấp khí, sinh bằng biến hóa, tất cả toàn do dâm dục làm động lực chính mà có tính mạng. Do đó mà biết gốc rễ luân hồi là ái. Ái được dục hỗ trợ nên làm cho sinh tử liên tục : dục do ái, mạng do dục ; chúng sinh ái mạng nên quay lại ái dục, ái dục là nhân, ái mạng là quả.
Vì đối với đối cảnh của dục mà nổi dậy sự chống đối hay sự thích ứng. Đối cảnh trái với ái thì chống đối bằng sự ghét bỏ, gây ra mọi thứ nghiệp ác, đó là lý do có địa ngục, có ngạ quỉ, có súc sinh. Biết dục đáng chán ghét, ái sự chán ghét ba đường đi của nghiệp ác, ghét bỏ nghiệp ác mà ưa thích nghiệp lành, nên có chư thiên, có nhân loại. Lại biết mọi sự ái đều đáng ghét bỏ, ghét bỏ cái ái và ưa thích cái bỏ, nghĩa là vẫn trở lại thêm cho gốc ái, nên có những thiện quả hơn lên, và vẫn là nghiêểp tạo ra, nên toàn là luân hồi, không thành đường đi của các vị thánh giả.
Vì vậy, chúng sinh muốn thoát khỏi sinh tử luân hồi thì trước hết phải hủy diệt dục và ái. Còn bồ tát sinh trong luân hồi thì không phải do ái mà là do từ bi, muốn làm cho chúng sinh bỏ ái nên mượn dục để vào lại sinh tử luân hồi. Những người thời kỳ cuối cùng bỏ được dục, trừ được ái gồm cả sự ghét bỏ và sự ưa thích của nó, hủy diệt luân hồi vĩnh viễn, bằng cách siêng cầu viên giác của Như lai chứng ngộ, thì thế là đối với tâm thể trong sáng ấy họ được tỏ ngộ.
Thiện nam tử, chúng sinh do ái dục phát triển vô minh mà hình thành năm chủng tánh khác nhau, và do hai chướng ngại mà trình bày sâu cạn. Hai chướng ngại là gì? Một là chướng ngại chân lý, chướng ngại cho sự thấy biết chính xác. Hai là chướng ngại sự dụng, tiếp nối cho sự sinh tử luân hồi. Năm chủng tánh là gì? Nếu cả hai chướng ngại chưa được hủy diệt, thì gọi là những kẻ chưa thành Phật đà. Nếu vĩnh viễn loại bỏ ái dục, hủy diệt chướng ngại sự dụng mà chưa hủy diệt chướng ngại chân lý, thì chỉ nhập vào thanh văn duyên giác, chưa nhập vào bồ tát. Nếu muốn du nhập biển cả viên giác vĩ đại của Như lai chứng ngộ nên trước đó lập chí nỗ lực hủy diệt hai chướng ngại, hai chướng ngại đã hàng phục thì nhập vào bồ tát ẫ còn hai chướng ngại đã hủy diệt vĩnh viễn thì nhập vào viên giác của Như lai, tròn đầy đại bồ đề và đại niết bàn. Tất cả chúng sinh đều có khả năng chứng ngộ viên giác, nhưng gặp thầy bạn tốt, và tu tập theo pháp hạnh căn bản sơ khởi của họ, nên sự tu tập ấy có liền liền và có dần dần ẫ nếu gặp Như lai chỉ dẫn con đường tu tập chính xác về tuệ giác vô thượng, thì bất kể trình độ cao thấp, toàn là thành tựu quả vị Phật đà. Nếu người nào dẫu cũng đi tìm thầy bạn tốt, nhưng gặp phải kẻ kiến thức sai lầm, thì người ấy chưa được tỏ ngộ chính xác, như thế gọi là chủng tánh ngoại đạo, và đó là lỗi của thầy bạn sai lầm, không phải lỗi ở người ấy. Như thế đó gọi là năm chủng tánh khác nhau của chúng sinh.
Thiện nam tử, bồ tát chỉ lấy đại bi làm phương tiện mà vào các thế giới luân hồi, khai phát cho những người chưa tỏ ngộ. Đến nỗi biểu hiện thân thể đủ mọi thứ hình tướng, biểu hiện cảnh ngộ đủ mọi sự thuận nghịch , biểu hiện đồng việc với họ mà giáo hóa cho họ trở thành Phật đà. Tất cả sự biểu hiện này toàn là sức mạnh của đại nguyện xuất từ đại bi.
Những người thời kỳ cuối cùng, nếu nổi lên tâm chí tăng thượng đối với đại viên giác, thì phải phát đại nguyện trong sáng của bồ tát. Nên nói như vầy: Cầu nguyện cho con nay đứng trong viên giác của Phật, tìm và gặp được thầy bạn tốt, không gặp phải ngoại đạo và nhị thừa. Rồi y theo đại nguyện như vậy mà tu tập, thì dần dần hủy diệt hai chướng ngại. Hai chướng ngại hủy diệt hết cả thì đại nguyện tròn đầy,thế là bước lên chánh điện trong sáng của đại giải thoát, nhập vào thành trì tráng lệ của đại viên giác.
Đức Thế tôn muốn lặp lại ý nghĩa đã nói nên nói những lời chỉnh cú sau đây.
Di lạc nên biết,
chúng sinh không được
giải thoát vĩ đại
là vì ái dục
làm cho sa vào
sinh tử luân hồi.
Nếu diệt ái dục
gồm cả ưa ghét
của ái dục ấy
là tham sân si,
thì bất kể đến
chủng tánh dị biệt,
tất cả vẫn được
tuệ giác Phật đà.
Muốn diệt vĩnh viễn
hai loại chướng ngại,
nên tìm và gặp
vị thầy xứng đáng,
thì sẽ có được
tỏ ngộ chính xác,
thuận với đại nguyện
của các bồ tát,
và rồi trú ở
trong đại niết bàn.
Bồ tát vận dụng
đại bi đại nguyện,
thị hiện nhập vào
sinh tử luân hồi.
Những người tu tập
trong thời hiện tại,
và người tu tập
trong thời cuối cùng,
nếu biết nỗ lực
hủy diệt ái kiến,
thế là qui về
viên giác quảng đại.

Chương Thanh Tịnh Tuệ
[trở về mục lục]
Lúc ấy bồ tát Thanh tịnh tuệ ở trong đại chúng, từ chỗ ngồi đứng dậy,đem đỉnh đầu của mình lạy ngang chân đức Thế tôn, theo chiều bên phải của ngài đi quanh ngài ba vòng, rồi quì thẳng, chắp tay mà tác bạch: Thưa đức Thế tôn lòng thương cao cả, ngài đã nói cho chúng con, một cách rộng rãi, về những sự ngoài tầm tư duy thảo luận mà trước đây chúng con chưa được nghe thấy. Ngày nay chúng con nhờ sự huấn dụ khéo léo của đức Thế tôn mà thân thể và tâm trí đều thư thái, được đại ích lợi. Con thỉnh cầu đức Thế tôn chỉ dạy thêm nữa cho đại chúng này biết, đối với viên giác của đấng Pháp vương, các loại chúng sinh, các vị bồ tát, và các đức Thế tôn, thực hiện khác nhau thế nào? Sự chỉ dạy này của đức Thế tôn sẽ làm cho người thời kỳ cuối cùng, đối với viên giác, có thể tùy thuận, tỉnh ngộ, và tuần tự mà nhập vào. Tác bạch rồi, bồ tát Thanh tịnh tuệ gieo xuống sát đất tất cả năm bộ phận của thân thể mà kính lạy đức Thế tôn. Bồ tát thỉnh cầu như vậy đến ba lần, mỗi lần thỉnh cầu xong lại làm lại từ đầu.
Bấy giờ đức Thế tôn dạy bồ tát Thanh tịnh tuệ: Tốt lắm, thiện nam tử, ông có thể vì các vị bồ tát, và những người sau này, mà hỏi Như lai về thứ tự sai biệt trong sự thực hiện viên giác. Ông hãy nghe kyլ Như lai sẽ nói cho. Bồ tát Thanh tịnh tuệ vâng lời, hoan hỷ, cùng cả đại chúng yên lặng lắng nghe.
Đức Thế tôn dạy: Thiện nam tử, bản thể viên giác không phải là các chủng tánh, nhưng chủng tánh nào cũng có viên giác, nên tùy các chủng tánh phát khởi mà có sai biệt, chứ thật ra không có thủ chứng gì hết. Vì lẽ trong viên giác, bồ tát và chúng sinh không phải có thật; bồ tát và chúng sinh toàn là huyễn ảo: khi huyễn ảo hủy diệt thì không có ai là kẻ thủ chứng, tựa như con mắt đâu có tự thấy con mắt. Nên đặc tính của viên giác là không sai biệt, một sự không sai biệt không phải do ai tạo ra. Nhưng chúng sinh mê mờ thác loạn, chưa thể hoàn toàn hủy diệt huyễn ảo, và trong giai đoạn chưa hủy diệt mà đang hủy diệt đó, công phu tự lộ ra sai biệt. Đến khi thích ứng được với viên giác dứt bặt của Như lai thì không còn sự dứt bặt, không còn người dứt bặt.
Thiện nam tử, vô thỉ đến giờ, chúng sinh ảo tưởng tự ngã và đam mê tự ngã, không bao giờ tự biết tự ngã chỉ là trạng thái phát sinh và hủy diệt liên tiếp trong từng đơn vị ngắn nhất của thì gian, do đó mà nổi lên mặt thì ghét bỏ mặt thì ưa thích, vướng mắc năm thứ dục lạc. Nếu gặp được thầy bạn tốt dạy cho biết bản thể viên giác trong sáng, phát giác thực chất của sự nổi lên và sự hủy diệt, tức thì thấu hiểu đời sống này tự nó tạo ra tư tưởng mệt nhọc, và ước mong hủy diệt tư tưởng mệt nhọc ấy bằng cái biết bản thể viên giác trong sáng. Nhưng cái biết này tự chướng ngại cho họ, nên họ không được tự tại đối với viên giác. Đó là sự thích ứng viên giác của phàm phu.
Thiện nam tử, các vị bồ tát thì biết cái biết trên là chướng ngại, dẫu hủy diệt chướng ngại của cái biết trên, nhưng còn đứng nơi cái biết của mình, nên cái biết biết sự chướng ngại này lại thành chướng ngại mà chưa được tự tại. Đó là sự thích ứng viên giác của các vị bồ tát bước chưa tới thập địa.
Thiện nam tử, cái biết nào cũng là chướng ngại, nên các vị bồ tát thường biết mà không đứng lại nơi cái biết, thì cái biết và người biết cùng lúc vắng lặng, tựa như có người tự chặt đầu mình, đầu đứt rồi kẻ chặt đứt cũng không: đem cái biết biết sự chướng ngại mà tự diệt sự chướng ngại, sự chướng ngại diệt rồi, cái biết diệt chướng ngại cũng không. Biết kinh pháp cũng chỉ như ngón tay chỉ mặt trăng, hãy nhìn mặt trăng và biết ngón tay không bao giờ là mặt trăng cả; biết mọi ngôn ngữ của Như lai chỉ dạy cho bồ tát toàn là như vậy. Đó là sự thích ứng viên giác của bồ tát bước đã tới thập địa.
Thiện nam tử, biết một cách triệt để về mọi sự chướng ngại: chánh niệm với vọng niệm toàn là giải thoát, hoàn thành với thoái thất toàn là niết bàn, tuệ giác với u mê toàn là bát nhã, bồ tát thành đạt với ngoại đạo thành đạt toàn là bồ đề, chân như với vô minh toàn là bản thể, giới định tuệ với dâm nộ si toàn là phạn hạnh, chúng sinh với quốc độ toàn là pháp tánh, địa ngục với thiên cung toàn là tịnh độ, có chủng tánh với không chủng tánh toàn thành Phật đà, tất cả phiền não cứu cánh là giải thoát : biển cả tuệ giác soi tỏ những khái niệm đối lập lẫn nhau toàn như không gian. Đó là sự thích ứng viên giác của Như lai.
Thiện nam tử, các vị bồ tát, và những người thời kỳ cuối cùng, nếu có ai không lúc nào nổi lên vọng niệm, đối với vọng niệm cũng không trừ khử, sống trong vọng cảnh mà không phân biệt, cũng không nói không phân biệt là thật, thì người này nghe pháp thoại Viên giác này sẽ tin tưởng, lý giải, tiếp nhận, ghi nhớ, không kinh ngạc, sợ hãi, và như thế chính là thích ứng viên giác. Thiện nam tử, ông nên biết người này đã hiến cúng trăm ngàn vạn ức hằng sa Phật đà và Đại sĩ, gieo trồng gốc rễ công đức, và Như lai gọi người này là người thành tựu tuệ giác Biết tất cả chủng loại.
Đức Thế tôn muốn lặp lại ý nghĩa đã nói nên nói những lời chỉnh cú sau đây.
Thanh tịnh tuệ này,
nên biết bản thể
tuệ giác viên mãn
không có thủ chứng,
không có bồ tát
không có chúng sinh;
vì đang chứng ngộ
hay đã chứng ngộ,
do đó mà có
thứ tự khác nhau.
Phàm phu thì bị
cái biết chướng ngại;
bồ tát cấp thấp
chưa rời cái biết;
bồ tát thập địa
vĩnh viễn dứt bặt,
không còn đứng lại
mọi cái biết trên;
Như lai đại giác
mới trọn thích ứng.
Những ai sau này
tâm không vọng niệm,
Như lai tuyên bố
những người như vậy
hiện tại đã là
một vị bồ tát,
quá khứ hiến cúng
hằng sa Phật đà,
và có đủ cả
mọi phẩm chất tốt.
Nói tóm bao nhiêu
phong cách trên đây
đều được gọi là
thích ứng viên giác.

KINH VIÊN GIÁC
HT. Thích Trí Quang dịch giải
________________________________________
Phần 3
________________________________________
G. Chương Uy Đức Tự Tại
H. Chương Biện Âm
Chương Tịnh Chư Nghiệp Chướng
J. Chương Phổ Giác
K. Chương Viên Giác
L. Chương Hiền Thiện Thủ

________________________________________
Chương Uy Đức Tự Tại [^]
Lúc ấy bồ tát Uy đức tự tại ở trong đại chúng, từ chỗ ngồi đứng dậy, đem đỉnh đầu của mình lạy ngang chân đức Thế tôn, theo chiều bên phải của ngài đi quanh ngài ba vòng, rồi quì thẳng, chắp tay mà tác bạch: Thưa đức Thế tôn lòng thương cao cả, ngài đã vì chúng con mà phân tách những sự thích ứng viên giác như vậy, làm cho các vị bồ tát tuệ giác sáng tỏ, nhờ tiếng nói tròn đầy của đức Thế tôn mà không qua sự tu tập vẫn được ích lợi tốt đẹp. Thưa đức Thế tôn, ví như thành trì to lớn, phía ngoài có bốn cửa, ai cũng có thể tùy phương hướng mình muốn mà đi vào thành trì ấy, chứ không phải chỉ có một đường. Các vị bồ tát cũng vậy, trang hoàng quốc độ và hoàn thiện tuệ giác, hai sự đó không phải chỉ bằng phương tiện duy nhất. Do đó, con thỉnh cầu đức Thế tôn dạy cho chúng con biết, có bao nhiêu phương tiện và người thực hành phương tiện ấy? Dạy về điều này, đức Thế tôn sẽ làm cho các vị bồ tát trong đại hội này, và những người thời kỳ cuối cùng cầu pháp đại thừa, mau chóng tỏ ngộ, du ngoạn trong biển cả vắng lặng vĩ đại của đức Thế tôn. Tác bạch rồi, bồ tát Uy đức tự tại gieo xuống sát đất tất cả năm bộ phận của thân thể mà kính lạy đức Thế tôn. Bồ tát thỉnh cầu như vậy đến ba lần, mỗi lần thỉnh cầu xong lại làm lại từ đầu.
Bấy giờ đức Thế tôn dạy bồ tát Uy đức tự tại: Tốt lắm, thiện nam tử, ông có thể vì các vị bồ tát, và những người sau này, mà hỏi Như lai về các phương tiện như vậy. Ông hãy nghe kyլ Như lai sẽ nói cho. Bồ tát Uy đức tự tại vâng lời, hoan hỷ, cùng cả đại chúng yên lặng lắng nghe.
Đức Thế tôn dạy: Thiện nam tử, viên giác vô thượng, khắp cả mười phương, xuất sinh Như lai và các pháp, nên bản thể vốn đồng đẳng. Bản thể ấy, đối với những người tu hành, thật là nhất trí; nhưng phương tiện thích ứng bản thể ấy thì có vô số, và qui nạp lại, phân loại theo khuynh hướng của người tu hành thì có ba.
Thiện nam tử, các vị bồ tát tỏ ngộ viên giác trong sáng, đem cái tuệ giác tỏ ngộ ấy nắm lấy sự cực tĩnh làm chủ yếu mà làm cho các vọng niệm lắng xuống, nên thấy rõ tâm thức là phiền động, tuệ giác cực tĩnh phát sinh. Bụi bặm thân tâm từ đây diệt hẳn, bên trong liền phát ra sự thư thái tĩnh lặng. Do tĩnh lặng như vậy mà tâm thể Như lai mười phương quốc độ biểu hiện trong đó như hình ảnh hiện trong đài gương. Phương tiện như vậy gọi là mặt cực tĩnh xa ma tha.
Thiện nam tử, các vị bồ tát tỏ ngộ viên giác trong sáng, đem cái tuệ giác tỏ ngộ ấy biết tâm thức và căn cảnh toàn là huyễn ảo, nên nổi lên huyễn ảo để diệt trừ huyễn ảo, biểu hiện mọi phương tiện huyễn ảo mà hóa độ cho chúng sinh huyễn ảo. Vì nổi lên huyễn ảo như vậy nên bên trong phát ra sự thư thái đại bi. Các vị bồ tát đều từ đại bi này mà nổi lên việc làm, tuần tự tiến tới. Biết sự quán sát huyễn ảo là không phải huyễn ảo, rồi biết sự quán sát không phải huyễn ảo đó cũng là huyễn ảo : như vậy là huyễn ảo vĩnh viễn thoát bỏ. Việc làm tinh tế như thế này của các vị bồ tát tựa như đất đai tăng trưởng lúa má. Phương tiện như vầy gọi là mặt cực động tam ma bát đề.
Thiện nam tử, các vị bồ tát tỏ ngộ viên giác trong sáng, đem cái tuệ giác tỏ ngộ ấy, không nắm lấy biểu hiện và tĩnh lặng, mà biết thân tâm toàn là chướng ngại. Cái biết ấy không như cái biết của các giác quan, không dựa vào thân tâm chướng ngại, nên vĩnh viễn siêu việt sự bị chướng ngại và sự không chướng ngại, thụ hưởng được trạng thái này: thân tâm và thế giới của thân tâm tuy còn ở trong lĩnh vực bụi bặm, nhưng, như tiếng ở trong hồng chung mà đã được đánh lên, kêu vang ra ngoài, phiền não với niết bàn không thể chận giữ người ấy, và bên trong phát ra sự thư thái vắng lặng. Vắng lặng như vậy là cảnh giới thích ứng của tuệ giác tinh tế, thân tâm của mình hay của người đều không thấu được, chúng sinh tướng hay thọ giả tướng, những khái niệm ấy toàn là ảo tưởng. Phương tiện như vậy gọi là mặt cực thuần thiền na.
Thiện nam tử, ba phương tiện trên đây toàn là sự thích ứng thân nhất đối với viên giác. Mười phương Như lai do ba phương tiện ấy mà trở thành Phật đà. Bao nhiêu phương tiện của mười phương bồ tát, và tất cả sự đồng nhất hay sự dị biệt của bao nhiêu phương tiện ấy, toàn y cứ ba phương tiện như vầy. Ba phương tiện như vầy viên chứng được là được viên giác. Thiện nam tử, giả sử có người tu tập tuệ giác thuần khiết, giáo hóa thành tựu trăm ngàn vạn ức La hán và Duyên giác, không bằng có ai nghe ba pháp môn vô ngại này của viên giác mà thích ứng tu tập, dầu chỉ trong một đơn vị ngắn nhất của thì gian.
Đức Thế tôn muốn lặp lại ý nghĩa đã nói nên nói những lời chỉnh cú sau đây.
Uy đức tự tại,
ông nên biết rằng
viên giác vô thượng
bản thể đồng nhất,
phương tiện thích ứng
lại có vô lượng.
Như lai bao quát
thành ra ba mặt:
về mặt cực tĩnh
như gương soi hình,
về mặt cực động
như đất lớn lúa,
về mặt cực thuần
như tiếng hồng chung.
Cả ba pháp môn
tinh tế như vầy
toàn là phương tiện
thích ứng viên giác.
Mười phương Như lai
cùng các Đại sĩ
nhờ phương tiện ấy
thành vô thượng giác.
Ba phương tiện ấy
nếu viên chứng được
là được viên chứng
niết bàn cứu cánh.

Chương Biện Âm [^]
Lúc ấy bồ tát Biện âm ở trong đại chúng, từ chỗ ngồi đứng dậy, đem đỉnh đầu của mình lạy ngang chân đức Thế tôn, theo chiều bên phải của ngài đi quanh ngài ba vòng, rồi quì thẳng, chắp tay mà tác bạch: Thưa đức Thế tôn lòng thương cao cả, phương tiện mà ngài khai thị trên đây thật là hiếm có. Thưa đức Thế tôn, đối với phương tiện ấy, nghĩa là đối với cửa ngõ của viên giác, các vị bồ tát có mấy cách tu tập để nhập vào? Con thỉnh cầu đức Thế tôn khai thị cho đại chúng này, và cho cả những người thời kỳ cuối cùng, làm cho ai cũng tỏ ngộ đích thực. Tác bạch rồi, bồ tát Biện âm gieo xuống sát đất tất cả năm bộ phận của thân thể mà kính lạy đức Thế tôn. Bồ tát thỉnh cầu như vậy đến ba lần, mỗi lần thỉnh cầu xong lại làm lại từ đầu.
Bấy giờ đức Thế tôn dạy bồ tát Biện âm: Tốt lắm, thiện nam tử, ông có thể vì đại chúng này, và vì cả những người sau này, mà hỏi Như lai cách thức tu tập ba phương tiện. Ông hãy nghe kyլ Như lai sẽ nói cho. Bồ tát Biện âm vâng lời, hoan hỷ, cùng cả đại chúng yên lặng lắng nghe.
Đức Thế tôn dạy: Thiện nam tử, viên giác trong sáng mà chư vị Như lai chứng ngộ vốn không có sự tu tập và người tu tập. Các vị bồ tát, và người sau này,dựa vào năng lực huyễn ảo của tuệ giác tỏ ngộ nhưng chưa hoàn toàn tỏ ngộ mà tu tập, thì khi ấy có ra hâm lăm bánh xe thiền quán trong sáng.
Một là nếu bồ tát chỉ nắm cực tĩnh, do sức mạnh cực tĩnh mà diệt hẳn phiền não một cách cứu cánh hoàn thiện, không rời khỏi chỗ của mình mà nhập niết bàn liền, đó là bồ tát tu riêng mặt cực tĩnh. Hai là nếu bồ tát chỉ quán như huyễn, do sức mạnh Phật đà mà biểu hiện mọi thứ thân cảnh tùy theo nhu cầu của các thế giới chúng sinh, làm đủ mọi thứ việc làm trong sáng tinh tế của bồ tát mà không mất cái nhớ cực thuần và cái biết cực tĩnh đối với các pháp tổng trì, đó là bồ tát tu riêng mặt cực động. Ba là nếu bồ tát chỉ diệt trừ mọi sự huyễn ảo, nghĩa là không nắm lấy sự biểu hiện mà chỉ triệt đoạn phiền não, phiền não triệt đoạn là chứng ngộ thực tướng, đó là bồ tát tu riêng mặt cực thuần.
Bốn là nếu bồ tát trước nắm cực tĩnh, sau đem tuệ giác cực tĩnh chiếu soi huyễn ảo, thì trong sự chiếu soi này nổi lên việc làm bồ tát, đó là bồ tát trước tu cực tĩnh, sau tu cực động. Năm là nếu bồ tát đem tuệ giác cực tĩnh chứng ngộ bản thể cực tĩnh, thì phiền não dứt liền, sinh tử thoát hẳn, đó là bồ tát trước tu cực tĩnh, sau tu cực thuần. Sáu là nếu bồ tát đem tuệ giác cực tĩnh, lại dùng sức mạnh huyễn ảo biểu hiện đủ cách mà hóa độ chúng sinh, rồi hủy diệt phiền não mà nhập vào niết bàn, đó là bồ tát trước tu cực tĩnh, giữa tu cực động, sau tu cực thuần. Bảy là nếu bồ tát dùng sức mạnh cực tĩnh mà hủy diệt phiền não, rồi nổi lên việc làm tinh tế và trong sáng của bồ tát mà hóa độ chúng sinh, đó là bồ tát trước tu cực tĩnh, giữa tu cực thuần, sau tu cực động. Tám là nếu bồ tát dùng sức mạnh cực tĩnh, rồi hóa độ chúng sinh và xây dựng quốc độ mà hủy diệt phiền não, đó là bồ tát trước tu cực tĩnh, sau cùng lúc tu cực động và cực thuần. Chín là nếu bồ tát đem sức mạnh cực tĩnh giúp cho sự nổi lên mọi cách biểu hiện, sau đó hủy diệt phiền não, đó là bồ tát cùng lúc tu cực tĩnh và cực động, sau tu cực thuần. Mười là nếu bồ tát đem sức mạnh cực tĩnh giúp cho sự dứt bặt, sau đó nổi lên mọi cách biểu hiện, đó là bồ tát cùng lúc tu cực tĩnh và cực thuần, sau tu cực động.
Mười một là nếu bồ tát đem sức mạnh biến ảo thích ứng đủ cả, sau đó nắm lấy sự cực tĩnh, đó là bồ tát trước tu cực động, sau tu cực tĩnh. Mười hai là nếu bồ tát đem sức mạnh biến ảo biểu hiện đủ cả, sau đó nắm lấy sự dứt bặt, đó là bồ tát trước tu cực động, sau tu cực thuần. Mười ba là nếu bồ tát đem sức mạnh biến ảo làm mọi việc Phật làm, rồi đứng trong sự tĩnh lặng mà hủy diệt phiền não, đó là bồ tát trước tu cực động, giữa tu cực tĩnh, sau tu cực thuần. Mười bốn là nếu bồ tát đem sức mạnh biến ảo mà hoạt động vô ngại, rồi hủy diệt phiền não và sống trong sự cực tĩnh, đó là bồ tát trước tu cực động, giữa tu cực thuần, sau tu cực tĩnh. Mười lăm là nếu bồ tát đem sức mạnh biến ảo mà hoạt động bằng mọi phương tiện, rồi thích ứng với sự cực tĩnh và sự dứt bặt, đó là bồ tát trước tu cực động, sau cùng lúc tu cực tĩnh và cực thuần. Mười sáu là nếu bồ tát đem sức mạnh biến ảo nổi lên đủ mọi tác dụng giúp cho sự cực tĩnh, sau đó hủy diệt phiền não, đó là bồ tát cùng lúc tu cực động và cực tĩnh, sau tu cực thuần. Mười bảy là nếu bồ tát đem sức mạnh biến ảo giúp cho sự dứt bặt, sau đó sống trong sự tĩnh tâm trong sáng và bất động, đó là bồ tát cùng lúc tu cực động và cực thuần, sau tu cực tĩnh.
Mười tám là nếu bồ tát đem sức mạnh dứt bặt mà phát cực tĩnh và sống trong sáng, đó là bồ tát trước tu cực thuần, sau tu cực tĩnh. Mười chín là nếu bồ tát đem sức mạnh dứt bặt mà nổi lên hoạt động, sự hoạt động đối với cảnh ngộ nào cũng vẫn thích ứng cực thuần, đó là bồ tát trước tu cực thuần, sau tu cực động. Hai mươi là nếu bồ tát đem sức mạnh dứt bặt mà đặt mọi tính cách biểu hiện vào trong sự tĩnh tâm, rồi nổi lên mọi sự biểu hiện, đó là bồ tát trước tu cực thuần, giữa tu cực tĩnh, sau tu cực động. Hâm mốt là nếu bồ tát đem sức mạnh dứt bặt, từ bản thể bất động mà nổi lên hoạt động, hoạt động có đặc tính trong sáng ấy lại qui về sự tĩnh tâm cả, đó là bồ tát trước tu cực thuần, giữa tu cực động, sau tu cực tĩnh. Hâm hai là nếu bồ tát đem sức mạnh dứt bặt làm cho mọi sự đều trong sạch, rồi đứng trong sự tĩnh tâm mà nổi lên mọi sự biểu hiện, đó là bồ tát trước tu cực thuần, sau cùng lúc tu cực tĩnh và cực động. Hâm ba là nếu bồ tát đem sức mạnh dứt bặt giúp cho sự cực tĩnh mà nổi lên mọi sự biểu hiện, đó là bồ tát cùng lúc tu cực thuần và cực tĩnh, sau tu cực động. Hâm bốn là nếu bồ tát đem sức mạnh dứt bặt giúp cho sự biểu hiện, rồi từ đó phát sinh đối cảnh và tuệ giác trong sáng của sự cực tĩnh, đó là bồ tát cùng lúc tu cực thuần và cực động, sau tu cực tĩnh.
Hâm lăm là nếu bồ tát đem trí tuệ viên giác mà hóa hợp tất cả, tất cả đặc tính và sự dụng không rời viên giác, đó là bồ tát tu cả ba phương tiện thích ứng trong sáng với viên giác.
Thiện nam tử, hâm lăm bánh xe của thiền quán mà tất cả bồ tát tu tập là như vậy. Nếu các vị bồ tát, và những người sau này, muốn y cứ vào hâm lăm bánh xe ấy, thì trước phải giữ phạn hạnh, lắng tĩnh tư duy, khẩn thiết sám hối. Ba tuần bảy ngày làm như vậy rồi, đem hâm lăm bánh xe này mỗi thứ ghi riêng, gấp lại, chí thành khẩn cầu tha thiết, dùng tay mà lấy, mở ra thì biết bánh xe lấy được là tính cách tu tập liền liền hay tính cách tu tập dần dần. Làm như vậy mà len vào một thoáng ngờ vực là bất thành.
Đức Thế tôn muốn lặp lại ý nghĩa đã nói nên nói những lời chỉnh cú sau đây.
Biện âm nên biết,
tuệ giác trong sáng
của các bồ tát
sinh từ thiền quán --
Thiền quán ba mặt
cực tĩnh cực động
cùng với cực thuần,
tu tập liền liền
hay là dần dần
thành hâm lăm cách.
Chư vị Như lai
trong mười phương hướng,
những người tu hành
thuộc ba thì gian,
không ai không nhờ
phương tiện như vầy
mà được thành tựu
tuệ giác bồ đề.
Chỉ trừ những người
tỉnh ngộ liền liền,
cùng với những kẻ
không chịu Phật pháp,
còn các bồ tát
và người sau này
thường xuyên nắm giữ
phương tiện như vầy,
thích ứng, nỗ lực,
và tu tập theo,
thì nhờ sức mạnh
từ bi của Phật,
sẽ không bao lâu
chứng được niết bàn.

Chương Tịnh Chư Nghiệp Chướng [^]
Lúc ấy bồ tát Tịnh chư nghiệp chướng ở trong đại chúng, từ chỗ ngồi đứng dậy, đem đỉnh đầu của mình lạy ngang chân đức Thế tôn, theo chiều bên phải của ngài đi quanh ngài ba vòng, rồi quì thẳng, chắp tay mà tác bạch: Thưa đức Thế tôn lòng thương cao cả, ngài đã nói cho chúng con một cách rộng rãi về những sự ngoài tầm tư duy và thảo luận, đó là nói về căn bản sơ khởi của đức Thế tôn, và những gì liên hệ đến căn bản sơ khởi ấy. Ngài đã làm cho chúng con được sự chưa từng có: thấy được mọi việc siêng khó của đức Thế tôn trong bao kiếp như cát sông Hằng, thấy rõ như mới xảy ra một thoáng trước đây. Do vậy mà chúng con vui mừng và được an ủi một cách sâu xa. Thưa đức Thế tôn, bản thể viên giác là trong sáng, vì sao lại có cái nhược điểm là làm cho chúng sinh mê sảng, không thể nhập vào? Con thỉnh cầu đức Thế tôn dạy cho tất cả chúng con biết được thực chất việc ấy. Xin ngài tạo con mắt tương lai cho chúng con, và cho cả những người sau này. Tác bạch rồi, bồ tát Tịnh chư nghiệp chướng gieo xuống sát đất tất cả năm bộ phận của thân thể mà kính lạy đức Thế tôn. Bồ tát thỉnh cầu như vậy đến ba lần, mỗi lần thỉnh cầu xong lại làm lại từ đầu.
Bấy giờ đức Thế tôn dạy bồ tát Tịnh chư nghiệp chướng: Tốt lắm, thiện nam tử, ông có thể vì cả đại chúng, và những người thời kỳ cuối cùng, mà hỏi Như lai về yếu tố tu chứng như vậy. Ông hãy nghe kyլ Như lai sẽ nói cho. Bồ tát Tịnh chư nghiệp chướng vâng lời, hoan hỷ, cùng cả đại chúng yên lặng lắng nghe.
Đức Thế tôn dạy: Thiện nam tử, vô thỉ đến giờ, chúng sinh vì tưởng lầm nên cố chấp ngã tướng, nhân tướng,chúng sinh tướng, thọ giả tướng, nhận bốn khái niệm thác loạn này làm cái ngã thật của mình. Do đó mà tự nhiên sinh ra hai sự ghét bỏ và ưa thích. Vậy là thác loạn thêm thác loạn. Hai lớp thác loạn này hợp lực tạo ra nghiệp và đường đi của nghiệp, nghĩa là có cái nghiệp thác loạn nên có cái thấy thác loạn là thấy luân hồi. Rồi chán bỏ luân hồi thì có cái thấy thác loạn khác là thấy niết bàn. Do vậy mà không thể nhập vào viên giác trong sáng. Chứ không phải viên giác kháng cự những người nhập vào. Vì có ai nhập vào thì cũng không phải do viên giác làm cho nhập vào. Thế nên dấy động nghĩ nhớ cùng với ngăn chận nghĩ nhớ đều đi đến sảng loạn, vì sao, vì có vô minh chủ động trong đó. Chúng sinh sinh ra là đã không có con mắt tuệ giác, thân thể và tâm trí toàn là vô minh : vô minh không chịu diệt trừ vô minh, cũng như có kẻ không chịu tự chặt thân mạng của mình. Do đó, phải hiểu thương yêu tự ngã thì hợp với ngã ngã ưa, trái với ngã ngã ghét, ưa ghét đó nuôi dưỡng vô minh, nên làm cho sự liên tục tìm cách chứng ngộ viên giác không thể thành tựu.
Thiện nam tử, ngã tướng là tự biết về tự ngã. Ví dụ có kẻ cơ thể điều hòa thì như quên mình đi, nhưng chích đốt chút xíu là thấy có ngã liền. Vậy là chính tự biết mới hiện ra tự ngã. Thiện nam tử, tự biết như vậy biết đến niết bàn đi nữa cũng là ngã tướng.
Thiện nam tử, nhân tướng là tự hiểu về sự tự biết nói trên. Nhưng hiểu rằng tự biết mới có tự ngã, thì hiểu tự ngã ấy không đáng nhận; lại hiểu rằng tự ngã không đáng nhận, thì hiểu tự biết mới có tự ngã, sự tự biết ấy cũng không đáng nhận. Cái hiểu vượt hết những cái đã biết như vậy gọi là nhân tướng. Thiện nam tử, cái hiểu ấy hiểu đến niết bàn của sự tự biết cũng là ngã tướng đi nữa, vẫn còn sự tự hiểu tinh tế để hiểu hết cái lý của sự tự biết, nên toàn là nhân tướng.
Thiện nam tử, chúng sinh tướng là tự rõ cái mà sự tự biết và sự tự hiểu đều không thấu đến. Ví dụ có người nói tôi là chúng sinh, thì chúng sinh mà người này nói là không phải ngã không phải nhân: tôi là chúng sinh thì chúng sinh ấy không phải tự ngã của tôi, tôi là chúng sinh thì chúng sinh ấy không phải tự ngã của ai. Thiện nam tử, tự biết cái ta là ngã tướng, tự hiểu sự tự biết ấy là nhân tướng, ngã tướng và nhân tướng không thấu mà vẫn tự rõ sự không thấu ấy, là chúng sinh tướng.
Thiện nam tử, thọ giả tướng là tuệ giác trong sáng của chúng sinh, giác ngộ sự tự rõ cái không thấu nói trên. Tuệ giác còn tính biến động như vậy thì giác ngộ tất cả mà không tự giác ngộ, tuệ giác ấy là thọ giả tướng. Thiện nam tử, tuệ giác ấy cũng là một thứ bị bụi bặm làm cho dơ bẩn, vì còn giác ngộ và còn những cái được giác ngộ thì vẫn thuộc lĩnh vực bụi bặm, tuệ giác ấy cũng phải lọc cho sạch. Nên, y như đun sôi để làm rã cả khối nước đá, thì không thể còn để chút ít nước đá nào trong khối nước đá ấy để biết khối nước đá ấy rã hết; nếu còn tự ngã để giác ngộ tự ngã tận diệt, thì cũng như còn để chút ít nước đá.
Thiện nam tử, những người thời kỳ cuối cùng không thấu triệt bốn tướng, nên siêng khó tu tập mấy kiếp đi nữa, cũng chỉ là sự tạo tác chứ không thành sự chứng ngộ, vì thế mà gọi là thời kỳ cuối cùng của Phật pháp. Bởi lẽ họ nhận những sắc thái biến tướng của ngã làm niết bàn, họ cho sự tự biết tự hiểu những sắc thái ấy là tuệ giác, khác nào nhận giặc làm con, nên tài sản vàng ngọc không bao giờ tạo được. Yêu thích tự ngã mà yêu thích niết bàn, thì cho tạm dẹp yêu thích tự ngã đã là niết bàn; ghét bỏ tự ngã nên ghét bỏ sinh tử, đâu biết đó cũng là một cách yêu thích tự ngã, và sự yêu thích này thật là gốc gác sinh tử, nên ghét bỏ sinh tử như vậy không gọi là giải thoát. Còn yêu thích niết bàn tại sao cũng không gọi là giải thoát? Thiện nam tử, vì những người thời kỳ cuối cùng tu tập tuệ giác bồ đề mà cho cái biết chút ít của mình đã là trong sáng, thì thế là vẫn chưa loại hết gốc gác ngã tướng. Ai khen cái biết của họ thì họ mừng và thích hóa độ, ai chê cái biết của họ thì họ giận và muốn cự tuyệt. Như thế thì biết ngã tướng vẫn được giữ chặt, ẩn núp trong tạng thức và ngao du nơi các giác quan, chưa gián đoạn bao giờ. Những kẻ tu tập tuệ giác mà ngã tướng như vậy không trừ bỏ đi, thì không thể nhập vào viên giác trong sáng.
Thiện nam tử, nếu biết ngã tướng là không thì không thấy ai là người chê ngã. Nếu thấy ngã thuyết pháp thì biết ngã tướng đang còn. Nhân tướng, chúng sinh tướng mà thọ giả tướng cũng y như vậy. Thế nên, thiện nam tử, những người thời kỳ cuối cùng thuyết về bịnh mà cho đó là pháp thì thật đáng thương, và nỗ lực tinh tiến thì chỉ tăng thêm bịnh hoạn, không thể nhập vào viên giác trong sáng.
Thiện nam tử, những người thời kỳ cuối cùng không thấu triệt bốn tướng, nên dẫu đem cái hiểu cái làm của Như lai làm cái hiểu cái làm của mình mà không bao giờ thành tựu. Có kẻ chưa được tự cho đã được, chưa chứng tự cho đã chứng, thấy ai hơn lên thì lòng sinh ganh ghét, ấy là vì họ chưa loại trừ sự yêu thích tự ngã, nên không thể nhập vào viên giác trong sáng.
Thiện nam tử, những người thời kỳ cuối cùng ước mong thành đạt tuệ giác, thì đừng cố cầu sự tỏ ngộ bằng cách chỉ tăng thêm đa văn để lớn thêm ngã tướng, mà phải siêng năng tinh tiến để loại trừ phiền não; phải dũng mãnh lớn lao để được cái chưa được, mất cái chưa mất ; tham lam, sân hận, yêu thích, ngạo mạn, dua nịnh, ganh ghét, những thứ này đối cảnh không sinh ra nữa, bỉ thử ân oán dứt bặt tất cả. Như lai nói những người như vậy sẽ tuần tự thành đạt tuệ giác, và tìm gặp thầy bạn tốt thì không gặp phải những kẻ kiến thức sai lầm. Tìm gặp thầy bạn tốt thì đừng thiên kiến mà sinh ra ghét bỏ hay ưa thích, bởi vì như thế thì không thể nhập vào biển cả viên giác trong sáng.
Đức Thế tôn muốn lặp lại ý nghĩa đã nói nên nói những lời chỉnh cú sau đây.
Tịnh chư nghiệp chướng,
ông nên biết rằng
chúng sinh giai do
cố chấp tự ngã,
vô thỉ đến giờ
luân hồi vô lối.
Thế nên chưa trừ
bốn tướng chấp ngã,
thì không thành đạt
tuệ giác viên giác.
Tâm sinh ưa ghét
lòng còn cong queo,
nên có lắm kẻ
đâm ra bối rối,
không thể nhập vào
thành trì viên giác.
Muốn về cho thấu
đất nước viên giác,
thì phải trừ khử
cả tham sân si,
và ghét sinh tử
hay ưa niết bàn,
cả hai sự ấy
không còn trong lòng,
thì mới tuần tự
thành đạt tuệ giác.
Tự ngã tự thân
vốn không có thật,
thì ưa với ghét
có ra từ đâu?
Những người như vầy
tìm thầy bạn tốt
thì không bao giờ
gặp phải tà kiến,
tìm mà thiên kiến
không thành gì cả.

Chương Phổ Giác [^]
Lúc ấy bồ tát Phổ giác ở trong đại chúng, từ chỗ ngồi đứng dậy, đem đỉnh đầu của mình lạy ngang chân đức Thế tôn, theo chiều bên phải của ngài đi quanh ngài ba vòng, rồi quì thẳng, chắp tay mà tác bạch: Thưa đức Thế tôn lòng thương cao cả, ngài đã chỉ dạy một cách thích thú về bịnh hoạn của thiền quán, làm cho đại chúng này được sự chưa từng có, tâm ý thư thái và ổn định lớn lao. Thưa đức Thế tôn, những người thời kỳ cuối cùng cách thời đại của ngài quá xa, hiền thánh ẩn dấu, lý thuyết sai lầm bùng cháy thêm lên; để làm cho những người mù mờ trong thời kỳ ấy khỏi sa vào lý thuyết sai lầm, con xin ngài dạy cho họ biết nên tìm người nào? nên cứ pháp nào? nên làm việc gì? nên trừ bịnh gì? nên phát tâm nào? Tác bạch rồi, bồ tát Phổ giác gieo xuống sát đất tất cả năm bộ phận của thân thể mà kính lạy đức Thế tôn. Bồ tát thỉnh cầu như vậy đến ba lần, mỗi lần thỉnh cầu xong lại làm lại từ đầu.
Bấy giờ đức Thế tôn dạy bồ tát Phổ giác: Tốt lắm, thiện nam tử, ông có thể hỏi Như lai về sự tu hành như vậy, hiến cho những người thời kỳ cuối cùng con mắt tuệ giác không còn e sợ, làm cho họ thành được tuệ giác của các vị thánh giả. Ông hãy nghe kyլ Như lai sẽ nói cho. Bồ tát Phổ giác vâng lời, hoan hỷ, cùng cả đại chúng yên lặng lắng nghe.
Đức Thế tôn dạy: Thiện nam tử, người thời kỳ cuối cùng, khi sắp phát tâm vĩ đại và tìm thầy bạn tốt để tu hành, thì nên tìm người thấy biết chính xác: lòng không sống theo khuôn khổ phàm phu, không vướng vào lĩnh vực nhị thừa, biểu hiện bụi bặm mà tâm thường trong sáng, biểu diễn tội lỗi mà tán dương phạn hạnh, không làm cho người sống không giới luật. Tìm được người như vậy thì được tuệ giác vô thượng. Người thời kỳ cuối cùng gặp người như vậy thì nên phụng sự đến tính mạng cũng không tiếc. Người thầy bạn tốt này đi đứng nằm ngồi luôn luôn trong sáng thì nên kính trọng, giả sử biểu hiện tội lỗi thì đừng khinh thường, huống chi chỉ quan tâm đến của cải thân thuộc. Thiện nam tử nào không có ý xấu đối với thầy bạn tốt thì có năng lực thành đạt trọn vẹn tuệ giác chính xác, bông hoa tâm trí phát sáng, chiếu soi tất cả.
Thiện nam tử, hãy y cứ vào pháp của thầy bạn tốt, cái pháp phải tách rời bốn thứ bịnh. Một là bịnh làm, là nếu ai nói tôi chủ tâm làm mọi việc để cầu viên giác; nhưng viên giác không phải làm như thế mà được, nên nói như thế là bịnh đó. Hai là bịnh buông, là nếu ai nói tôi không loại sinh tử không cầu niết bàn, đối với niết bàn và sinh tử tôi không có ý niệm phát động hay hủy diệt, tôi buông thả tất cả, mặc kệ các pháp để cầu viên giác; nhưng viên giác không phải buông như thế mà có, nên nói như thế là bịnh đó. Ba là bịnh ngưng, là nếu ai nói tôi ngừng mọi ý niệm, nắm lấy vắng lặng của toàn bộ các pháp để cầu viên giác; nhưng viên giác không phải ngừng như thế mà hợp, nên nói như thế là bịnh đó. Bốn là bịnh dứt, là nếu ai nói tôi dứt bỏ phiền não, không cả thân tâm, huống chi những thứ căn cảnh huyễn ảo, tôi dứt bặt hết thảy để cầu viên giác; nhưng viên giác không phải dứt như thế mà chứng, nên nói như thế là bịnh đó. Pháp của ai tách rời bốn bịnh như vậy thì biết pháp ấy trong sáng. Và xét như vậy là xét chính xác, xét khác đi là xét sai lầm.
Thiện nam tử, những người thời kỳ cuối cùng muốn tu hành thì phải suốt đời phụng sự thầy bạn tốt có cái pháp tách rời cả bốn bịnh như vậy. Thầy bạn tốt muốn thân gần thì đừng khinh lờn, muốn rời xa thì đừng oán hận. Trước cảnh nghịch hay cảnh thuận lòng như không gian, với thân thể và tâm trí biết toàn không thật, coi tất cả chúng sinh đồng bản thể với mình. Làm như vậy mới mong nhập vào viên giác.
Thiện nam tử, những người thời kỳ cuối cùng không thành đạt tuệ giác là vì chưa loại bỏ những hạt giống ghét ưa đối với bản thân cũng như đối với người khác, đã có từ vô thỉ. Ai nhìn kẻ thù như nhìn cha mẹ, lòng không bỉ thử, thì trừ khử được mọi thứ bịnh hoạn trong sự tu hành. Những sự ghét ưa đối với các pháp cũng phải trừ khử như vậy.
Thiện nam tử, những người thời kỳ cuối cùng muốn cầu viên giác thì phải phát tâm, bằng cách nói như vầy: Cùng tận không gian, bao nhiêu chúng sinh trong đó, con nguyện làm cho họ nhập được viên giác; trong viên giác, con không chấp có người chứng ngộ, con nguyện loại trừ mọi sắc thái ngã tướng nhân tướng. Phát tâm như vậy thì không rơi vào kiến thức sai lầm.
Đức Thế tôn muốn lặp lại ý nghĩa đã nói nên nói những lời chỉnh cú sau đây.
Phổ giác nên biết,
những người sau này
cầu thầy bạn tốt
phải cầu những người
thấy biết chính xác
tâm vượt nhị thừa.
Đối với pháp tu
phải loại bốn bịnh
bịnh làm bịnh ngưng
bịnh buông bịnh dứt.
Và thầy bạn tốt
thân, mình đừng kiêu
sơ, mình không hận,
và nhìn mọi sự
của thầy bạn tốt
lòng thấy hiếm có;
có thầy bạn tốt
như Phật xuất hiện.
Không phạm những gì
trái với uy nghi,
gốc rễ giới luật
vĩnh viễn trong sáng.
Nguyện độ chúng sinh
nhập vào viên giác,
không có ngã tướng
nhân tướng cũng không,
y cứ tuệ giác
chính xác như vậy
thì vượt qua được
mọi thứ tà kiến :
tuệ giác chính xác
thì nhập niết bàn.

Chương Viên Giác [^]
Lúc ấy bồ tát Viên giác ở trong đại chúng, từ chỗ ngồi đứng dậy, đem đỉnh đầu của mình lạy ngang chân đức Thế tôn, theo chiều bên phải của ngài đi quanh ngài ba vòng, rồi quì thẳng, chắp tay mà tác bạch: Thưa đức Thế tôn lòng thương cao cả, ngài đã dạy cho chúng con một cách rộng rãi về những phương tiện của viên giác trong sáng, làm cho những người thời kỳ cuối cùng cũng được lợi ích tăng thêm một cách lớn lao. Thưa đức Thế tôn, hiện tại chúng con đã được tỏ ngộ, nhưng ngài diệt độ rồi, thời kỳ cuối cùng, những người chưa được tỏ ngộ thì họ nên thiết lập đạo tràng an cư như thế nào để tu tập viên giác? Cách đầu tiên tu ba mặt thiền quán trong sáng của viên giác là gì? Con thỉnh cầu đức Thế tôn, với lòng thương cao cả, chỉ dạy những điều ấy, ban cho đại chúng này, và người sau này, sự ích lợi lớn lao. Tác bạch rồi, bồ tát Viên giác gieo xuống sát đất tất cả năm bộ phận của thân thể mà kính lạy đức Thế tôn. Bồ tát thỉnh cầu như vậy đến ba lần, mỗi lần thỉnh cầu xong lại làm lại từ đầu.
Bấy giờ đức Thế tôn dạy bồ tát Viên giác: Tốt lắm, thiện nam tử, ông có thể hỏi Như lai về phương tiện như vậy của viên giác, cống hiến ích lợi lớn lao cho bao chúng sinh. Ông hãy nghe kyլ Như lai sẽ nói cho. Bồ tát Viên giác vâng lời, hoan hỷ, cùng cả đại chúng yên lặng lắng nghe.
Đức Thế tôn dạy: Thiện nam tử, hoặc thời kỳ Như lai đang còn ở đời, hoặc thời kỳ Như lai đã diệt độ, hoặc thời kỳ cuối cùng của Phật pháp, tất cả mọi người ai có chủng tánh đại thừa, tin và muốn tu viên giác vĩ đại của Như lai chứng ngộ, mà ở nơi tự viện, nếu có việc phải lo cho tăng chúng và tín đồ, thì tùy khả năng của mình, hãy tư duy thiền quán theo những cách thức Như lai đã chỉ ở trước. Nếu không có việc gì, thì thiết lập đạo tràng mà an cư, với ba kỳ hạn: kỳ hạn dài một trăm hai mươi ngày, kỳ hạn vừa một trăm ngày, kỳ hạn ngắn tám mươi ngày. Bằng cách nếu Như lai đang ở đời thì hãy suy nghĩ chính xác đến Như lai, nếu Như lai đã diệt độ thì treo phan, chưng hoa, thiết trí hình tượng của Như lai, lòng dồn lại nơi hình tượng ấy, mắt nhìn cho rõ rồi nhắm lại tưởng tượng hình tượng ấy, tâm trí nghĩ nhớ chính xác đến Như lai, như thế thì cũng như ngày Như lai còn ở đời. Trải qua ba tuần bảy ngày, kính lạy hồng danh Phật đà mười phương, tha thiết sám hối, cảm được hiện tượng tốt thì tâm trí thư thái. Qua ba tuần bảy ngày này rồi, vẫn một mạch tập trung tư duy để tu tập những cách đầu tiên của ba thiền quán.
Nếu kỳ hạn như trên mà gặp đầu hạ ba tháng an cư, thì phải làm theo sự an cư trong sáng của bồ tát, bằng cách trong tâm tách rời thanh văn, không dựa đồng chúng. Đến ngày an cư thì đối trước hình tượng Như lai mà tác bạch như vầy: Nay con là tỷ kheo, hay tỷ kheo ni, ưu bà tắc, ưu bà di, có tên như vậy, nguyện nương bồ tát thừa mà tu tịch diệt hạnh, để được đồng nhập thật tướng trong sáng. Vì bản thể niết bàn không tùy thuộc đâu cả, nên con nguyện lấy viên giác vĩ đại làm chốn tự viện, cả thân thể lẫn tâm trí đều an cư trong viên giác bình đẳng ấy. Con kính xin không nương tựa các vị thanh văn, chỉ nương tựa chư vị Thế tôn và Đại sĩ để an cư ba tháng, và vì lý do to lớn là tu tập viên giác vô thượng như các vị bồ tát đang tu, nên con không tùy thuộc đồng chúng.
Thiện nam tử, như thế đó là thiết lập đạo tràng mà an cư, và mỗi năm hết một trong ba kỳ hạn rồi, đi lại tùy ý.
Thiện nam tử, những người thời kỳ cuối cùng đi theo đường đi của bồ tát, bước vào một trong ba kỳ hạn an cư, thì hiện tượng nào không phải cái họ đã nghe, họ tuyệt đối không nên chấp nhận.
Thiện nam tử, ai tu cực tĩnh xa ma tha, trước hết nắm sự tĩnh lặng, bằng cách không nổi dậy mọi sự nghĩ nhớ, thì tĩnh cực là giác phát. Trạng thái tĩnh đầu tiên này phát triển từ một bản thân đến một thế giới, thì trạng thái giác cũng phát triển như vậy. Trạng thái giác cùng khắp một thế giới, thì trong thế giới ấy một chúng sinh nào nổi lên một ý niệm gì cũng biết được cả. Trạng thái tĩnh và giác cùng khắp trăm hay ngàn thế giới thì cũng y như vậy. Thế nhưng hiện tượng nào không phải cái họ đã nghe, họ tuyệt đối không nên chấp nhận.
Thiện nam tử, ai tu cực động tam ma bát đề, trước hết tưởng nhớ mười phương Như lai và Đại sĩ, y theo những tổng trì môn các ngài đã tuần tự tu tập về tinh tiến, khổ hạnh và thiền quán, mà phát nguyện cao cả, thì tự huân tập thành cá tính của mình... Thế nhưng hiện tượng nào không phải cái họ đã nghe, họ tuyệt đối không nên chấp nhận.
Thiện nam tử, ai tu cực thuần thiền na, trước hết nắm lấy sự đếm kể, bằng cách trong tâm tự biết rõ số lượng của ý nghĩ phát sinh, tồn tại và diệt mất. Cứ như vậy, mọi cử động đi đứng nằm ngồi đều biết rành rẽ số lượng của ý nghĩ, không một ý nghĩ nào không biết. Rồi tuần tự bước tới, cho đến lúc biết được cả một giọt mưa trong trăm ngàn thế giới mà y như nhìn thấy đồ dùng trước mắt. Thế nhưng hiện tượng nào không phải cái họ đã nghe, họ tuyệt đối không nên chấp nhận.
Như thế đó là những cách đầu tiên của ba thiền quán. Ai tu khắp cả ba thiền quán ấy một cách siêng năng tinh tiến, thì đối với người ấy Như lai xuất thế.
Trong thời kỳ cuối cùng, những người trình độ chậm chạp, muốn cầu tuệ giác mà không thành đạt, ấy là vì nghiệp cũ gây ra chướng ngại. Họ phải siêng năng sám hối, phải luôn luôn hy vọng, và trước đó phải đoạn tuyệt những sự ghét bỏ, yêu thích, ganh ghét, dua nịnh, và luyện tập tâm lý thắng thượng. Rồi trong ba thiền quán, tùy khả năng mà tu lấy một. Một thiền quán ấy không thành thì tu thiền quán khác. Quyết ý không buông không bỏ, tuần tự mà cầu chứng ngộ.
Đức Thế tôn muốn lặp lại ý nghĩa đã nói nên nói những lời chỉnh cú sau đây.
Viên giác nên biết,
chúng sinh muốn cầu
tuệ giác vô thượng,
trước hết họ phải
ấn định lấy một
trong ba kỳ hạn.
Rồi trong ba tuần
đầu mỗi kỳ hạn,
họ phải sám hối
nghiệp chướng lâu đời;
sau đó tư duy
thiền quán chính xác
(mà hiện tượng nào
không phải đã nghe,
thì họ tuyệt đối
không nên chấp nhận):
thiền quán cực tĩnh
tĩnh lặng hết mức,
thiền quán cực động
tưởng nhớ chính xác,
thiền quán cực thuần
đếm kể rõ ràng.
Đó, cách đầu tiên
của ba thiền quán;
siêng tu tập cả
như Phật xuất hiện.
Trình độ chậm chạp
tu tập không thành,
thì phải siêng khó
sám hối tội chướng;
tội chướng tan biến
cảnh Phật hiện ra.

Chương Hiền Thiện Thủ [^]
Lúc ấy bồ tát Hiền thiện thủ ở trong đại chúng, từ chỗ ngồi đứng dậy,đem đỉnh đầu của mình lạy ngang chân đức Thế tôn, theo chiều bên phải của ngài đi quanh ngài ba vòng, rồi quì thẳng, chắp tay mà tác bạch: Thưa đức Thế tôn lòng thương cao cả, ngài đã khai thị một cách rộng rãi như trên, cho chúng con và những người thời kỳ cuối cùng, về những sự ngoài tầm tư duy và thảo luận. Thưa đức Thế tôn, kinh pháp đại thừa này nên mệnh danh là gì? nên phụng trì cách nào? ai tu tập thì được công đức gì? chúng con hộ trì cách nào cho những người phụng trì kinh này? kinh này đi đến đâu? Tác bạch rồi, bồ tát Hiền thiện thủ gieo xuống sát đất tất cả năm bộ phận của thân thể mà kính lạy đức Thế tôn. Bồ tát thỉnh cầu như vậy đến ba lần, mỗi lần thỉnh cầu xong lại làm lại từ đầu.
Bấy giờ đức Thế tôn dạy bồ tát Hiền thiện thủ: Tốt lắm, thiện nam tử, ông có thể vì các vị bồ tát và những người sau này mà hỏi Như lai về danh hiệu, công đức, và những gì liên hệ đến kinh pháp như thế này. Ông hãy nghe kyլ Như lai sẽ nói cho. Bồ Tát Hiền thiện thủ vâng lời, hoan hỷ, cùng cả đại chúng yên lặng lắng nghe.
Đức Thế tôn dạy: Thiện nam tử, kinh này được trăm ngàn vạn ức hằng sa Phật đà tuyên thuyết, được Phật đà quá khứ hiện tại và vị lai hộ trì, được bồ tát mười phương qui y, vì là con mắt trong sáng của cả mười hai loại khế kinh.
Kinh này mệnh danh là kinh nói về Tổng trì viên giác, thuộc loại cực kỳ cao rộng; cũng mệnh danh là kinh nói về Nghĩa lý cứu cánh của khế kinh, kinh nói về Chánh định chúa tể bí mật, kinh nói về Cảnh giới quyết định của Như lai, kinh nói về Đặc tính và sắc thái của Như lai tạng. Các ông hãy nhớ như vậy.
Thiện nam tử, kinh này chỉ nói cảnh giới của Như lai, chỉ Như lai mới nói cùng tận. Các vị bồ tát, và những người thời kỳ cuối cùng, y cứ kinh này mà tu hành thì tuần tự bước tới, đến tận địa vị Phật đà.
Thiện nam tử, kinh này là đại thừa đốn giáo, nên chúng sinh đốn cơ thì tỏ ngộ bởi kinh này. Nhưng kinh này cũng bao gồm các loại tiệm cơ. Bể cả thì đâu có kém sông bé, muỗi mòng hay tu la, loài nào uống nước biển cả cũng no đủ hết thảy.
Thiện nam tử, giả sử có ai đem bảy thứ quí báu chất đầy cả đại thiên thế giới mà bố thí, cũng không bằng có người nghe danh hiệu hay một câu một nghĩa của kinh này. Lại giả sử có ai giáo hóa một trăm hằng sa chúng sinh được tuệ giác La hán, cũng không bằng có người tuyên thuyết kinh này bằng cách phân tích nửa bài chỉnh cú.
Thiện nam tử, ai nghe danh hiệu kinh này mà thôi, mà tin một cách không còn bị mê hoặc, thì ông phải biết người ấy không phải chỉ gieo trồng phước đức và tuệ giác nơi một vài đức Phật, mà đã gieo trồng những thiện căn như vậy, và đã nghe kinh này, nơi hằng sa Phật đà. Thiện nam tử, các ông nên hộ trì người ấy, đừng để ma vương và ngoại đạo quấy rối thân thể và tâm trí của họ, làm cho họ lùi bước, khuất phục.
Đức Thế tôn muốn lặp lại ý nghĩa đã nói nên nói những lời chỉnh cú sau đây.
Hiền thiện thủ này,
ông nên nhận thức
kinh này là do
chư Phật tuyên thuyết,
và do Như lai
cùng chư Như lai
trân trọng giữ gìn,
vì là con mắt
của mười hai loại
khế kinh của Phật.
Kinh này tên là
Tổng trì viên giác,
thuộc về thể loại
pháp đại phương quảng,
nói về cảnh giới
của chư Như lai.
Những ai tu hành
y theo kinh này
thì tăng tiến lên
đến địa vị Phật,
y như đại dương
nạp hết sông ngòi,
ai uống nước ấy
cũng sung mãn cả.
Giả sử bố thí
bảy thứ quí báu
nhiều bằng cái lượng
đại thiên thế giới,
cũng không bằng phước
được nghe kinh này.
Và nếu giáo hóa
hằng sa chúng sinh
đều thực hiện được
tuệ giác La hán,
cũng không bằng phước
nói nửa bài kệ.
Trong thì vị lai
các người hãy giữ
cho người tuyên thuyết
duy trì kinh này,
đừng để cho họ
phải bị thoái khuất.
Vào lúc bấy giờ, trong đại hội có tám mươi ngàn Kim cang lực sĩ, cầm đầu bởi kim cang lực sĩ Hỏa thủ, kim cang lực sĩ Tồi toái, kim cang lực sĩ Ni lam bà. Các vị kim cang lực sĩ cầm đầu này, cùng thuộc hạ của họ, tức thì từ chỗ ngồi đứng dậy, đem đỉnh đầu của mình lạy ngang chân đức Thế tôn, theo chiều bên phải của ngài đi quanh ngài ba vòng, rồi tác bạch: Thưa đức Thế tôn, thời kỳ cuối cùng sau này, có ai phụng trì được kinh pháp đại thừa quyết định như thế này, thì chúng con nguyện giữ người ấy như giữ con mắt của mình. Những chỗ người ấy thiết lập đạo tràng thì chúng con tự thống suất bộ hạ sớm tối giữ gìn, không để họ bị thoái chuyển. Chỗ họ cư trú thì không bao giờ bị tai nạn và mọi sự chướng ngại khác, những loại bịnh truyền nhiễm cũng tan biến, tài vật phong phú, sung túc, không bao giờ thiếu thốn gì cả.
Cũng vào lúc bấy giờ, Đại phạn thiên vương, và hai mươi tám vị thiên vương khác; chúa tể Tu di sơn là Đế thích thiên vương, cùng bốn vị thiên vương hộ vệ thế giới loài người, cũng tức thì từ chỗ ngồi đứng dậy, đem đỉnh đầu của mình lạy ngang chân đức Thế tôn, theo chiều bên phải của ngài đi quanh ngài ba vòng, rồi tác bạch: Thưa đức Thế tôn, chúng con cũng nguyện hộ trì cho những người phụng trì kinh này, làm cho họ luôn luôn yên ổn, không thoái chuyển tâm chí.
Lại có đại lực quỉ vương tên Cát bàn trà, cùng với mười vạn quỉ vương, cũng tức thì từ chỗ ngồi đứng dậy, đem đỉnh đầu của mình lạy ngang chân đức Thế tôn, theo chiều bên phải của ngài đi quanh ngài ba vòng, rồi tác bạch: Thưa đức Thế tôn, chúng con cũng nguyện hộ trì những người phụng trì kinh này, sớm tối hầu hạ gìngiữ,làm cho những người ấy không thoái chí khuất phục. Những người ấy ở đâu thì trong chu vi một do tuần của chỗ ấy, nếu có quỉ thần độc ác xâm phạm, chúng con sẽ làm cho họ nát như vi trần.
Khi đức Thế tôn tuyên thuyết kinh này hoàn tất thì các vị bồ tát, tám bộ thiên long mà trong đó có Đế thích thiên vương và Đại phạn thiên vương, cùng tùy thuộc của họ, toàn thể đại hội nghe những điều tuyên thuyết của đức Thế tôn, ai cũng rất hoan hỷ, tín thọ và phụng hành.
-oOo-
KINH VIÊN GIÁC
HT. Thích Trí Quang dịch giải
________________________________________
Phần 4
________________________________________
I. Phần Lược Giải
A1. Lược Giải Đầu Đề
A2. Lược Phân Nội Dung
A3. Lược Ghi Dịch Giả
A4. Lược Giải Chính Văn
B1. Mở Đầu
B2. Nội Dung
C1. Chủ Yếu
D1. Chương Văn Thù Nói Về Căn Bản Tu Chứng Viên Giác
D2. Chương Phổ Hiền Nói Về Cách Thức Đốn Tu Viên Giác
D3. Chương Phổ Nhãn Nói Về Cách Thức Tiệm Tu Viên Giác

________________________________________
Lược Giải Đầu Đề [^]
Đầu đề kinh này, chính văn là Đại phương quảng viên giác tu đa la liễu nghĩa kinh, dịch đủ là kinh nghĩa lý cứu cánh trong các loại khế kinh, nói về Tuệ giác hoàn toàn, thuộc loại cực kỳ cao rộng.
Đại phương quảng (cực kỳ cao rộng) là 1 trong 12 loại khế kinh, kinh này thuộc về thể loại ấy. Tu đa la dịch ý là kinh hay khế kinh, ở đây chỉ cho tất cả các kinh (mà kinh nào cũng có từ 1 cho đến 12 thể loại). Liễu nghĩa kinh (kinh nghĩa lý cứu cánh), chữ liễu còn có nghĩa là rõ ràng. Tất cả các kinh, có một cách phân loại là liễu nghĩa (chân thật thuyết) và bất liễu nghĩa (phương tiện thuyết). Kinh Viên giác này thuộc loại liễu nghĩa. Tu đa la liễu nghĩa kinh là bản kinh liễu nghĩa trong tất cả các kinh. Đại phương quảng viên giác tu đa la liễu nghĩa kinh, có nghĩa là kinh Viên giác là kinh liễu nghĩa trong các kinh, thuộc loại đại phương quảng. Và như vậy chỉ có chữ Viên giác mới thật là tên của kinh này, các chữ trên và dưới chữ ấy chỉ cốt làm cho thấy kinh này rất cao.
Viên giác,trong chương Thanh tịnh tuệ nói rõ là viên mãn bồ đề,vậy viên giác chính là vô thượng bồ đề của Phật.Viên giác nghĩa là tuệ giác hoàn toàn, tròn đầy. Viên giác đủ các mặt là đại bồ đề và đại niết bàn, không phải chỉ là đại bồ đề. Viên giác vừa là năng chứng bồ đề, vừa là sở chứng chân như, không phải chỉ là năng chứng bồ đề. Quan trọng hơn cả, Viên giác là bản giác, thỉ giác và cứu cánh giác (cái biết bản hữu, cái biết mới có, cái biết cứu cánh), không phải chỉ là cứu cánh giác.
Lược Phân Nội Dung [^]
Trong khi dịch giải kinh Viên giác, tôi có một số các bản chú thích xưa, trong đó có đại sớ và lược sớ của ngài Tông mật. Tất cả đều nằm trong Tục tạng kinh bản chữ Vạn, các tập 14, 15 và 16. Tôi cũng có bản lược thích của ngài Thái hư, nằm trong Thái hư toàn thư tập 28. Tôi đã đọc cách phân chia nội dung của các bản ấy. Có những cách phân chia khác nữa, thấy được ghi lại trong Vạn 16/5a. Rồi đối chiếu kyՠvới chính văn,tôi tham chước mà lược phân kinh Viên giác như sau.
Kinh này gồm có 3 phần là mở đầu, nội dung và kết thúc. Phần nội dung và phần kết thúc gồm có 12 lần hỏi đáp, gọi là 12 chương, lấy theo tên các vị đại sĩ hỏi. Tựu trung, chương 12 là phần kết thúc, còn 11 chương trước đó là phần nội dung, lược phân làm 2 phần, là phần chủ yếu và phần bổ túc.
Phần chủ yếu gồm có 6 chương: 1. chương Văn thù nói về căn bản tu chứng viên giác, 2. chương Phổ hiền nói về cách thức đốn tu viên giác, 3. chương Phổ nhãn nói về cách thức tiệm tu viên giác, 4. chương Kim cang tạng nói về viên giác vĩnh viễn viên giác, 5. chương Di lạc nói về chủng tánh tu chứng viên giác, 6. chương Thanh tịnh tuệ nói về đẳng cấp tu chứng viên giác.
Phần bổ túc gồm có 5 chương: 7. chương Uy đức tự tại nói về 3 mặt thiền quán viên giác, 8. chương Biện âm nói về cách tu 3 mặt ở trên, 9. chương Tịnh chư nghiệp chướng nói về chướng ngại tu chứng viên giác, 10. chương Phổ giác nói về bịnh hoạn tu chứng viên giác, 11. chương Viên giác nói về sơ khởi tu chứng viên giác.
Chủ yếu là chủ yếu trong việc tu chứng viên giác, nên chương 1 nêu căn bản tu chứng, chương 2 chỉ cách tu liền liền, chương 3 chỉ cách tu dần dần, chương 4 nói do tu như vậy mà chứng được viên giác vĩnh viễn, chương 5 nói tư cách tu chứng như vậy,chương 6 nói đẳng cấp tu chứng như vậy. Còn bổ túc là bổ túc cho phần chủ yếu, nên các chương 7, 8 và 11 là bổ túc chương 3 (và 1 phần chương 2), nói thêm và rõ về các cách tu chứng; các chương 9 và 10 bổ túc các chương 5 và 6 nói về chướng ngại và bịnh hoạn phải trừ trong sự tu chứng.
Đó là có tham chước ý kiến người trước mà lược phân. Nếu lược phân theo ý mình hoàn toàn thì chương 2 tôi ghi "chương Phổ hiền nói về nguyên lý tu chứng viên giác" (nguyên lý ấy là đem huyễn ảo diệt trừ huyễn ảo, huyễn ảo diệt hết mà viên giác bất động), chương 3 tôi ghi "chương Phổ nhãn nói về cách thức tu chứng viên giác", chương 4 tôi ghi "chương Kim cang tạng nói về viên giác siêu việt luân hồi" (bản thể viên giác siêu việt kiến thức luân hồi, không phát sinh hay tái sinh vô minh), chương 5 tôi ghi "chương Di lạc nói về diệt trừ gốc rễ luân hồi" (diệt trừ ái dục là gốc kiến thức luân hồi, làm cho viên giác không còn tái sinh vô minh). Ghi như vậy đúng và rõ hơn nữa.
Đó là lược phân nội dung kinh này. Còn lược phân từng chương sẽ làm trong phần lược giải chính văn.

Lược Ghi Dịch Giả [^]
Dịch giả kinh này là ngài Giác cứu (Phật đà đa la), vốn người Kế tân (Ca thấp di la), đến Trung hoa dịch kinh này vào giữa thế kỷ thứ 7. Có chỗ còn ghi rõ dịch xong ngày Vu lan năm đinh mùi,niên hiệu Trinh quán đời Đường (650).

Mở Đầu
Chính Văn.-
Tôi nghe như vầy: Một thời đức Thế tôn nhập vào chánh định tên là Kho tàng ánh sáng vĩ đại của thần thông . Kho tàng ấy là chỗ ở giữ (1) một cách sáng chói tôn nghiêm của các đức Thế tôn, là tánh tuệ giác (2) vốn rất trong suốt sạch sẽ của các loại chúng sinh. Đức Thế tôn nhập vào chánh định ấy nên thân thể và tâm trí đều vắng lặng (3) đồng nhất với bản thể phổ biến vũ trụ, nghĩa là thích ứng với sự bất nhị (4) . Chính sự bất nhị ấy biểu hiện thế giới trong sạch (5) . Đức Thế tôn ở nơi thế giới trong sạch này, và cùng ở với ngài có mười ngàn vị đại sĩ mà các bậc đứng đầu là bồ tát Văn thù, bồ tát Phổ hiền, bồ tát Phổ nhãn, bồ tát Kim cang tạng, bồ tát Di lạc, bồ tát Thanh tịnh tuệ, bồ tát Uy đức tự tại, bồ tát Biện âm, bồ tát Tịnh chư nghiệp chướng, bồ tát Phổ giác, bồ tát Viên giác, bồ tát Hiền thiện thủ; các vị này, và các vị tùy thuộc, cùng nhập vào chánh định, nên cùng dự pháp hội bình đẳng của đức Thế tôn.
Lược Giải.-
Khác với số lớn kinh khác nói Phật tuyên thuyết ở chỗ nào đó, kinh này nói Phật tuyên thuyết ở tịnh độ (được biểu hiện bởi chánh định). Vậy tịnh độ ấy là báo độ của Phật (phần tha thọ dụng), không có giới hạn nào cả. Đâu cũng là tịnh độ của Phật, không cần nêu lên một chỗ. Thấy là uế độ, chỉ vì kính màu nghiệp báo của chúng ta.
Cũng khác với một số kinh khác, kinh này người nói (Phật) và người nghe (bồ tát) cùng nhập chánh định mà hỏi, mà nói, mà nghe. Những sự ấy cũng là hoạt dụng của chánh định loại cao.
Nội Dung
C1: chủ yếu, có 6 D: D1 chương Văn thù nói về căn bản tu chứng viên giác, D2 chương Phổ hiền nói về cách thức đốn tu (6) viên giác, D3 chương Phổ nhãn nói về cách thức tiệm tu (7) viên giác, D4 chương Kim cang tạng nói về viên giác vĩnh viễn viên giác, D5 chương Di lạc nói về chủng tánh (8) tu chứng viên giác, D6 chương Thanh tịnh tuệ nói về đẳng cấp tu chứng viên giác.

Chương Văn Thù Nói Về Căn Bản Tu Chứng Viên Giác [^]
Đ1. Bồ Tát Văn Thù Hỏi
Đ2. Đức Thế Tôn Đáp
E1. Chấp Nhận Lời Thỉnh Cầu
E2. Đáp 3 Câu Hỏi
G1. Đáp Câu Hõi Một
G2. Đáp Các Câu Hõi Hai Và Ba
E3. Trùng Tuyên Bằng Chỉnh Cú

Bồ Tát Văn Thù Hỏi
Chính Văn.-
Lúc ấy bồ tát Văn thù ở trong đại chúng, từ chỗ ngồi đứng dậy, đem đỉnh đầu của mình lạy ngang chân đức Thế tôn, theo chiều bên phải của ngài đi quanh ngài ba vòng, rồi quì thẳng, chắp tay mà tác bạch: Thưa đức Thế tôn lòng thương cao cả, con xin ngài vì các vị đến dự pháp hội này mà nói về việc làm căn bản sơ khởi (9) của đức Thế tôn là thế nào? Lại nói về các vị bồ tát ở trong đại thừa phát tâm như thế nào mới trong suốt, tách rời bịnh hoạn (10) ? Và thời kỳ cuối cùng (11) , những người cầu pháp đại thừa phải như thế nào mới khỏi sa vào kiến thức sai lầm (12) ? Tác bạch rồi, bồ tát Văn thù gieo xuống sát đất tất cả năm bộ phận của thân thể mà kính lạy đức Thế tôn. Bồ tát thỉnh cầu như vậy đến ba lần, mỗi lần thỉnh cầu xong lại làm
lại từ đầu.
Lược Giải.-
Lời hỏi của ngài Văn thù có 3 câu: câu một, việc làm căn bản sơ khởi của Phật là gì? câu hai, bồ tát phát tâm đại thừa như thế nào mới không bịnh hoạn? câu ba, chúng sinh mạt pháp cầu đại thừa phải như thế nào mới khỏi sa vào tà kiến?

Chấp Nhận Lời Thỉnh Cầu
Chính Văn.-
Bấy giờ đức Thế tôn dạy bồ tát Văn thù: Tốt lắm , thiện nam tử (13) , ông có thể vì các vị bồ tát mà hỏi đến việc làm căn bản sơ khởi của Như lai, lại vì những người cầu pháp đại thừa trong thời kỳ cuối cùng mà hỏi làm cách nào để được sự trú ở (14) chính xác, không sa vào kiến thức sai lầm. Ông hãy nghe kyլ Như lai sẽ nói cho. Bồ tát Văn thù vâng lời, hoan hỷ, cùng cả đại chúng yên lặng lắng nghe.

Đáp Câu Hỏi Một
Chính Văn.-
Đức Thế tôn dạy: Thiện nam tử, đức Pháp vương vô thượng có pháp đại tổng trì (15) danh hiệu là Viên giác, tuôn ra tất cả các pháp trong sáng là chân như (16) , bồ đề (17) , niết bàn (18) và ba la mật (19) , để dạy cho các vị bồ tát. Việc làm căn bản sơ khởi của chư vị Như lai là y theo viên giác - y theo tuệ giác trong suốt và chiếu soi trọn vẹn ấy mà diệt trừ vô minh một cách vĩnh viễn, mới thành đạt tuệ giác Phật đà (20) .
Lược Giải.-
Việc làm căn bản sơ khởi của Phật là y cứ viên giác mà diệt trừ vô minh. Đó là đáp câu hỏi một của ngài Văn thù: việc làm căn bản sơ khởi của Phật là gì.
Nói Thêm Về Vô Minh
Chính Văn.-
Thiện nam tử, vô minh là gì, là những sự thác loạn có từ vô thỉ đến giờ của các loại chúng sinh, những sự thác loạn tựa như một kẻ ngộ nhận thì bốn phương hướng biến đổi vị trí (21) tất cả. Do đó mà ngộ nhận sự tổ hợp của bốn đại chủng làm tự thân, ngộ nhận sự nhận thức về sáu đối cảnh (22) làm tự tâm , khác nào mắt bịnh thì thấy không gian có hoa đốm, hay thấy mặt trăng có mặt trăng thứ hai chồng lên. Nhưng không gian thật không có hoa đốm, hoa đốm chỉ do người bịnh ngộ nhận: vì sự ngộ nhận này mà không những ngộ nhận sự thật của không gian, lại còn ngộ nhận cả xuất xứ chính xác của hoa đốm, và vì như vậy mà có sự sinh tử luân hồi, có một cách không thật (23) , nên mệnh danh là vô minh.
Lược Giải.-
Vô minh là biết mà biết sai: biết tổ hợp tứ đại là tự thân, biết duyên ảnh lục trần là tự tâm. Biết như vậy là cũng như mắt bịnh thấy không gian có hoa đốm.
Trong kinh Lăng nghiêm thuật lại cái biết của ngài A nan như sau: ... Tự biết Tâm khắp mười phương.Thấy không gian mười phương chỉ như chiếc lá trong lòng bàn tay. Vũ trụ vạn hữu đều là Tâm. Tâm bao hàm tất cả. Nhìn lại cái thân do cha mẹ sinh ra thấy chỉ như hạt bụi trong không gian. Thân ấy còn hay mất, chỉ như cái bọt nổi lên hay tan mất trong biển cả ... (Chính 19/119). Biết cái thân bình thường mà như vậy thì không phải là cái biết của vô minh.
Nói Thêm Về Viên Giác
Chính Văn.-
Thiện nam tử, vô minh như vậy là không phải có thật, y như nhân vật trong mộng, mộng thì thấy là có mà tỉnh thì biết là không -- Không đây là như hoa đốm mất đi trong không gian, thì không thể nói không gian có cái vị trí biến mất, vì lẽ không gian vốn không có cái vị trí sinh ra. Trong sự không sinh không mất như vậy, các loại chúng sinh thấy lầm có sinh có mất, nên gọi là sinh tử luân hồi (24) ; còn việc làm căn bản sơ khởi của chư vị Như lai là tu theo viên giác: biết là hoa đốm thì biết sinh tử luân hồi là không, thân tâm lãnh chịu sự sinh tử luân hồi ấy cũng là không -- Không, không phải làm cho không đi mới không, mà là thực chất vốn không. Biết là hoa đốm, cái biết ấy cũng là không; cái biết cũng là không như vậy cũng chỉ là sắc thái hoa đốm; và như thế thì cũng không thể nói rằng không biết gì cả: có và không đều loại bỏ thì gọi là thích ứng với tuệ giác trong sáng. Tuệ giác trong sáng là vì bản thể vốn như không gian, vĩnh viễn bất động, nghĩa là Như lai tạng (25) không có sự sinh ra và sự mất đi, không có cái thấy biết phản ảnh sự sinh ra và sự mất đi, mà là bản thể vũ trụ, vốn tuyệt đối, trọn vẹn và phổ biến.
Lược Giải.-
"Biết là hoa đốm thì biết sinh tử là không", biết không gian vốn không có hoa đốm: biết viên giác vốn không phải vô minh, biết như vậy chính là viên giác.

Đáp Các Câu Hỏi Hai Và Ba
Chính Văn.-
Như thế đó là việc làm căn bản sơ khởi của Như lai. Bồ tát y theo căn bản ấy mà ở trong đại thừa phát tâm trong suốt. Và những người thời kỳ cuối cùng y cứ căn bản ấy mà tu hành thì không sa vào kiến thức sai lầm.

Lược Giải.-
Bồ tát y theo viên giác (căn bản sơ khởi của Phật) mà phát tâm thì tâm đó trong suốt, không bị bịnh hoạn. Đó là đáp câu hỏi hai của ngài Văn thù: bồ tát phát tâm đại thừa như thế nào mới không bịnh hoạn. Chúng sinh y theo viên giác mà cầu đại thừa thì không bị tà kiến. Đó là đáp câu hỏi ba của ngài Văn thù: chúng sinh mạt pháp cầu đại thừa phải như thế nào mới khỏi sa vào tà kiến.

Trùng Tuyên Bằng Chỉnh Cú
Chính Văn.-
Đức Thế tôn muốn lặp lại ý nghĩa đã nói nên nói những lời chỉnh cú (26) sau đây.
Văn thù nên biết,
tất cả Như lai
căn bản sơ khởi
vận dụng tuệ giác:
biết rằng vô minh
chỉ như hoa đốm
nên hết luân hồi,
khác nào cảnh mộng
mộng mị thấy có
thức tỉnh toàn không.
Cái biết trên đây
vốn cũng là không
bình đẳng, bất động (27) ,
phổ biến mười phương:
ấy là thành đạt
tuệ giác Phật đà.
Huyễn ảo biến mất
thì không vị trí,
tuệ giác thành đạt
cũng vốn là không,
vì lẽ bản thể
vốn là tròn đầy.
Y cứ vào đây
các vị bồ tát
có thể phát ra
tâm đại bồ đề;
những người sau này
theo đây mà tu
thì khỏi sa vào
kiến thức sai lầm.

Chương Phổ Hiền Nói Về Cách Thức Đốn Tu Viên Giác [^]
Đ1. Bồ Tát Phổ Hiền Hỏi
Đ2. Đức Thế Tôn Đáp
E1. Chấp Nhận Lời Thỉnh Cầu
E2. Đáp 4 Câu Hỏi
G1. Đáp Các Câu Hõi Hai Và Ba
G2. Đáp Câu Hõi Một
G3. Đáp Câu Hõi Bốn
E3. Trùng Tuyên Bằng Chỉnh Cú
Lược Giải.-
Đốn tu ở đây là của bồ tát thập địa. Các bậc thượng căn cũng có thể có sự đốn ngộ trong sự đốn tu này.

Bồ Tát Phổ Hiền Hỏi
Chính Văn.-
Lúc ấy bồ tát Phổ hiền ở trong đại chúng, từ chỗ ngồi đứng dậy, đem đỉnh đầu của mình lạy ngang chân đức Thế tôn, theo chiều bên phải của ngài đi quanh ngài ba vòng, rồi quì thẳng, chắp tay mà tác bạch: Thưa đức Thế tôn lòng thương cao cả, con xin ngài vì các vị bồ tát trong đại hội này, lại vì những người tu hành đại thừa trong thời kỳ cuối cùng, mà dạy cho họ biết, nghe nói viên giác trong sáng như vậy thì tu hành cách nào: Nếu họ biết là huyễn ảo cả, thì thân thể và tâm trí cũng là huyễn ảo, làm sao đem huyễn ảo tu hành huyễn ảo (28) ? Nếu thực chất huyễn ảo là hủy diệt tất cả, thì thân thể và tâm trí cũng là không, như vậy ai là người tu hành để nói sự tu hành cũng như huyễn ảo? Nếu người tu hành cũng không, có nghĩa chúng sinh không tu hành, vĩnh viễn đắm mình trong cảnh huyễn ảo của thế giới sinh tử luân hồi, không hề thấu hiểu chân lý huyễn ảo, như vậy làm sao thoát được tư tưởng ngộ nhận? Con lại thỉnh cầu đức Thế tôn dạy cho những người sau này biết tu hành chánh định Như huyễn (29) bằng phương tiện gì và thứ tự nào để vĩnh viễn thoát bỏ huyễn ảo? Tác bạch rồi, bồ tát Phổ hiền gieo xuống sát đất tất cả năm bộ phận của thân thể mà kính lạy đức Thế tôn. Bồ tát thỉnh cầu như vậy đến ba lần , mỗi lần thỉnh cầu xong lại làm lại từ đầu.
Lược Giải.-
Lời hỏi của ngài Phổ hiền có 4 câu: câu một, làm sao đem huyễn ảo tu hành huyễn ảo? câu hai, huyễn ảo diệt hết thì ai tu hành? câu ba, không tu hành thì làm sao giải thoát ? câu bốn, tu định Như huyễn bằng phương tiện và thứ tự nào?
Chấp Nhận Lời Thỉnh Cầu
Chính Văn.-
Bấy giờ đức Thế tôn dạy bồ tát Phổ hiền: Tốt lắm, thiện nam tử, ông có thể vì các vị bồ tát và những người sau này mà hỏi Như lai, rằng họ phải tu tập phương tiện và thứ tự của chánh định Như huyển như thế nào để thoát bỏ huyễn ảo. Ông hãy nghe kyլ Như lai sẽ nói cho. Bồ tát Phổ hiền vâng lời, hoan hỷ, cùng cả đại chúng yên lặng lắng nghe.

Đáp Các Câu Hỏi Hai Và Ba
Chính Văn.-
Đức Thế tôn dạy: Thiện nam tử, hết thảy huyễn ảo của chúng sinh đều phát sinh nơi viên giác ---- nơi cái tâm vi diệu mà Như lai chứng ngộ, tương tự hoa đốm có trong không gian. Nhưng hoa đốm huyễn ảo thì hủy diệt mà không gian thì không hủy diệt: vô minh huyễn ảo thì hủy diệt vì thân tâm huyễn ảo, huyễn ảo hủy diệt mà viên giác bất động. Đối với huyễn ảo mà nói viên giác, thì viên giác ấy cũng là huyễn ảo; nói viên giác là có thì vẫn thuộc phạm trù huyễn ảo, nói viên giác là không thì cũng y như thế. Huyễn ảo hủy diệt mới là viên giác bất động. Thế nên hết thảy bồ tát, và những người sau này, phải thoát bỏ cho được mọi sự huyễn ảo.
Lược Giải.-
Hoa đốm mất mà không gian còn, huyễn ảo hết mà viên giác bất động, chứ không phải mất hết. Đó là đáp câu hỏi hai của ngài Phổ hiền: huyễn ảo diệt hết thì ai tu hành. Huyễn ảo diệt hết mới là viên giác bất động, nên phải tu hành mà diệt cho hết huyễn ảo. Đó là đáp câu hỏi ba của ngài Phổ hiền: không tu hành thì làm sao giải thoát.

Đáp Câu Hỏi Một
Chính Văn.-
Nhưng cố chấp ý thức thoát bỏ thì cái ý thức thoát bỏ này cũng phải thoát bỏ. Sự thoát bỏ cái ý thức thoát bỏ này cũng phải thoát bỏ. Và sự thoát bỏ cái sự thoát bỏ này cũng phải thoát bỏ. Không còn gì để thoát bỏ nữa thì mọi sự huyễn ảo hủy diệt. Ví như người kéo cây lấy lửa, hai cây cọ xát với nhau, lửa phát thì hai cây cháy cả, cháy đến khói cũng tản, tro cũng bay: đem huyễn ảo diệt trừ huyễn ảo cũng tương tự như vậy. Và huyễn ảo mất hết mà sự đó không nhập vào cái loại kiến thức sai lầm chủ trương mọi sự đều mất hẳn.
Lược Giải.-
Đem thân tâm huyễn ảo tu hành hủy diệt vô minh huyễn ảo, cũng như kéo cây ra lửa, lửa phát cây cháy, cây cháy hết lửa cũng không còn (văn chỉnh cú nói rõ hơn như vậy). Đó là đáp câu hỏi một của ngài Phổ hiền: làm sao đem huyễn ảo tu hành huyễn ảo. Cây cháy, lửa hết, mà người kéo lửa vẫn còn: huyễn ảo diệt hết huyễn ảo mà không phải đoạn kiến. Đó là phụ thêm cho ví dụ hoa đốm mất mà không gian vẫn còn để đáp câu hỏi hai, ở đoạn trên.

Đáp Câu Hỏi Bốn
Chính Văn.-
Thiện nam tử, biết là huyễn ảo (30) thì thoát bỏ huyễn ảo, không làm phương tiện gì khác; huyễn ảo thoát bỏ thì viên giác trong sáng, không có thứ tự nào cả. Các vị bồ tát, và những người sau này, y theo sự chỉ dẫn trên đây mà tu hành mới vĩnh viễn thoát bỏ huyễn ảo.
Lược Giải.-
Biết là huyễn ảo thì thoát bỏ huyễn ảo, không phương tiện gì khác; huyễn ảo thoát bỏ thì viên giác trong sáng, không thứ tự nào cả. Đó là đáp câu hỏi bốn của ngài Phổ hiền: tu định Như huyễn bằng phương tiện và thứ tự nào.

Trùng Tuyên Bằng Chỉnh Cú
Chính Văn.-
Đức Thế tôn muốn lặp lại ý nghĩa đã nói nên nói những lời chỉnh cú sau đây.
Phổ hiền nên biết,
vô minh huyễn ảo
là có ở nơi
diệu tâm viên giác,
tương tự hoa đốm
có trong không gian,
hoa đốm hủy diệt
không gian bất động;
huyễn ảo phát sinh
ở nơi viên giác,
huyễn ảo hủy diệt
viên giác trọn vẹn,
vì lẽ viên giác
bản tính bất động.
Nên các bồ tát
và người sau này
thoát bỏ cho được
mọi sự huyễn ảo.
Huyễn ảo thoát bỏ
là như một kẻ
kéo cây ra lửa,
lửa phát cây cháy,
cây cháy hết cả
lửa cũng không còn.
Viên giác thì không
phương tiện gì cả,
và cũng không cả
cái sự thứ tự.

Chương Phổ Nhãn Nói Về Cách Thứ Tiệm Tu Viên Giác [^]
Đ1. Bồ Tát Phổ Nhãn Hỏi
Đ2. Đức Thế Tôn Đáp
E1. Chấp Nhận Lời Thỉnh Cầu
E2. Đáp 3 Câu Hỏi
G1. Đáp Câu Hõi Một
H1. Tự Duy Thân Không
H2. Tự Duy Tâm Không
G2. Đáp Câu Hõi Hai
H1. Trú Ở Viên Giác
H2. Chổ Thấy Trong Sáng
I1. Thấy Các Pháp Đều Trong Sáng
I2. Thấy Các Pháp Đều Bất Động
I3. Thấy Các Pháp Đều Phổ Biến
I4. Thấy Các Pháp Đều Viên Dung
I5. Thấy Các Pháp Đều Bình Đẳng
G3. Đáp Câu Hõi Ba
E3. Trùng Tuyên Bằng Chỉnh Cú
Lược Giải.-
Tiệm tu ở đây là của bồ tát mới phát tâm cho đến thập hướng. Nhưng trong tiệm tu ấy vẫn không phải không có sự đốn ngộ.
Bồ Tát Phổ Nhãn Hỏi
Chính Văn.-
Lúc ấy bồ tát Phổ nhãn ở trong đại chúng, từ chỗ ngồi đứng dậy, đem đỉnh đầu của mình lạy ngang chân đức Thế tôn, theo chiều bên phải của ngài đi quanh ngài ba vòng, rồi quì thẳng, chắp tay mà tác bạch: Thưa đức Thế tôn lòng thương cao cả, con xin ngài vì các vị bồ tát trong đại hội này, và vì những người trong thời kỳ cuối cùng, chỉ dạy phương tiện thứ tự mà bồ tát tu hành: họ phải tư duy (31) như thế nào? phải trú ở (32) như thế nào? và truyền đạt như thế nào cho những người chưa biết? Thưa đức Thế tôn, nếu họ không biết tư duy và trú ở chính xác theo phương tiện chính xác, thì nghe chánh định Như huyễn của đức Thế tôn dạy, họ sẽ mờ mịt, thác loạn, không thể nhập vào viên giác. Xin đức Thế tôn thương tưởng, vì chúng con và vì những người sau này mà chỉ dạy phương tiện ấy. Tác bạch rồi, bồ tát Phổ nhãn gieo xuống sát đất tất cả năm bộ phận của thân thể mà kính lạy đức Thế tôn. Bồ tát thỉnh cầu như vậy đến ba lần, mỗi lần thỉnh cầu xong lại làm lại từ đầu.
Lược Giải.-
Lời hỏi của ngài Phổ nhãn có 3 câu: câu một, tư duy như thế nào? câu hai, trú ở như thế nào? câu ba, truyền đạt như thế nào? Đốn tu tiệm tu gì cũng cốt trừ vô minh huyễn ảo: cũng là tu định Như huyễn, nên ngài Phổ nhãn vẫn lặp lại định ấy.

Chấp Nhận Lời Thỉnh Cầu
Chính Văn.-
Bấy giờ đức Thế tôn dạy bồ tát Phổ nhãn: Tốt lắm, thiện nam tử, ông có thể vì các vị bồ tát, và những người sau này, hỏi Như lai về phương tiện thứ tự của sự tu hành: hỏi cách tư duy và cách trú ở của sự tu hành, hỏi cách truyền đạt những sự ấy . Ông hãy nghe kyլ Như lai sẽ nói cho. Bồ tát Phổ nhãn vâng lời, hoan hỷ, cùng cả đại chúng yên lặng lắng nghe.

Đáp Câu Hỏi Một
Lược Giải.-
Tư duy là tư duy thân không và tư duy tâm không. Đó là đáp câu hỏi một của ngài Phổ nhãn: tư duy như thế nào?

Tư Duy Thân Không
Chính Văn.-
Đức Thế tôn dạy: Thiện nam tử, các vị bồ tát mới tu học, và những người thời kỳ cuối cùng, muốn phát hiện viên giác mà Như lai đã chứng ngộ thì phải có sự nhớ nghĩ chính xác, nhớ nghĩ về sự thoát bỏ huyễn ảo, bằng cách trước hết phải y cứ pháp hạnh xa ma tha --- pháp hạnh tập trung tư duy của Như lai, phải nghiêm giữ giới luật, sắp đặt đồ đệ cho yên, và thường ngồi trong phòng thất yên tĩnh, nhớ nghĩ luôn như thế này: thân thể của ta đây chỉ là sự tổ hợp của bốn đại chủng: những gì cố thể thì thuộc về đất, những gì dịch thể thì thuộc về nước, những gì nhiệt lực thì thuộc về lửa, những gì động lực thì thuộc về gió (33) . Nhưng bốn đại chủng ấy tách rời với nhau, thì gọi là cái thân là cái gì? Suy nghĩ như vậy thì biết cái thân ấy cứu cánh không có cá thể, chỉ là một hình thái tổ hợp, thực chất huyễn ảo.
Lược Giải.-
Đây là quán thân không. Quán thân không là quán nhân vô ngã, nhưng nói nhân vô ngã không sát bằng nói thân không.

Tư Duy Tâm Không
Chính Văn.-
Do bốn đại chủng làm những yếu tố tương quan mà tổ hợp lại một cách không thật, nên có ra sáu giác quan, có cũng một cách không thật. Rồi sáu giác quan ở trong và bốn đại chủng ở ngoài tổ hợp với nhau mà có một cách không thâểt những sự vin theo đối cảnh, và tụ lại tựa như có ấn tượng: như thế giả gọi là tâm thức. Tâm thức không thật như vậy nếu không có sáu đối cảnh thì không thể có được. Nhưng bốn đại chủng phân tán thì sáu đối cảnh cũng không thể có. Đại chủng và đối cảnh phân tán thì rốt cuộc cũng không có tâm thức có thể tìm thấy.
Lược Giải.-
Đây là quán tâm không. Tâm ở đây chỉ nói 6 thức trước của Duy thức học. Sáu căn, sáu cảnh và sáu thức, và cả bốn đại nữa, toàn chỉ là những sự tương quan tổ hợp, toàn không thật. Quán tâm không là quán tâm, và những gì liên quan đến tâm, đều không. Quán tâm không, như vậy, là quán pháp vô ngã, nhưng nói pháp vô ngã không sát bằng nói tâm không.

Đáp Câu Hỏi Hai
Lược Giải.-
Trú ở là trú ở viên giác, và trú ở viên giác thì chỗ thấy trong sáng. Đó là đáp câu hỏi hai của ngài Phổ nhãn: trú ở như thế nào.

Trú Ở Viên Giác
Chính Văn.-
Thiện nam tử, người ấy thấy thân thể như huyễn ảo hủy diệt thì tâm thức như huyễn ảo hủy diệt, tâm thức như huyễn ảo hủy diệt thì đối cảnh như huyễn ảo hủy diệt, đối cảnh như huyễn ảo hủy diệt thì sự hủy diệt như huyễn ảo cũng hủy diệt, sự hủy diệt như huyễn ảo cũng hủy diệt thì cái không phải huyễn ảo sẽ không hủy diệt, giống như lau gương , dơ bẩn lau hết thì trong sáng hiện ra: Phải biết thân tâm toàn là hình thái dơ bẩn, hình thái dơ bẩn diệt hẳn thì vũ trụ trong sáng.
Thiện nam tử, như khối ngọc trong suốt phản ảnh đủ cả năm màu, mỗi màu hiện một phía, vậy mà kẻ ngu dốt thì nói khối ngọc thật có năm màu. Tương tự như vậy, viên giác trong sáng ảnh hiện thân tâm thích ứng từng loại (34) , vậy mà người ngu dốt nói viên giác thật có các hình thái thân tâm. Do đó mà họ không thể thoát bỏ huyễn ảo dơ bẩn, và, với họ, Như lai nói thân tâm đều là huyễn ảo dơ bẩn (35) ; đối lại, ai thoát bỏ huyễn ảo dơ bẩn thì Như lai gọi là bồ tát; và huyễn ảo dơ bẩn hết rồi thì sự đối lại cũng không còn: không còn dơ bẩn, không còn người thoát bỏ dơ bẩn, không còn người giả thiết tên gọi.
Lược Giải.-
Huyễn ảo diệt hết thì viên giác -- cái không phải huyễn ảo sẽ bất diệt, trong sáng: như vậy là trú ở viên giác. Trú ở viên giác thì thấy gì cũng trong sáng cho đến bình đẳng, như sẽ nói dưới đây.

Thấy Các Pháp Đều Trong Sáng
(Có Thể Gọi Là Sự Vô Ngại),
Thấy Các Pháp Đều Trong Sáng tức thấy các pháp thế gian và xuất thế đều trong sáng, thấy các pháp chánh báo và y báo đều trong sáng.
Chính Văn.-
Thiện nam tử, các vị bồ tát, và những người sau này, khi thực hiện được trạng thái huyễn ảo hủy diệt, thì bấy giờ thấy sự trong sáng vô biên, được biểu hiện bởi viên giác trong sáng vốn như không gian vô hạn.
Thấy Các Pháp Thế Gian Và Xuất Thế Đều Trong Sáng
Chính Văn.-
Viên giác trong sáng nên tâm thức trong sáng, tâm thức trong sáng nên sự thấy trong sáng: sự thấy trong sáng nên nhãn căn trong sáng, nhãn căn trong sáng nên nhãn thức trong sáng; nhãn thức trong sáng nên sự nghe trong sáng: sự nghe trong sáng nên nhĩ căn trong sáng, nhĩ căn trong sáng nên nhĩ thức trong sáng; nhĩ thức trong sáng nên sự hay và sự biết (36) trong sáng, nghĩa là tyՍ căn tyՠthức, thiệt căn thiệt thức, thân căn thân thức và ý căn ý thức đều trong sáng cả. Căn và thức trong sáng nên cảnh trong sáng: sắc thanh hương vị xúc pháp đều trong sáng cả. Sáu cảnh trong sáng nên bốn đại trong sáng: đất nước lửa gió đều trong sáng cả. Bốn đại trong sáng nên mười hai xứ, mười tám giới, và hâm lăm hữu đều trong sáng cả.
Các pháp trên trong sáng nên mười lực, bốn vô úy, bốn vô ngại trí, mười tám bất cọng pháp, bâm bảy bồ đề phần, cho đến tám mươi bốn ngàn tổng trì môn đều trong sáng cả.
Thấy Các Pháp Chánh Báo Và Y Báo Đều Trong Sáng
Chính Văn.-
Thiện nam tử, toàn bộ các pháp bản thể trong sáng nên một thân trong sáng, một thân trong sáng nên nhiều thân trong sáng, nhiều thân trong sáng nên cho đến mười phương chúng sinh toàn là viên giác trong sáng.
Thiện nam tử, thân trong sáng nên thế giới trong sáng: một thế giới trong sáng nên nhiều thế giới trong sáng, nhiều thế giới trong sáng nên cho đến cùng không gian mười phương và suốt thì gian ba đời toàn bộ đều trong sáng.
Thấy Các Pháp Đều Bất Động
(Có Thể Gọi Là Lý Vô Ngại)
Chính Văn.-
Thiện nam tử, không gian bất động nên viên giác bất động, bốn đại bất động nên viên giác bất động, và y như vậy, cho đến tám mươi bốn ngàn tổng trì môn đều bất động nên viên giác bất động.

Thấy Các Pháp Đều Phổ Biến
(Có Thể Gọi Là Sự Lý Vô Ngại).
Chính Văn.-
Thiện nam tử, viên giác trong sáng, bất động và phổ biến, nên sáu căn phổ biến pháp giới, sáu căn phổ biến pháp giới nên sáu cảnh phổ biến pháp giới, sáu cảnh phổ biến pháp giới nên bốn đại phổ biến pháp giới, và y như vậy, cho đến tất cả tổng trì môn đều phổ biến pháp giới.

Thấy Các Pháp Đều Viên Dung
(Có Thể Gọi Là Sự Sự Vô Ngại)
Chính Văn.-
Thiện nam tử, viên giác phổ biến nên căn và cảnh không phá hoại nhau không hỗn tạp nhau, căn và cảnh không phá hoại nhau không hỗn tạp nhau nên cho đến hết thảy tổng trì môn đều không phá hoại nhau không hỗn tạp nhau. Sự thể ví như hàng trăm hàng ngàn ngọn đèn chiếu sáng một phòng, ánh sáng ngọn đèn nào cũng phổ biến cả phòng mà không phá hoại nhau không hỗn tạp nhau.
Thấy Các Pháp Đều Bình Đẳng
(Có Thể Gọi Là Vô Phân Biệt Trí)
Chính Văn.-
Thiện nam tử, bồ tát thành đạt viên giác như vậy nên không buộc các pháp không mở các pháp, không chán sinh tử không ham niết bàn, không kính giữ giới không ghét phá giới, không trọng tu lâu không khinh mới học, vì lẽ toàn thể đều là viên giác. Sự thể ví như mắt thấy cảnh vật, sự thấy ấy thấy toàn diện mà không ghét không ưa, vì lẽ thực chất của sự thấy không có hai ý thức này (37) .
Các vị bồ tát, và người sau này, tu tập mà thành đạt viên giác như vậy, thì đối với chính viên giác ấy đã không tu tập và không thành đạt, chiếu sáng một cách tròn đầy mà trong lặng, không có những khái niệm đối lập lẫn nhau. Chính trong cái trạng thái chiếu sáng này mà thấy hằng sa thế giới y như hoa đốm nổi lên hay mất đi với bao nhiêu là hình thái , thấy các pháp không dính líu không tách rời, không trói buộc không cởi mở, thấy chúng sinh vốn là Phật đà, sinh tử với niết bàn đều như giấc mộng. Vì đều như giấc mộng nên đối với sinh tử và niết bàn thì thấy không nổi không tan, không đến không đi; đối với chân lý sở chứng thì thấy không được không mất, không lấy không bỏ; đối với tuệ giác năng chứng thì thấy không làm không ngưng, không buông không dứt; đối với sự chứng ngộ thì thấy không năng chứng không sở chứng, cứu cánh không có sự chứng ngộ và người chứng ngộ. Thấy như vậy là vì toàn bộ các pháp đều bình đẳng và không phá hoại nhau (38) .
Lược Giải (trọn đoạn H2)
Trú ở viên giác thì thấy các pháp đều trong sáng cho đến bình đẳng. Nhưng không phải vì pháp này trong sáng cho đến bình đẳng mà pháp khác trong sáng cho đến bình đẳng. Sự trong sáng cho đến sự bình đẳng không phải diễn ra một cách có thứ tự và theo chủng loại. Mà một như vậy thì tất cả như vậy, tất cả như vậy thì một như vậy. Trùng trùng duyên khởi thì tương quan.

Đáp Câu Hỏi Ba
Chính Văn.-
Thiện nam tử, các vị bồ tát hãy tu hành theo phương tiện thứ tự như vậy: hãy tư duy như vậy, hãy trú ở như vậy , hãy đem những sự ấy truyền đạt cho người cầu pháp, thì những người này cũng không mù mờ, rối trí.
Lược Giải.-
Hãy đem phương tiện thứ tự, tức là đem sự tư duy và sự trú ở của sự tu hành viên giác như trên mà truyền đạt cho người khác, thì người khác được sự tiếp nhận chính xác. Đó là đáp câu hỏi ba của ngài Phổ nhãn: truyền đạt như thế nào.

Trùng Tuyên Bằng Chỉnh Cú
Chính Văn.-
Đức Thế tôn muốn lặp lại ý nghĩa đã nói nên nói những lời chỉnh cú sau đây.
Phổ nhãn nên biết,
thân tâm chúng sinh
như huyễn ảo cả:
thân thuộc bốn đại
tâm nhờ sáu cảnh;
bốn đại rời nhau
thì gọi cái gì
là sự tổ hợp?
Tu dần như vậy
tất cả trong sáng,
bất động, phổ biến,
không làm không ngưng
không buông không dứt
không người chứng ngộ.
Hết thảy thế giới
chỉ như hoa đốm
ở trong không gian,
quá khứ hiện tại
cùng với vị lai
bình đẳng tất cả,
cứu cánh không đến
mà cũng không đi.
Bồ tát mới tu
và người sau này
muốn được nhập vào
tuệ giác Phật đà
thì phải nỗ lực
tu tập như vậy.
-oOo-
KINH VIÊN GIÁC
HT. Thích Trí Quang dịch giải
________________________________________
Phần 5
________________________________________
D4. Chương Kim Cang Tạng Nói Về Viên Giác Vĩnh Viễn Viên Giác
D5. Chương Di Lạc Nói Về Chủng Tánh Tu Chứng Viên Giác
D6. Chương Thanh Tịnh Tuệ Nói Về Đẳng Cấp Tu Chứng Viên Giác
C2. Bổ Túc
D1. Chương Uy Đức Tự Tại Nói Về 3 Mặt Thiền Quán Viên Giác

________________________________________
Chương Kim Cang Tạng Nói Về Viên Giác Vĩnh Viễn Viên Giác [^]
Đ1. Bồ Tát Kim Cang Tạng Hỏi
Đ2. Đức Thế Tôn Đáp
E1. Chấp Nhận Lời Thỉnh Cầu
E2. Đáp Chung 3 Câu Hỏi
G1. Viên Giác Ngoài Tầm Kiến Thức Luân Hồi
G2. Viên Giác Vĩnh Viễn Viên Giác
H1. Viên Giác Vốn Thông Vô Minh
H2. Viên Giác Không Tái Sinh Vô Minh
G3. Đừng Đem Kiến Thức Luân Hồi Phân Tích Viên Giác
E3. Trùng Tuyên Bằng Chỉnh Cú

Bồ Tát Kim Cang Tạng Hỏi
Chính Văn.-
Lúc ấy bồ tát Kim cang tạng ở trong đại chúng, từ chỗ ngồi đứng dậy, đem đỉnh đầu của mình lạy ngang chân đức Thế tôn, theo chiều bên phải của ngài đi quanh ngài ba vòng, rồi quì thẳng, chắp tay mà tác bạch: Thưa đức Thế tôn lòng thương cao cả, ngài đã khéo vì các vị bồ tát mà tuyên dương đại tổng trì Viên giác là căn bản sơ khởi của ngài, lại chỉ dạy phương tiện thứ tự để tu tập đại tổng trì ấy. Ngài đã khai phá mù mờ cho chúng sinh . Mọi người trong đại hội này nhờ vâng lãnh huấn dụ từ bi của ngài mà màng huyễn ảo tiêu tan, mắt tuệ giác trong sáng. Thưa đức Thế tôn, nếu chúng sinh vốn là Phật đà (39) thì vì sao lại có vô minh? Nếu vô minh là chúng sinh vốn có thì vì sao đức Thế tôn nói chúng sinh vốn là Phật đà? Nếu chúng sinh vốn là Phật đà, sau đó mới nổi lên vô minh , như thế thì chư vị Thế tôn lúc nào trở lại phát sinh phiền não? Kính xin đức Thế tôn không xả bỏ lòng thương cao cả vốn không ngăn chận ai hết, vì các vị bồ tát mà khai mở cho họ được thấy kho tàng viên giác bí mật, lại làm cho những người sau này được nghe kinh pháp viên giác liễu nghĩa, ai cũng hết hẳn mọi sự ngờ vực. Tác bạch rồi, bồ tát Kim cang tạng gieo xuống sát đất tất cả năm bộ phận của thân thể mà kính lạy đức Thế tôn. Bồ tát thỉnh cầu như vậy đến ba lần, mỗi lần thỉnh cầu xong lại làm lại từ đầu.
Lược Giải.-
Lời hỏi của bồ tát Kim cang tạng có 3 câu: câu một, chúng sinh vốn là Phật đà thì vì sao có vô minh? câu hai, nếu vô minh vốn có thì vì sao nói chúng sinh vốn là Phật đà? câu ba, nếu chúng sinh vốn là Phật đà, sau đó mới nổi lên vô minh, thì lúc nào Phật đà lại nổi vô minh? Đáng ra còn 1 câu hỏi nữa: nếu chúng sinh vốn là Phật đà thì cần gì phải tu hành mới thành Phật đà? Văn chỉnh cú cho thấy như vậy. Và câu này nên đứng trước câu ba.

Chấp Nhận Lời Thỉnh Cầu
Chính Văn.-
Bấy giờ đức Thế tôn dạy bồ tát Kim cang tạng: Tốt lắm, thiện nam tử, ông có thể vì các vị bồ tát, và những người sau này, mà hỏi Như lai về viên giác rất sâu xa và sự cứu cánh của viên giác (40) ấy. Viên giác ấy là giáo huấn tối thượng và đại thừa liễu nghĩa truyền đạt cho bồ tát, có năng lực làm cho mười phương các vị bồ tát đang còn tu học, và tất cả mọi người thời kỳ cuối cùng, được lòng tin cố định, hết hẳn nghi ngờ. Ông hãy nghe kyլ Như lai sẽ nói cho. Bồ tát Kim cang tạng vâng lời, hoan hỷ, cùng cả đại chúng yên lặng lắng nghe.
Viên Giác Ngoài Tầm Kiến Thức Luân Hồi
Chính Văn.-
Đức Thế tôn dạy: Thiện nam tử, chúng sinh, và thế giới của chúng sinh (41) , mở đầu hay kết cuộc, phát sinh hay hủy diệt, lúc trước hay lúc sau, hiện hữu hay trống không, tụ lại hay tan ra, nổi lên hay ngưng lại, những hình thái này nối tiếp với nhau ngay trong từng đơn vị thì gian chỉ như sự thoạt hiện hay thoạt biến của ý nghĩ, qua lại liền liền, lấy bỏ đủ cách (42) , toàn là luân hồi (43) . Chưa vượt luân hồi như vậy mà nói viên giác, thì tính cách viên giác ấy cũng là tính cách luân hồi, vậy mà mong thoát khỏi luân hồi thì thật vô lý. Sự thể ví như hoa mắt thì nước đứng mà thấy ra xao động, đờ mắt thì lửa quay mà thấy thành vòng tròn, mây bay mà thấy trăng chạy, đò lướt mà thấy bờ đi... ; những trạng thái xoay đảo (44) của sự thấy như vậy nếu chưa đình chỉ mà muốn những thứ được thấy phải đứng lại trước (45) , thì ý muốn đó còn không thể nào thực hiện được, huống chi cái tâm trí luân hồi chưa được lắng trong, thì nhìn vào viên giác của Như lai làm sao khỏi thấy xoay đảo. Đó là lý do lầm lẫn trong ba câu hỏi của ông.
Lược Giải.-
Những dí vụ trong đoạn này cho thấy kiến thức luân hồi (loại kiến thức thể hiện những phạm trù đối lập lẫn nhau, đầy tính biến động) không thể thấy biết viên giác một cách chính xác, nói cách khác, viên giác siêu việt mọi kiến thức luân hồi. Đó là cách trả lời chung cả 3 câu hỏi: 3 câu hỏi toàn là kiến thức luân hồi, mà viên giác thì ngoài tầm kiến thức ấy.
Viên Giác Vốn Thông Vô Minh
Chính Văn.-
Thiện nam tử, ví như con mắt bị bịnh màng mắt nên nhìn không gian thấy có hoa đốm . Khi bịnh màng mắt đã lành vĩnh viễn thì không nên hỏi màng mắt đã mất đó bao giờ lại nổi lên nữa, vì lẽ con mắt với màng mắt không phải đi đôi với nhau. Hơn nữa, hoa đốm đã mất đi trong không gian, thì khi ấy không nên hỏi lúc nào không gian lại nổi lên hoa đốm, vì lẽ không gian vốn không có hoa đốm, vì lẽ bản thể không gian vốn không phải nổi lên hay mất đi. Mà sinh tử với niết bàn thì chỉ như sự nổi lên hay sự mất đi của hoa đốm, còn viên giác thì vốn không có hoa đốm và màng mắt. Phải biết không gian mà còn không phải có một cách tạm thời, cũng không phải không một cách tạm thời, huống chi viên giác mà Như lai chứng ngộ là bản thể bình đẳng của các pháp trong đó có không gian.
Lược Giải.-
Mắt lành vĩnh viễn thì hoa đốm mất vĩnh viễn, còn không gian vốn không có hoa đốm, vốn không phải là sự nổi lên hay mất đi của hoa đốm: Viên giác vốn không có vô minh, vốn không phải là sự nổi lên hay mất đi của vô minh. Đó là sự trả lời chung cả 3 câu hỏi: đừng hỏi không gian viên giác bao giờ lại nổi lên hoa đốm vô minh.
Đoạn này chính ý lấy không gian ví dụ viên giác phi vô minh sinh diệt. Nhưng đó là đứng về mặt bản thể viên giác mà nói. Còn đứng về mặt sự dụng mà nói, vô minh vì sao có, vì sao mất, vì sao không còn tái sinh, thì không những đoạn sau nói đến, mà ngay trong đoạn này cũng có phần lấy mắt ví dụ viên giác với 4 lớp rõ ràng. Một, mắt vốn sáng, dẫu cũng vốn có gốc bịnh màng mắt, nếu mắt không vốn sáng thì chữa cũng không sáng: chúng sinh vốn là Phật đà, dẫu cũng vốn có vô minh, nếu chúng sinh không vốn là Phật đà, thì tu hành cũng không thành Phật đà, như vậy đừng hỏi chúng sinh vốn là Phật đà sao còn nói vốn có vô minh. Hai, dầu mắt vốn có gốc bịnh màng mắt nhưng mắt vẫn vốn sáng: chúng sinh dẫu vốn có vô minh nhưng chúng sinh vẫn vốn là Phật đà, như vậy đừng hỏi chúng sinh vốn có vô minh sao còn nói chúng sinh vốn là Phật đà. Ba, mắt vốn sáng nhưng cũng vốn có gốc bịnh màng mắt, nếu không chữa tuyệt gốc bịnh ấy thì mắt không sáng vĩnh viễn được: chúng sinh vốn là Phật đà nhưng cũng vốn có vô minh, nếu không tu hành diệt trừ vô minh, thì không thể thành Phật đà, như vậy đừng hỏi chúng sinh vốn là Phật đà thì cần gì phải tu hành mới thành Phật đà? Bốn, mắt đã chữa tuyệt hẳn gốc bịnh màng mắt và sáng hẳn rồi, thì màng mắt không bao giờ tái phát: chúng sinh đã diệt hẳn vô minh, trở thành Phật đà rồi thì không bao giờ tái sinh vô minh, như vậy đừng hỏi bao giờ Phật đà lại sinh vô minh.

Viên Giác Không Tái Sinh Vô Minh
Chính Văn.-
Thiện nam tử, như lọc quặng vàng thì vàng không phải do lọc mới là vàng, và vàng đã lọc thành vàng ròng thì không bao giờ trở lại làm quặng nữa, để lâu đến mấy vàng ròng đó cũng không hư hỏng. Như vậy không thể nói vàn vốn không phải là vàng... Viên giác mà Như lai chứng ngộ cũng tương tự như vậy.
Lược Giải.-
Ví dụ này có 4 lớp càng rõ ràng. Một, vàng vốn là vàng, dẫu cũng vốn có quặng, nếu vàng vốn không phải là vàng thì lọc cũng không thành vàng ròng: chúng sinh vốn là Phật đà, dẫu cũng vốn có vô minh, nếu chúng sinh không vốn là Phật đà thì tu hành cũng không thành Phật đà, như vậy đừng hỏi chúng sinh vốn là Phật đà sao còn nói vốn có vô minh. Hai, dẫu vàng vốn có quặng nhưng vàng vẫn vốn là vàng: chúng sinh dẫu vốn có vô minh, nhưng chúng sinh vẫn vốn là Phật đà, như vậy đừng hỏi chúng sinh vốn có vô minh sao còn nói chúng sinh vốn là Phật đà. Ba, vàng vốn là vàng nhưng cũng vốn có quặng, nếu không lọc quặng ấy thì vàng không thành vàng ròng được: chúng sinh vốn là Phật đà nhưng cũng vốn có vô minh, nếu không tu hành diệt trừ vô minh thì không thể thành Phật đà, như vậy đừng hỏi chúng sinh vốn là Phật đà thì cần gì phải tu hành mới thành Phật đà. Bốn, vàng đã lọc hết quặng và thành vàng ròng rồi thì quặng không bao giờ tái sinh: chúng sinh đã diệt hẳn vô minh, trở thành Phật đà rồi thì không bao giờ vô minh tái sinh, như vậy đừng hỏi bao giờ Phật đà lại sinh vô minh.
Đại thừa chỉ quán nói tuệ giác và vô minh đều là dụng của Tâm, nhưng tuệ giác là thuận dụng (cái dụng thuận với tâm thể) nên vô thỉ mà vô chung (vốn có mà không mất); còn vô minh là nghịch dụng (cái dụng nghịch với tâm thể) nên vô thỉ mà hữu chung (vốn có mà bị diệt).
Đừng Đem Kiến Thức Luân Hồi Phân Tích Viên Giác
Chính Văn.-
Thiện nam tử, viên giác mà Như lai chứng ngộ vốn không có bồ đề với niết bàn, vốn không có sự thành Phật đà hay sự không thành Phật đà, vốn không có sự luân hồi và sự không phải luân hồi. Thiện nam tử, sự viên thành của các vị thanh văn là tiêu diệt tất cả thân tâm ngôn ngữ, mà không bao giờ đạt đến viên giác của Như lai đích thân chứng ngộ (46) , huống chi tâm trí tư duy thì làm sao lường được viên giác ấy. Đem lửa đom đóm đốt núi Tu di thì không bao giờ đốt được: vận dụng tâm trí luân hồi phát sinh kiến thức luân hồi mà mong nhập vào biển cả vắng lặng vĩ đại (47) của Như lai thì không bao giờ vào được. Vì lý do ấy, Như lai nói rằng tất cả bồ tát, và những người sau này, việc phải làm trước hết là loại trừ gốc rễ luân hồi.
Thiện nam tử, tư duy xuất từ tâm thức, tư duy ấy toàn là ảo tưởng vin theo sáu đối cảnh, không phải đích thực là tâm thể. Tư duy ấy đã như hoa đốm, vận dụng tư duy ấy mà mong đạt được viên giác của Như lai chứng ngộ, thì không khác gì hoa đốm sinh trái đốm: ảo tưởng sinh ảo tưởng, không thể đạt được viên giác. Thiện nam tử, ảo tưởng có lắm kiến thức khéo léo, không thể là phương tiện của viên giác. Nên lối phân tích như ông không phải đặt đúng
vấn đề.
Lược Giải.-
Tâm trí, tư duy, hay kiến thức luân hồi, chính là trí thức chúng ta đây. Trí thức ấy chưa phải vô minh. Trí thức ấy hiện thân của ái dục (gốc rễ luân hồi) mới là vô minh. Nên trí thức chúng ta không phải vô giá trị tu chứng viên giác, nhưng phải lọc bỏ ái dục ra. Thì trí thức ấy là phương tiện tu chứng, là sẽ trở thành tuệ giác.
Trùng Tuyên Bằng Chỉnh Cú
Chính Văn.-
Đức Thế tôn muốn lặp lại ý nghĩa đã nói nên nói những lời chỉnh cú sau đây.
Kim cang tạng này,
nên biết bản thể
viên giác vắng lặng
Như lai chứng ngộ
vốn không mở đầu
cũng không kết cuộc.
Đem tâm luân hồi
tư duy viên giác,
ấy là luân hồi,
chỉ đến luân hồi,
không thấu biển cả
vắng lặng của Phật.
Như lọc quặng vàng,
vàng không do lọc
mới được là vàng;
vàng vốn là vàng,
nhưng phải do lọc
mới thành vàng ròng,
khi vàng lọc quặng
đã thành vàng ròng,
thì không bao giờ
trở lại làm quặng.
Sinh tử niết bàn
chúng sinh Phật đà,
đồng là hoa đốm
ở trong không gian (48) .
Cái sự tư duy
đã như huyễn ảo,
huống chi còn đem
sự tư duy ấy
chất vấn những sự
huyễn ảo khác nữa.
Nếu tự hiểu được
sự tư duy ấy,
sau đó mới mong
nhập được viên giác.
Lược Giải.-
Văn chỉnh cú này nhấn mạnh điểm chủ yếu: viên giác siêu việt mọi tư duy, và ấn tượng tư duy ấy, của kiến thức luân hồi. Nên hỏi viên giác sinh vô minh, diệt vô minh, hay tái sinh vô minh, toàn là những vấn đề đặt không chính xác.

Chương Di Lạc Nói Về Chủng Tánh Tu Chứng Viên Giác [^]
Đ1. Bồ Tát Di Lạc Hỏi
Đ2. Đức Thế Tôn Đáp
E1. Chấp Nhận Lời Thỉnh Cầu
E2. Đáp 4 Câu Hỏi
G1. Đáp Câu Hỏi Một Và Hai
G2. Đáp Câu Hỏi Ba
G3. Đáp Câu Hỏi Bốn
G4. Khuyến Cáo Gặp Thầy Bạn Tốt
E3. Trùng Tuyên Bằng Chỉnh Cú
Lược Giải.-
Chương này tuy nói tu chứng viên giác là tự mình, và làm cho người, diệt gốc luân hồi là ái dục, nhưng quan trọng là nói chủng tánh (tư cách) tu chứng viên giác. Lại quan trọng hơn nữa, ở chỗ nói chủng tánh ấy không cốt để thấy người tu chứng được người không, mà cốt để thấy ai cũng tu chứng được vì ai cũng vốn là Phật đà.
Bồ Tát Di Lạc Hỏi
Chính Văn.-
Lúc ấy bồ tát Di lạc ở trong đại chúng, từ chỗ ngồi đứng dậy, đem đỉnh đầu của mình lạy ngang chân đức Thế tôn, theo chiều bên phải của ngài đi quanh ngài ba vòng, rồi quì thẳng, chắp tay mà tác bạch: Thưa đức Thế tôn lòng thương cao cả, ngài đã khai mở một cách rộng rãi kho tàng bí mật cho các vị bồ tát, làm cho đại chúng này tỉnh ngộ sâu xa về luân hồi, phân biệt được sự lầm lẫn và sự chính xác. Ngài đã ban cho những người thời kỳ cuối cùng con mắt tuệ giác không còn e sợ, làm cho họ phát sinh lòng tin cố định đối với niết bàn vĩ đại, không còn tùy theo sự luân hồi mà nổi lên kiến thức xoay đảo (49) . Thưa đức Thế tôn, nếu các vị bồ tát, và những người thời kỳ cuối cùng, muốn du hành trong biển cả vắng lặng vĩ đại của đức Thế tôn, thì họ phải hủy diệt như thế nào đối với căn bản của luân hồi? Trong luân hồi có mấy đẳng cấp (50) ? Tu tập tuệ giác Phật đà có mấy chủng tánh (51) ? Khi quay lại, trở vào nơi bụi bặm mệt nhọc, thì phải vận dụng mấy phương tiện hóa độ để hóa độ chúng sinh? Xin đức Thế tôn đừng bỏ lòng thương cao cả cứu độ người đời mà làm cho những người tu tập, là các vị bồ tát và những người sau này, được con mắt tuệ giác trong sáng, được đài gương tâm trí chiếu tỏ, tỉnh ngộ một cách tròn đầy về sự thấy biết vô thượng của đức Thế tôn. Tác bạch rồi, bồ tát Di lạc gieo xuống sát đất tất cả năm bộ phận của thân thể mà kính lạy đức Thế tôn. Bồ tát thỉnh cầu như vậy đến ba lần, mỗi lần thỉnh cầu xong lại làm lại từ đầu.
Lược Giải.-
Lời hỏi của bồ tát Di lạc có 4 câu: câu một, hủy diệt như thế nào đối với căn bản của luân hồi? câu hai, luân hồi có mấy đẳng cấp? câu ba, tu chứng viên giác có mấy chủng tánh? câu bốn, trở lại luân hồi hóa độ chúng sinh bằng mấy cách?
Nên chú ý, chương này chỉ hỏi mấy chủng tánh tu chứng viên giác, chưa hỏi sự tu chứng ấy có mấy đẳng cấp. Đẳng cấp ấy có mấy thì sẽ được hỏi đáp trong chương Thanh tịnh tuệ, ngay sau chương này.

Chấp Nhận Lời Thỉnh Cầu
Chính Văn.-
Bấy giờ đức Thế tôn dạy bồ tát Di lạc: Tốt lắm, thiện nam tử, ông có thể vì các vị bồ tát, và những người sau này, mà xin hỏi Như lai về ý nghĩa sâu kín tinh tế, để làm cho các vị bồ tát rửa sạch con mắt tuệ giác, lại làm cho những người sau này diệt hẳn luân hồi và tâm ngộ thực tướng (52) bằng tuệ giác Không sinh (53) . Ông hãy nghe kyլ Như lai sẽ nói cho. Bồ tát Di lạc vâng lời, hoan hỷ, cùng cả đại chúng yên lặng lắng nghe.
Đáp Câu Hỏi Một Và Hai
Chính Văn.-
Đức Thế tôn dạy: Thiện nam tử, vô thỉ đến giờ, chúng sinh vì có mọi thứ ái dục nên có luân hồi. Mọi loài chúng sinh trong mọi thứ thế giới, sinh bằng trứng, sinh bằng thai, sinh bằng thấp khí (54) , sinh bằng biến hóa, tất cả toàn do dâm dục làm động lực chính mà có tính mạng. Do đó mà biết gốc rễ luân hồi là ái. Ái được dục hỗ trợ nên làm cho sinh tử liên tục: dục do ái, mạng do dục; chúng sinh ái mạng nên quay lại ái dục, ái dục là nhân, ái mạng là quả.
Vì đối với đối cảnh của dục mà nổi dậy sự chống đối hay sự thích ứng. Đối cảnh trái với ái thì chống đối bằng sự ghét bỏ, gây ra mọi thứ nghiệp ác, đó là lý do có địa ngục, có ngạ quỉ, có súc sinh (55) . Biết dục đáng chán ghét, ái sự chán ghét ba đường đi của nghiệp ác (56) , ghét bỏ nghiệp ác mà ưa thích nghiệp là nh, nên có chư thiên, có nhân loại. Lại biết mọi sự ái đều đáng ghét bỏ, ghét bỏ cái ái và ưa thích cái bỏ, nghĩa là vẫn trở lại thêm cho gốc ái, nên có những thiện quả hơn lên (57) , và vẫn là nghiệp tạo ra, nên toàn là luân hồi, không thành đường đi của các vị thánh giả (58) .
Vì vậy, chúng sinh muốn thoát khỏi sinh tử luân hồi thì trước hết phải hủy diệt dục và ái. Còn bồ tát sinh trong luân hồi thì không phải do ái mà là do từ bi, muốn làm cho chúng sinh bỏ ái nên mượn dục để vào lại sinh tử luân hồi. Những người thời kỳ cuối cùng bỏ được dục, trừ được ái gồm cả sự ghét bỏ và sự ưa thích của nó, hủy diệt luân hồi vĩnh viễn, bằng cách siêng cầu viên giác của Như lai chứng ngộ, thì thế là đối với tâm thể trong sáng ấy họ được tỏ ngộ.
Lược Giải.-
Hủy diệt căn bản của luân hồi là hủy diệt ái dục, bằng cách siêng tu viên giác. Đó là đáp câu hỏi một của ngài Di lạc: hủy diệt như thế nào đối với căn bản của luân hồi.
Luân hồi có 3 đẳng cấp. Một, đẳng cấp ác nghiệp, là 3 đường ác địa ngục, ngạ quỉ, và súc sinh, kết quả của sự vì ái ngã mà làm nghiệp ác. Hai, đẳng cấp thiện nghiệp, là 2 đường lành chư thiên và nhân loại của cõi Dục, kết quả của sự vì ái ngã mà ghét làm nghiệp ác ưa làm nghiệp lành. Ba, đẳng cấp bất động nghiệp, là 4 thiền của cõi Sắc và 4 không của cõi Vô sắc, kết quả của sự vì ái ngã mà ghét cái ghét ưa, ưa cái bỏ ghét ưa đó, qua sự tu thiền định hữu lậu (làm nghiệp bất động). Đó là đáp câu hỏi hai của ngài Di lạc: luân hồi có mấy đẳng cấp.
Trong đoạn cuối, có mở đóng vòng đơn nói bồ tát vào lại luân hồi không vì ái lực mà vì từ lực.
Đáp Câu Hỏi Ba
Chính Văn.-
Thiện nam tử, chúng sinh do ái dục phát triển vô minh mà thành năm chủng tánh khác nhau, và do hai chướng ngại mà trình bày sâu cạn. Hai chướng ngại (59) là gì ? Một là chướng ngại chân lý, chướng ngại cho sự thấy biết chính xác. Hai là chướng ngại sự dụng, tiếp nối cho sự sinh tử luân hồi. Năm chủng tánh (60) là gì? Nếu cả hai chướng ngại chưa được hủy diệt, thì gọi là những kẻ chưa thành Phật đà. Nếu vĩnh viễn loại bỏ ái dục, hủy diệt chướng ngại sự dụng mà chưa hủy diệt chướng ngại chân lý, thì chỉ nhập vào thanh văn duyên giác, chưa nhập vào bồ tát. Nếu muốn du nhập biển cả viên giác vĩ đại của Như lai chứng ngộ nên trước đó lập chí nỗ lực hủy diệt hai chướng ngại, hai chướng ngại đã hàng phục thì nhập vào bồ tát ẫ còn hai chướng ngại đã hủy diệt vĩnh viễn thì nhập vào viên giác của Như lai, tròn đầy đại bồ đề và đại niết bàn. Tất cả chúng sinh đều có khả năng chứng ngộ viên giác, nhưng gặp thầy bạn tốt (61) , và tu tập theo pháp hạnh căn bản sơ khởi của họ, nên sự tu tập ấy có liền liền và có dần dần -- nếu gặp Như lai chỉ dẫn con đường tu tập chính xác về tuệ giác vô thượng, thì bất kể trình độ cao thấp, toàn là thành tựu quả vị Phật đà. Nếu người nào dẫu cũng đi tìm thầy bạn tốt, nhưng gặp phải kẻ kiến thức sai lầm, thì người ấy chưa được sự tỏ ngộ chính xác, như thế gọi là chủng tánh ngoại đạo, và đó là lỗi của thầy bạn sai lầm, không phải lỗi ở người ấy. Như thế đó gọi là năm chủng tánh khác nhau của chúng sinh.
Lược Giải.-
Năm chủng tánh là: Một, chủng tánh phàm phu, chưa động đến 2 chướng nên chỉ được gọi chung là những người chưa thành Phật đà (chưa, không phải không). Hai, chủng tánh nhị thừa (thanh văn và duyên giác), chỉ đàn áp sự chướng, chưa đàn áp lý chướng, nên chưa nhập chủng tánh bồ tát (chưa, không phải không). Ba, chủng tánh bồ tát, đã đàn áp 2 chướng (còn hủy diệt 2 chướng là Phật đà). Bốn, chủng tánh đốn tiệm, đốn tiệm bất định, chỉ tùy thiện tri thức được gặp mà thành đốn tu hay thành tiệm tu (nếu gặp Phật thì thành đốn tu cả). Năm, chủng tánh ngoại đạo, cũng có chí cầu tuệ giác, nhưng gặp phải ác tri thức nên thành ngoại đạo, chưa được chánh tri kiến (chưa, không phải không). Như vậy 2 chủng tánh bồ tát và đốn tiệm thì đã có thể, còn 3 chủng tánh phàm phu, nhị thừa và ngoại đạo thì chưa có thể mà sẽ có thể, nên cả 5 chủng tánh đều có thể tu chứng viên giác. Nói rõ hơn, căn cứ bản chất mà nói thì tuy ai cũng có quặng nhưng ai cũng đã là vàng; căn cứ khả năng mà nói thì ai cũng có thể lọc quặng để vàng thành vàng ròng; căn cứ trợ duyên mà nói thì nếu gặp thiện tri thức hướng dẫn; căn cứ thì gian mà nói thì tuy hiện hữu 5 chủng tánh khác nhau mà tương lai tất cả chủng tánh phàm phu, nhị thừa và ngoại đạo đều có thể chuyển thành các chủng tánh bồ tát hay đốn tiệm: nên tất cả 5 chủng tánh đều có thể tu chứng viên giác. Đó là đáp câu hỏi ba của ngài Di lạc : tu viên giác có mấy chủng tánh.
Có 1 chuyện nên ghi ở đây. Sử truyện của ngài Huyền tráng nói, đối trước tượng đức Quán âm, ngài cầm xâu hoa, quì nguyện 3 điều ... Điều 3 nguyện rằng, kinh sách có chỗ nói trong chúng sinh có 1 thành phần không có Phật tánh, nhưng con ngờ vực, không biết có hay không. Vậy nếu 1 thành phần ấy cũng có Phật tánh, tu hành có thể thành Phật, thì xin cho xâu hoa này được mắc vào nơi cổ của tôn tượng. Nguyện rồi, ngài Huyền tráng nâng xâu hoa, từ xa tung vào, được đúng như lời. Ai thấy cũng vỗ tay, dậm chân, mà hô rằng thật là hiếm có, sau này ngài thành Phật thì xin nhớ cơ hội hôm nay mà cứu độ chúng tôi trước (Đại 50/329).
Đáp Câu Hỏi Bốn
Chính Văn.-
Thiện nam tử, bồ tát chỉ lấy đại bi làm phương tiện mà vào các thế giới luân hồi, khai phát cho những người chưa tỏ ngộ (62) . Đến nỗi biểu hiện thân thể đủ mọi thứ hình tướng (63) , biểu hiện cảnh ngộ đủ mọi sự thuận nghịch (64) , biểu hiện đồng việc với họ mà giáo hóa cho họ trở thành Phật đà. Tất cả sự biểu hiện này toàn là sức mạnh của đại nguyện xuất từ đại bi.
Lược Giải.-
Bồ tát trở lại luân hồi hóa độ chúng sinh bằng các phương tiện đại bi, đại nguyện, hiện thân, hiện cảnh, hiện đồng sự. Đó là đáp câu hỏi bốn của ngài Di lạc: trở lại luân hồi hóa độ chúng sinh bằng mấy cách.
Khuyến Cáo Gặp Thầy Bạn Tốt
Chính Văn.-
Những người thời kỳ cuối cùng, nếu nổi lên tâm chí tăng thượng đối với đại viên giác, thì phải phát đại nguyện trong sáng của bồ tát. Nên nói như vầy: Cầu nguyện cho con nay đứng trong viên giác của Phật, tìm và gặp được thầy bạn tốt, không gặp phải ngoại đạo và nhị thừa. Rồi y theo đại nguyện như vậy mà tu tập, thì dần dần hủy diệt hai chướng ngại. Hai chướng ngại hủy diệt hết cả thì đại nguyện tròn đầy, thế là bước lên chánh điện trong sáng của đại giải thoát, nhập vào thành trì tráng lệ của đại viên giác.
Lược Giải.-
Tri thức (thầy bạn) rất quan trọng, vì gặp thiện tri thức thì thành chủng tánh bồ tát, chủng tánh đốn tiệm; gặp ác tri thức thì thành chủng tánh phàm phu, chủng tánh nhị thừa, và nhất là chủng tánh ngoại đạo. Muốn được Thiện tri thức thì phải phát đại nguyện như các vị bồ tát: nguyện ở trong viên giác mà gặp được thiện tri thức, không gặp phải ngoại đạo và nhị thừa. Đại nguyện này không những để gặp được thiện tri thức mà còn là tiêu chuẩn để biết ai là thiện tri thức (như sẽ được nói đến trong chương Phổ giác).

Trùng Tuyên Bằng Chỉnh Cú
Chính Văn.-
Đức Thế tôn muốn lặp lại ý nghĩa đã nói nên nói những lời chỉnh cú sau đây.
Di lạc nên biết,
chúng sinh không được
giải thoát vĩ đại
là vì ái dục
làm cho sa vào
sinh tử luân hồi.
Nếu diệt ái dục
gồm cả ưa ghét
của ái dục ấy
là tham sân si,
thì bất kể đến
chủng tánh dị biệt,
tất cả vẫn được
tuệ giác Phật đà.
Muốn diệt vĩnh viễn
hai loại chướng ngại,
nên tìm và gặp
vị thầy xứng đáng,
thì sẽ có được
tỏ ngộ chính xác,
thuận với đại nguyện
của các bồ tát,
và rồi trú ở
trong đại niết bàn.
Bồ tát vận dụng
đại bi đại nguyện,
thị hiện nhập vào
sinh tử luân hồi.
Những người tu tập
trong thời hiện tại,
và người tu tập
trong thời cuối cùng,
nếu biết nỗ lực
hủy diệt ái kiến (65) ,
thế là qui về
viên giác quảng đại.


Chương Thanh Tịnh Tuệ Nói Về Đẳng Cấp Tu Chứng Viên Giác [^]
Đ1. Bồ Tát Thanh Tịnh Tuệ Hỏi
Đ2. Đức Thế Tôn Đáp
E1. Chấp Nhận Lời Thỉnh Cầu
E2. Đáp 1 Câu Hỏi
G1. Nói Tổng Quát
G2. Nói 4 Đẳng Cấp Của Tiệm Căn Tu Chứng Viên Giác
H1. Phàm Phu Tu Chứng Viên Giác
H2. Bồ Tát Trước Thập Địa Tu Chứng Viên Giác
H3. Bồ Tát Trong Thập Địa Tu Chứng Viên Giác
H4. Phật Địa Viên Chứng Viên Giác
G3. Nói Không Đẳng Cấp Của Đốn Căn Tu Chứng Viên Giác
E3. Trùng Tuyên Bằng Chỉnh Cú
Lược Giải.-
Chương này mới thật hỏi đáp về đẳng cấp khác nhau của sự tu chứng viên giác.
Bồ Tát Thanh Tịnh Tuệ Hỏi
Chính Văn.-
Lúc ấy bồ tát Thanh tịnh tuệ ở trong đại chúng, từ chỗ ngồi đứng dậy, đem đỉnh đầu của mình lạy ngang chân đức Thế tôn, theo chiều bên phải của ngài đi quanh ngài ba vòng, rồi quì thẳng, chắp tay mà tác bạch: Thưa đức Thế tôn lòng thương cao cả, ngài đã nói cho chúng con, một cách rộng rãi, về những sự ngoài tầm tư duy thảo luận mà trước đây chúng con chưa được nghe thấy. Ngày nay chúng con nhờ sự huấn dụ khéo léo của đức Thế tôn mà thân thể và tâm trí đều thư thái, được đại ích lợi. Con thỉnh cầu đức Thế tôn chỉ dạy thêm nữa cho đại chúng này biết, đối với viên giác của đấng Pháp vương, các loại chúng sinh, các vị bồ tát và các đức Thế tôn, thực hiện khác nhau thế nào? Sự chỉ dạy này của đức Thế tôn sẽ làm cho người thời kỳ cuối cùng, đối với viên giác, có thể tùy thuận, tỉnh ngộ, và tuần tự mà nhập vào. Tác bạch rồi, bồ tát Thanh tịnh tuệ gieo xuống sát đất tất cả năm bộ phận của thân thể mà kính lạy đức Thế tôn. Bồ tát thỉnh cầu như vậy đến ba lần, mỗi lần thỉnh cầu xong lại làm lại từ đầu.
Lược Giải.-
Lời hỏi của bồ tát Thanh tịnh tuệ chỉ có 1 câu: chúng sinh, bồ tát và Phật đà tu chứng viên giác khác nhau thế nào? Hỏi cách khác, tu chứng viên giác có mấy đẳng cấp.

Chấp Nhận Lời Thỉnh Cầu
Chính Văn.-
Bấy giờ đức Thế tôn dạy bồ tát Thanh tịnh tuệ: Tốt lắm, thiện nam tử, ông có thể vì các vị bồ tát và những người sau này, mà hỏi Như lai về thứ tự sai biệt trong sự thực hiện viên giác. Ông hãy nghe kyլ Như lai sẽ nói cho. Bồ tát Thanh tịnh tuệ vâng lời, hoan hỷ, cùng cả đại chúng yên lặng lắng nghe.
Đáp 1 Câu Hỏi
Lược Giải.-
Để đáp câu hỏi tu chứng viên giác có mấy đẳng cấp (chúng sinh, bồ tát và Phật đà tu chứng viên giác khác nhau thế nào), Phật nói viên giác không có đẳng cấp, đẳng cấp chỉ do công phu đang diệt vô minh và đã diệt vô minh mà có, và có khác nhau. Đẳng cấp ấy có 4: phàm phu, bồ tát trước thập địa, bồ tát trong thập địa và Phật địa. Đó là 4 đẳng cấp của sự tiệm tu, ngoài ra còn có không đẳng cấp của sự đốn tu nữa.

Nói Tổng Quát
Chính Văn.-
Đức Thế tôn dạy: Thiện nam tử, bản thể viên giác không phải là các chủng tánh, nhưng chủng tánh nào cũng có viên giác, nên tùy các chủng tánh phát khởi mà có sai biệt, chứ thật ra không có thủ chứng gì hết. Vì lẽ trong viên giác, bồ tát và chúng sinh không phải có thật; bồ tát và chúng sinh toàn là huyễn ảo: khi huyễn ảo hủy diệt thì không có ai là kẻ thủ chứng, tựa như con mắt đâu có tự thấy con mắt. Nên đặc tính của viên giác là không sai biệt, một sự không sai biệt không phải do ai tạo ra. Nhưng chúng sinh mê mờ thác loạn, chưa thể hoàn toàn hủy diệt huyễn ảo, và trong giai đoạn chưa hủy diệt mà đang hủy diệt đó, công phu tự lộ ra sai biệt. Đến khi thích ứng được với viên giác dứt bặt (66) của Như lai, thì không còn sự dứt bặt, không còn người dứt bặt.
Lược Giải.-
Theo nguyên lý thì viên giác không có đẳng cấp tu chứng. Đẳng cấp tu chứng chỉ do công phu đang và đã hủy diệt vô minh huyễn ảo mà có.

Phàm Phu Tu Chứng Viên Giác
(Có Thể Gọi Là Tín Vị)
Chính Văn.-
Thiện nam tử, vô thỉ đến giờ, chúng sinh ảo tưởng tự ngã và đam mê tự ngã, không bao giờ tự biết tự ngã chỉ là trạng thái phát sinh và hủy diệt liên tiếp trong từng đơn vị ngắn nhất của thì gian, do đó mà nổi lên mặt thì ghét bỏ mặt thì ưa thích, vướng mắc năm thứ dục lạc. Nếu gặp được thầy bạn tốt dạy cho biết bản thể viên giác trong sáng, phát giác thực chất của sự nổi lên và sự hủy diệt, tức thì thấu hiểu đời sống này tự nó tạo ra tư tưởng mệt nhọc, và ước mong hủy diệt tư tưởng mệt nhọc ấy bằng cái biết bản thể viên giác trong sáng. Nhưng cái biết này tự chướng ngại (67) cho họ, nên họ không được tự tại đối với viên giác. Đó là sự thích ứng viên giác của phàm phu.
Lược Giải.-
Biết sự trong sáng của bản thể viên giác, cái biết này, ở đây, chỉ là công phu của ý thức, chưa thành tuệ giác. Đó là phàm phu thích ứng viên giác.
Bồ Tát Trước Thập Địa Tu Chứng Viên Giác
(Có Thể Gọi Là Hiền Vị)
Chính Văn.-
Thiện nam tử, các vị bồ tát thì biết cái biết trên là chướng ngại, dẫu hủy diệt chướng ngại của cái biết trên, nhưng còn đứng nơi cái biết của mình, nên cái biết biết sự chướng ngại này lại thành chướng ngại mà chưa được tự tại. Đó là sự thích ứng viên giác của các vị bồ tát bước chưa tới thập địa.
Lược Giải.-
Đứng nơi sự biết là tuệ giác phải dụng công: tuệ giác còn gián đoạn, tuệ giác tỷ lượng (suy luận). Đó là bồ tát trước thập địa thích ứng viên giác.

Bồ Tát Trong Thập Địa Tu Chứng Viên Giác
(Có Thể Gọi Là Thánh Vị).
Chính Văn.-
Thiện nam tử, cái biết nào cũng là chướng ngại, nên các vị bồ tát thường biết mà không đứng lại nơi cái biết, thì cái biết và người biết cùng lúc vắng lặng, tựa như có người tự chặt đầu mình, đầu đứt rồi kẻ chặt đứt cũng không: đem cái biết biết sự chướng ngại mà tự diệt sự chướng ngại, sự chướng ngại diệt rồi, cái biết diệt chướng ngại cũng không. Biết kinh pháp cũng chỉ như ngón tay chỉ mặt trăng, hãy nhìn mặt trăng và biết ngón tay không bao giờ là mặt trăng cả; biết mọi ngôn ngữ của Như lai chỉ dạy cho bồ tát toàn là như vậy. Đó là sự thích ứng viên giác của bồ tát bước đã tới thập địa.
Lược Giải.-
Biết mà không đứng lại nơi sự biết là tuệ giác không cần dụng công nữa, tuệ giác đã nhiệm vận: tuệ giác hiện lượng (trực giác). Đó là bồ tát trong thập địa thích ứng viên giác.

Phật Địa Viên Chứng Viên Giác
Chính Văn.-
Thiện nam tử, biết một cách triệt để về mọi sự chướng ngại: chánh niệm với vọng niệm toàn là giải thoát, hoàn thành với thoái thất toàn là niết bàn, tuệ giác với u mê toàn là bát nhã, bồ tát thành đạt với ngoại đạo thành đạt toàn là bồ đề, chân như với vô minh toàn là bản thể, giới định tuệ với dâm nộ si toàn là phạn hạnh, chúng sinh với quốc độ toàn là pháp tánh, địa ngục với thiên cung toàn là tịnh độ, có chủng tánh với không chủng tánh toàn thành Phật đà, tất cả phiền não cứu cánh là giải thoát: biển cả tuệ giác soi tỏ những khái niệm đối lập lẫn nhau toàn như không gian. Đó là sự thích ứng viên giác của Như lai.
Lược Giải.-
Biết một cách triệt để về mọi sự chướng ngại là tuệ giác soi tỏ những khái niệm đối lập lẫn nhau toàn như không gian, toàn là viên giác. Đó là Phật đà thích ứng viên giác.
Cái biết của Phật, như vậy, là "bất nhị tùy thuận" (mà lời mở đầu kinh này đã mô tả). So lại thì thấy 3 cái biết ở trước là "nhị tướng tùy thuận" (phản ảnh những khái niệm đối lập lẫn nhau). Cũng phải biết thêm, cái biết của Phật mà nói như đoạn này là chỉ nói căn bản vô phân biệt trí viên chứng viên thành thật tánh, chưa nói hậu đắc vô phân biệt trí viên chứng y tha khởi tánh.

Nói Không Đẳng Cấp Của Đốn Căn Tu Chứng Viên Giác
Chính Văn.-
Thiện nam tử, các vị bồ tát, và những người thời kỳ cuối cùng, nếu có ai không lúc nào nổi lên vọng niệm, đối với vọng niệm cũng không trừ khử, sống trong vọng cảnh mà không phân biệt, cũng không nói không phân biệt là thật, thì người này nghe pháp thoại Viên giác này sẽ tin tưởng, lý giải, tiếp nhận ghi nhớ, không kinh ngạc, sợ hãi, và như thế chính là thích ứng viên giác. Thiện nam tử, ông nên biết người này đã hiến cúng trăm ngàn vạn ức hằng sa Phật đà và Đại sĩ, gieo trồng gốc rễ công đức, và Như lai gọi người này là người thành tựu tuệ giác Biết tất cả chủng loại (68) .
Lược Giải.-
Đốn căn tu chứng là trực hạ thừa đương (nhận lãnh ngay, cáng đáng liền) đối với kinh này. Thế nhưng phải coi chừng kẻo dễ bị thiền bịnh "buông" đó.

Trùng Tuyên Bằng Chỉnh Cú
Chính Văn.-
Đức Thế tôn muốn lặp lại ý nghĩa đã nói nên nói những lời chỉnh cú sau đây.
Thanh tịnh tuệ này,
nên biết bản thể
tuệ giác viên mãn
không có thủ chứng,
không có bồ tát
không có chúng sinh;
vì đang chứng ngộ (69)
hay đã chứng ngộ,
do đó mà có
thứ tự khác nhau.
Phàm phu thì bị
cái biết chướng ngại;
bồ tát cấp thấp
chưa rời cái biết;
bồ tát thập địa
vĩnh viễn dứt bặt,
không còn đứng lại
mọi cái biết trên;
Như lai đại giác
mới trọn thích ứng.
Những ai sau này
tâm không vọng niệm,
Như lai tuyên bố
những người như vậy
hiện tại đã là
một vị bồ tát,
quá khứ hiến cúng
hằng sa Phật đà,
và có đủ cả
mọi phẩm chất tốt.
Nói tóm bao nhiêu
phong cách trên đây
đều được gọi là
thích ứng viên giác.

Chương Uy Đức Tự Tại Nói Về 3 Mặt Thiền Quán Viên Giác [^]
Đ1. Bồ Tát Uy Đức Tự Tại Hỏi
Đ2. Đức Thế Tôn Đáp
E1. Chấp Nhận Lời Thỉnh Cầu
E2. Đáp 1 Câu Hỏi
G1. Dạy 3 Phương Tiện
H1. Nói Tổng Quát
H2. Nói 3 Phương Tiện
I1. Nói Cực Tĩnh Xa Ma Tha
I2. Nói Cực Động Tam Ma Bát Đề
I3. Nói Cực Thuần Thiền Na
G2. Đề Cao 3 Phương Tiện
E3. Trùng Tuyên Bằng Chỉnh Cú

Bồ Tát Uy Đức Tự Tại Hỏi
Chính Văn.-
Lúc ấy bồ tát Uy đức tự tại ở trong đại chúng, từ chỗ ngồi đứng dậy, đem đỉnh đầu của mình lạy ngang chân đức Thế tôn, theo chiều bên phải của ngài đi quanh ngài ba vòng, rồi quì thẳng, chắp tay mà tác bạch: Thưa đức Thế tôn lòng thương cao cả, ngài đã vì chúng con mà phân tích những sự thích ứng viên giác như vậy, làm cho các vị bồ tát tuệ giác sáng tỏ, nhờ tiếng nói tròn đầy của đức Thế tôn mà không qua sự tu tập vẫn được ích lợi tốt đẹp. Thưa đức Thế tôn, ví như thành trì to lớn, phía ngoài có bốn cửa, ai cũng có thể tùy phương hướng mình muốn mà đi vào thành trì ấy, chứ không phải chỉ có một đường. Các vị bồ tát cũng vậy, trang hoàng quốc độ và hoàn thiện tuệ giác (70) , hai sự đó không phải chỉ bằng phương tiện duy nhất. Do đó, con thỉnh cầu đức Thế tôn dạy cho chúng con biết, có bao nhiêu phương tiện và người thực hành phương tiện ấy? Dạy về điều này, đức Thế tôn sẽ làm cho các vị bồ tát trong đại hội này, và những người thời kỳ cuối cùng cầu pháp đại thừa, mau chóng tỏ ngộ, du ngoạn trong biển cả vắng lặng vĩ đại của đức Thế tôn. Tác bạch rồi, bồ tát Uy đức tự tại gieo xuống sát đất tất cả năm bộ phận của thân thể mà kính lạy đức Thế tôn. Bồ tát thỉnh cầu như vậy đến ba lần, mỗi lần thỉnh cầu xong lại làm lại từ đầu.
Lược Giải.-
Lời hỏi của bồ tát Uy đức tự tại chỉ có 1 câu: tu chứng viên giác có mấy phương tiện?

Chấp Nhận Lời Thỉnh Cầu
Chính Văn.-
Bấy giờ đức Thế tôn dạy bồ tát Uy đức tự tại: Tốt lắm, thiện nam tử, ông có thể vì các vị bồ tát, và những người sau này, mà hỏi Như lai về các phương tiện như vậy. Ông hãy nghe kyլ Như lai sẽ nói cho. Bồ tát Uy đức tự tại vâng lời, hoan hỷ, cùng cả đại chúng yên lặng lắng nghe.
Đáp 1 Câu Hỏi
Lược Giải.-
Để đáp câu hỏi tu chứng viên giác có mấy phương tiện, Phật nói bản thể viên giác nhất trí, nhưng phương tiện thì qui nạp có ba: cực tĩnh xa ma tha, cực động tam ma bát đề, và cực thuần thiền na. Ngài lại đề cao 3 phương tiện ấy.

Nói Tổng Quát
Chính Văn.-
Đức Thế tôn dạy: Thiện nam tử, viên giác vô thượng khắp cả mười phương, xuất sinh Như lai và các pháp, nên bản thể vốn đồng đẳng. Bản thể ấy, đối với những người tu hành, thật là nhất trí; nhưng phương tiện thích ứng bản thể ấy thì có vô số, và qui nạp lại, phân loại theo khuynh hướng của người tu hành thì có ba (71) .
Nói 3 Phương Tiện
Lược Giải.-
Ba phương tiện là 3 mặt thiền quán. Thông thường nói 3 mặt ấy là chỉ (xa ma tha: tập trung tư duy) quán (tỳ bát xá na: tư duy quán sát) và đẳng trì (tam ma bát đề: quân bình). Nhưng các Phạn tự này cũng hay hỗn dụng, vì lẽ đều là những mặt của thiền quán mà những mặt ấy tương quan với nhau. Nay kinh Viên giác dùng 3 Phạn tự, với ý nghĩa được nói rõ, thì thấy xa ma tha là chỉ, tam ma bát đề có thể là quán, nhưng thiền na không thể là quân bình. Vì vậy, chiếu theo ý nghĩa kinh này nói, tôi dịch xa ma tha là cực tĩnh, tam ma bát đề là cực động, thiền na là cực thuần. Chương Biện âm sau đây còn gọi 3 mặt thiền quán này là chí tĩnh lực, biến hóa lực, tịch diệt lực. Chính yếu của xa ma tha là lắng xuống vọng niệm, nên chương này và chương sau hay gọi là tịch tĩnh (tĩnh lặng) chí tĩnh (cực tĩnh) chí tĩnh lực (sức mạnh của sự cực tĩnh), và tôi dịch là cực tĩnh. Chính yếu của tam ma bát đề là hoạt dụng huyễn ảo (hoạt dụng các pháp; coi các pháp như huyễn ảo nên hoạt dụng các pháp nói là hoạt dụng huyễn ảo), nên chương này và chương sau hay gọi là như huyễn (huyễn ảo) biến hóa (biểu hiện) biến hóa lực (sức mạnh của sự biểu hiển, của sự biến ảo), và tôi dịch là cực động. Chính yếu của thiền na là siêu việt chướng ngại (chướng ngại là ngã chấp, và phiền não của ngã chấp, nên chương sau hay nói tiêu hủy phiền não), nên chương này và chương sau hay gọi là tịch diệt (dịch đúng là dứt bặt, dịch thường là vắng lặng) tịch diệt lực (sức mạnh của sự dứt bặt) và tôi dịch là cực thuần.

Nói Cực Tĩnh Xa Ma Tha
Chính Văn.-
Thiện nam tử, các vị bồ tát tỏ ngộ viên giác trong sáng, đem cái tuệ giác tỏ ngộ ấy nắm lấy sự cực tĩnh làm chủ yếu mà làm cho các vọng niệm lắng xuống, nên thấy rõ tâm thức là phiền động, tuệ giác cực tĩnh phát sinh. Bụi bặm thân tâm từ đây diệt hẳn, bên trong liền phát ra sự thư thái tĩnh lặng (72) . Do tĩnh lặng như vậy mà tâm thể Như lai mười phương quốc độ biểu hiện trong đó (73) như hình ảnh hiện trong đài gương. Phương tiện như vầy gọi là mặt cực tĩnh xa ma tha.
Lược Giải.-
Cực tĩnh xa ma tha là tỏ ngộ viên giác trong sáng nên lấy sự cực tĩnh làm chủ yếu mà làm cho vọng niệm lắng xuống, phát sinh tuệ giác cực tĩnh và thư thái tĩnh lặng, được ví dụ như đài gương hiện hình ảnh.

Nói Cực Động Tam Ma Bát Đề
Chính Văn.-
Thiện nam tử, các vị bồ tát tỏ ngộ viên giác trong sáng, đem cái tuệ giác tỏ ngôể ấy biết tâm thức và căn cảnh toàn là huyễn ảo, nên nổi lên huyễn ảo để diệt trừ huyễn ảo, biểu hiện mọi phương tiện huyễn ảo mà hóa độ cho chúng sinh huyễn ảo. Vì nổi lên huyễn ảo như vậy nên bên trong phát ra sự thư thái đại bi (74) . Các vị bồ tát đều từ đại bi này mà nổi lên việc làm, tuần tự tiến tới. Biết sự quán sát huyễn ảo là không phải huyễn ảo, rồi biết sự quán sát không phải huyễn ảo đó cũng là huyễn ảo: như vậy là huyễn ảo vĩnh viễn thoát bỏ. Việc làm tinh tế như thế này của các vị bồ tát tựa như đất đai tăng trưởng lúa má. Phương tiện như vầy gọi là mặt cực động tam ma bát đề.
Lược Giải.-
Cực động tam ma bát đề là tỏ ngộ viên giác trong sáng nên lấy sự cực động làm chủ yếu mà hoạt dụng mọi sự huyễn ảo, phát sinh tuệ giác như huyễn và thư thái đại bi, được ví dụ như đất đai làm lớn lúa má.

Nói Cực Thuần Thiền Na
Chính Văn.-
Thiện nam tử, các vị bồ tát tỏ ngộ viên giác trong sáng, đem cái tuệ giác tỏ ngộ ấy, không nắm lấy biểu hiện và tĩnh lặng, mà biết thân tâm toàn là chướng ngại (75) . Cái biết ấy không như cái biết của các giác quan, không dựa vào thân tâm chướng ngại (76) , nên vĩnh viễn siêu việt sự bị chướng ngại và sự không chướng ngại, thụ hưởng được trạng thái này: thân tâm và thế giới của thân tâm tuy còn ở trong lĩnh vực bụi bặm, nhưng, như tiếng ở trong hồng chung mà đã được đánh lên, kêu vang ra ngoài, phiền não với niết bàn không thể chận giữ người ấy (77) , và bên trong phát ra sự thư thái vắng lặng (78) . Vắng lặng như vậy là cảnh giới thích ứng của tuệ giác tinh tế, thân tâm của mình hay của người đều không thấu được, chúng sinh tướng hay thọ giả tướng (79) , những khái niệm ấy toàn là ảo tưởng. Phương tiện như vầy gọi là mặt cực thuần thiền na.
Lược Giải.-
Cực thuần thiền na là tỏ ngộ viên giác trong sáng nên lấy sự cực thuần làm chủ yếu mà siêu việt chướng ngại (ngã chấp phiền não), phát sinh tuệ giác tinh tế và thư thái vắng lặng, được ví dụ như tiếng hồng chung đã được đánh kêu vang xa hồng chung.

Đề Cao 3 Phương Tiện
Chính Văn.-
Thiện nam tử,ba phương tiện trên đây toàn là sự thích ứng thân nhất đối với viên giác. Mười phương Như lai do ba phương tiện ấy mà trở thành Phật đà. Bao nhiêu phương tiện của mười phương bồ tát, và tất cả sự đồng nhất hay sự dị biệt của bao nhiêu phương tiện ấy, toàn y cứ ba phương tiện như vầy. Ba phương tiện như vầy viên chứng được là được viên giác. Thiện nam tử, giả sử có người tu tập tuệ giác thuần khiết (80) , giáo hóa thành tựu trăm ngàn vạn ức La hán và Duyên giác, không bằng có ai nghe ba pháp môn vô ngại này của viên giác mà thích ứng tu tập, dầu chỉ trong một đơn vị ngắn nhất của thì gian.
Lược Giải.-
Ba mặt thiền quán là phương tiện thân nhất của viên giác, là nhân tố tạo ra chư Phật, là căn bản và tổng hợp của bồ tát hạnh, và chỉ nghe nói rồi tu tập trong thì gian ngắn nhất mà công đức đã lớn lao. Ba mặt thiền quán được Phật đề cao đến như vậy.
Trùng Tuyên Bằng Chỉnh Cú
Chính Văn.-
Đức Thế tôn muốn lặp lại ý nghĩa đã nói nên nói những lời chỉnh cú sau đây.
Uy đức tự tại,
ông nên biết rằng
viên giác vô thượng
bản thể đồng nhất,
phương tiện thích ứng
lại có vô lượng.
Như lai bao quát
thành ra ba mặt:
về mặt cực tĩnh (81)
như gương soi hình,
về mặt cực động (82)
như đất lớn lúa,
về mặt cực thuần (83)
như tiếng hồng chung.
Cả ba pháp môn
tinh tế như vầy
toàn là phương tiện
thích ứng viên giác.
Mười phương Như lai
cùng các Đại sĩ
nhờ phương tiện ấy
thành vô thượng giác.
Ba phương tiện ấy
nếu viên chứng được
là được viên chứng
niết bàn cứu cánh.
-oOo-
KINH VIÊN GIÁC
HT. Thích Trí Quang dịch giải
________________________________________
Phần 6
________________________________________
D2. Chương Biện Âm Nói Về Cách Tu 3 Mặt Ở Trên
D3. Chương Tịnh Chư Nghiệp Chướng Nói Về Chướng Ngại Tu Chứng Viên Giác

________________________________________
Chương Biện Âm Nói Về Cách Tu 3 Mặt Ở Trên [^]
Đ1. Bồ Tát Biện Âm Hỏi
Đ2. Đức Thế Tôn Đáp
E1. Chấp Nhận Lời Thỉnh Cầu
E2. Đáp 1 Câu Hỏi
G1. Dạy Cách Tu 3 Mặt Thiền Quán
H1. Tổng Kê Có 25 Bánh Xe Thiền Quán
H2. Dạy Cách Tu 25 Bánh Xe Thiền Quán
I1. Dạy 3 Cách Tu Riêng
I2. Dạy 21 Cách Tu Chung
I3. Dạy 1 Cách Tu Hóa Hợp
G2. Dạy Nghi Thức Chọn Cách Tu 25 Bánh Xe Của 3 Mặt Thiền Quán
E3. Trùng Tuyên Bằng Chỉnh Cú

Bồ Tát Biện Âm Hỏi
Chính Văn.-
Lúc ấy bồ tát Biện âm ở trong đại chúng, từ chỗ ngồi đứng dậy, đem đỉnh đầu của mình lạy ngang chân đức Thế tôn, theo chiều bên phải của ngài đi quanh ngài ba vòng, rồi quì thẳng, chắp tay mà tác bạch: Thưa đức Thế tôn lòng thương cao cả, phương tiện mà ngài khai thị trên đây thật là hiếm có. Thưa đức Thế tôn, đối với phương tiện ấy, nghĩa là đối với cửa ngõ của viên giác, các vị bồ tát có mấy cách tu tập để nhập vào? Con thỉnh cầu đức Thế tôn khai thị cho đại chúng này, và cho cả những người thời kỳ cuối cùng, làm cho ai cũng tỏ ngộ đích thực. Tác bạch rồi, bồ tát Biện âm gieo xuống sát đất tất cả năm bộ phận của thân thể mà kính lạy đức Thế tôn. Bồ tát thỉnh cầu như vậy đến ba lần, mỗi lần thỉnh cầu xong lại làm lại từ đầu.
Lược Giải.-
Lời hỏi của bồ tát Biện âm chỉ có 1 câu: có mấy cách tu tập về 3 mặt thiền quán?

Chấp Nhận Lời Thỉnh Cầu
Chính Văn.-
Bấy giờ đức Thế tôn dạy bồ tát Biện âm: Tốt lắm, thiện nam tử, ông có thể vì đại chúng này, và vì cả những người sau này, mà hỏi Như lai cách thức tu tập ba phương tiện. Ông hãy nghe kyլ Như lai sẽ nói cho. Bồ tát Biện âm vâng lời, hoan hỷ, cùng cả đại chúng yên lặng lắng nghe.
Đáp 1 Câu Hỏi
Lược Giải
Để đáp câu hỏi có mấy cách tu tập về 3 mặt thiền quán, Phật dạy tu tập 3 mặt thiền quán có 25 cách, lại dạy nghi thức để chọn mà tu 25 cách ấy. Tựu trung, 25 cách được gọi là 25 bánh xe thiền quán, chia 3 nhóm: tu riêng có 3, tu chung có 21, tu hóa hợp có 1; trong cách tu chung lại chia 3 nhóm nữa cho 3 mặt thiền quán, mỗi mặt có 7. Còn nghi thức để chọn tu 1 trong 25 cách là tin tưởng tuyệt đối mà viết tên 25 cách, rồi cầu nguyện, sám hối và bắt lấy.
Cứu xét 25 cách tu 3 mặt thiền quán, thấy (a) vì tu có đốn có tiệm mà chia ra, (b) không có cách nào cao hơn hay thấp hơn cách nào, (c) không có cách nào chỉ một mặt một chiều dầu 3 cách tu riêng cũng vậy, (d) gọi là thiền quán hơn gọi định gọi thiền gọi quán, (đ) và thiền quán thì không phải chỉ là tĩnh tâm tĩnh tọa mà mọi sự cực tĩnh cực động và cực thuần của con người đều có thể đem tu thiền quán.

Tổng Kê Có 25 Bánh Xe Thiền Quán
Chính Văn.-
Đức Thế tôn dạy: Thiện nam tử, viên giác trong sáng mà chư vị Như lai chứng ngộ vốn không có sự tu tập và người tu tập. Các vị bồ tát, và người sau này, dựa vào năng lực huyễn ảo của tuệ giác tỏ ngộ nhưng chưa hoàn toàn tỏ ngộ mà tu tập, thì khi ấy có ra hâm lăm bánh xe thiền quán trong sáng.

Dạy 3 Cách Tu Riêng
Chính Văn.-
Một là nếu bồ tát chỉ nắm cực tĩnh, do sức mạnh cực tĩnh mà diệt hẳn phiền
não một cách cứu cánh hoàn thiện, không rời khỏi chỗ của mình mà nhập niết bàn liền (84) , đó là bồ tát tu riêng mặt cực tĩnh. Hai là nếu bồ tát chỉ quán như huyễn, do sức mạnh Phật đà mà biểu hiện mọi thứ thân cảnh tùy theo nhu cầu của các thế giới chúng sinh, làm đủ mọi thứ việc làm trong sáng tinh tế của bồ tát mà không mất cái nhớ cực thuần và cái biết cực tĩnh đối với các pháp tổng trì, đó là bồ tát tu riêng mặt cực động. Ba là nếu bồ tát chỉ diệt trừ mọi sự huyễn ảo, nghĩa là không nắm lấy sự biểu hiện mà chỉ triệt đoạn phiền não, phiền não triệt đoạn là chứng ngộ thực tướng, đó là bồ tát tu riêng mặt cực thuần.
Lược Giải.-
Đây là cách tu riêng 3 mặt: (1) Cực tĩnh: vận dụng sức mạnh cực tĩnh mà nhập niết bàn liền. (2) Cực động: do sức mạnh Phật đà mà làm việc bồ tát. (3) Cực thuần : diệt trừ huyễn ảo mà chứng ngộ thực tướng.

Dạy 21 Cách Tu Chung
(7 Cách Lấy Cực Tĩnh Làm Chủ Yếu)
Chính Văn.-
Bốn là nếu bồ tát trước nắm cực tĩnh, sau đem tuệ giác cực tĩnh chiếu soi huyễn ảo, thì trong sự chiếu soi này nổi lên việc làm bồ tát, đó là bồ tát trước tu cực tĩnh, sau tu cực động . Năm là nếu bồ tát đem tuệ giác cực tĩnh chứng ngộ bản thể cực tĩnh, thì phiền não dứt liền, sinh tử thoát hẳn, đó là bồ tát trước tu cực tĩnh, sau tu cực thuần. Sáu là nếu bồ tát đem tuệ giác cực tĩnh, lại dùng sức mạnh huyễn ảo biểu hiện đủ cách mà hóa độ chúng sinh, rồi hủy diệt phiền não mà nhập niết bàn, đó là bồ tát trước tu cực tĩnh, giữa tu cực động, sau tu cực thuần. Bảy là nếu bồ tát dùng sức mạnh cực tĩnh mà hủy diệt phiền não, rồi nổi lên việc làm tinh tế và trong sáng của bồ tát mà hóa độ chúng sinh, đó là bồ tát trước tu cực tĩnh, giữa tu cực thuần, sau tu cực động. Tám là nếu bồ tát dùng sức mạnh cực tĩnh, rồi hóa độ chúng sinh và xây dựng quốc độ mà hủy diệt phiền não, đó là bồ tát trước tu cực tĩnh , sau cùng lúc tu cực động và cực thuần. Chín là nếu bồ tát đem sức mạnh cực tĩnh giúp cho sự nổi lên mọi cách biểu hiện, sau đó hủy diệt phiền não, đó là bồ tát cùng lúc tu cực tĩnh và cực động, sau tu cực thuần. Mười là nếu bồ tát đem sức mạnh cực tĩnh giúp cho sự dứt bặt, sau đó nổi lên mọi cách biểu hiện, đó là bồ tát cùng lúc tu cực tĩnh và cực thuần, sau tu cực động.
Lược Giải.-
Đây là 7 cách tu chung lấy cực tĩnh làm chủ yếu. (4) Trước cực tĩnh: vận dụng tuệ giác cực tĩnh; sau cực động: mà nổi lên việc làm bồ tát. (5) Trước cực tĩnh: vận dụng tuệ giác cực tĩnh; sau cực thuần: mà dứt liền phiền não. (6) Trước cực tĩnh: vận dụng tuệ giác cực tĩnh; giữa cực động: lại dùng sức mạnh huyễn ảo mà biểu hiện đủ cách hóa độ chúng sinh, sau cực thuần: rồi hủy diệt phiền não. (7) Trước cực tĩnh: vận dụng sức mạnh cực tĩnh; giữa cực thuần: mà diệt phiền não; sau cực động: rồi làm việc bồ tát hóa độ chúng sinh. (8) Trước cực tĩnh: vận dụng sức mạnh cực tĩnh, sau cực động cùng cực thuần: rồi hóa độ chúng sinh xây dựng quốc độ mà hủy diệt phiền não. (9) Trước cực tĩnh cùng cực động: vận dụng sức mạnh cực tĩnh mà nổi lên mọi sự biểu hiện; sau cực thuần: rồi hủy diệt phiền não. (10) Trước cực tĩnh cùng cực thuần: vận dụng sức mạnh cực tĩnh giúp cho sự dứt bặt phiền não; sau cực động: rồi nổi lên mọi cách biểu hiện.
(7 Cách Lấy Cực Động Làm Chủ Yếu)
Chính Văn.-
Mười một là nếu bồ tát đem sức mạnh biến ảo (85) thích ứng đủ cả, sau đó nắm lấy sự cực tĩnh, đó là bồ tát trước tu cực động, sau tu cực tĩnh. Mười hai là nếu bồ tát đem sức mạnh biến ảo biểu hiện đủ cả, sau đó nắm lấy sự dứt bặt, đó là bồ tát trước tu cực động, sau tu cực thuần. Mười ba là nếu bồ tát đem sức mạnh biến ảo làm mọi việc Phật làm, rồi đứng trong sự tĩnh lặng mà hủy diệt phiền não, đó là bồ tát trước tu cực động, giữa tu cực tĩnh, sau tu cực thuần. Mười bốn là nếu bồ tát đem sức mạnh biến ảo mà hoạt động vô ngại, rồi hủy diệt phiền não và sống trong sự cực tĩnh, đó là bồ tát trước tu cực động, giữa tu cực thuần, sau tu cực tĩnh. Mười lăm là nếu bồ tát đem sức mạnh biến ảo mà hoạt động bằng mọi phương tiện, rồi thích ứng với sự cực tĩnh và sự dứt bặt, đó là bồ tát trước tu cực động, sau cùng lúc tu cực tĩnh và cực thuần. Mười sáu là nếu bồ tát đem sức mạnh biến ảo nổi lên đủ mọi tác dụng giúp cho sự cực tĩnh, sau đó hủy diệt phiền não, đó là bồ tát cùng lúc tu cực động và cực tĩnh, sau tu cực thuần. Mười bảy là nếu bồ tát đem sức mạnh biến ảo giúp cho sự dứt bặt, sau đó sống trong sự tĩnh tâm (86) trong sáng và bất động, đó là bồ tát cùng lúc tu cực động và cực thuần, sau tu cực tĩnh.
Lược Giải.-
Đây là 7 cách tu chung lấy cực động làm chủ yếu . (11) Trước cực động: thích ứng đủ cả; sau cực tĩnh: rồi nắm lấy sự cực tĩnh. (12) Trước cực động: biểu hiện đủ cả; sau cực thuần: rồi nắm lấy sự dứt bặt. (13) Trước cực động: làm mọi việc Phật làm; giữa cực tĩnh: rồi đứng trong sự tĩnh lặng; sau cực thuần: mà hủy diệt phiền não. (14) Trước cực động: hoạt động vô ngại; giữa cực thuần: rồi hủy diệt phiền não; sau cực tĩnh: và sống trong sự cực tĩnh. (15) Trước cực động: hoạt động bằng mọi phương tiện; sau cực tĩnh cùng cực thuần: rồi thích ứng với sự cực tĩnh và sự dứt bặt. (16) Trước cực động cùng cực tĩnh: nổi lên đủ mọi tác dụng mà giúp cho sự cực tĩnh; sau cực thuần: sau đó hủy diệt phiền não. (17) Trước cực động cùng cực thuần: vận dụng sức mạnh biến ảo mà giúp cho sự dứt bặt; sau cực tĩnh: rồi sống trong sự tĩnh tâm.
(7 Cách Lấy Cực Thuần Làm Chủ Yếu)
Chính Văn.-
Mười tám là nếu bồ tát đem sức mạnh dứt bặt (87) mà phát cực tĩnh và sống trong sáng , đó là bồ tát trước tu cực thuần, sau tu cực tĩnh. Mười chín là nếu bồ tát đem sức mạnh dứt bặt mà nổi lên hoạt động, sự hoạt động đối với cảnh ngộ nào cũng vẫn thích ứng cực thuần, đó là bồ tát trước tu cực thuần, sau tu cực động. Hai mươi là nếu bồ tát đem sức mạnh dứt bặt mà đặt mọi tính cách biểu hiện vào trong sự tĩnh tâm, rồi nổi lên mọi sự biểu hiện, đó là bồ tát trước tu cực thuần, giữa tu cực tĩnh, sau tu cực động. Hâm mốt là nếu bồ tát đem sức mạnh dứt bặt, từ bản thể bất động mà nổi lên hoạt động, hoạt động có đặc tính trong sáng ấy lại qui về sự tĩnh tâm cả, đó là bồ tát trước tu cực thuần, giữa tu cực động, sau tu cực tĩnh. Hâm hai là nếu bồ tát đem sức mạnh dứt bặt làm cho mọi sự đều trong sạch, rồi đứng trong sự tĩnh tâm mà nổi lên mọi sự biểu hiện, đó là bồ tát trước tu cực thuần, sau cùng lúc tu cực tĩnh và cực động. Hâm ba là nếu bồ tát đem sức mạnh dứt bặt giúp cho sự cực tĩnh mà nổi lên mọi sự biểu hiện, đó là bồ tát cùng lúc tu cực thuần và cực tĩnh, sau tu cực động. Hâm bốn là nếu bồ tát đem sức mạnh dứt bặt giúp cho sự biểu hiện, rồi từ đó phát sinh đối cảnh và tuệ giác trong sáng của sự cực tĩnh, đó là bồ tát cùng lúc tu cực thuần và cực động, sau tu cực tĩnh.
Lược Giải.-
Đây là 7 cách tu chung lấy cực thuần làm chủ yếu. (18) Trước cực thuần: vận dụng sức mạnh dứt bặt; sau cực tĩnh: mà phát cực tĩnh sống trong sáng. (19) Trước cực thuần: vận dụng sức mạnh dứt bặt; sau cực động: mà nổi lên hoạt động thích ứng cực thuần. (20) Trước cực thuần: vận dụng sức mạnh dứt bặt; giữa cực tĩnh: đặt mọi tính cách biểu hiện vào trong sự tĩnh tâm; sau cực động: rồi nổi lên mọi sự biểu hiện. (21) Trước cực thuần: vận dụng sức mạnh dứt bặt ; giữa cực động: từ bản thể bất động nổi lên hoạt động; sau cực tĩnh: hoạt động ấy lại qui về tĩnh tâm. (22) Trước cực thuần: vận dụng sức mạnh dứt bặt; sau cực tĩnh cùng cực động: rồi đứng trong tĩnh tâm mà nổi lên biểu hiện. (23) Trước cực thuần cùng cực tĩnh: vận dụng sức mạnh dứt bặt giúp cho sự cực tĩnh; sau cực động: mà nổi lên biểu hiện. (24) Trước cực thuần cùng cực động: vận dụng sức mạnh dứt bặt giúp cho sự biểu hiện; sau cực tĩnh: từ đó phát ra đối cảnh và tuệ giác trong sáng.

Dạy 1 Cách Tu Hóa Hợp
Chính Văn.-
Hâm lăm là nếu bồ tát đem trí tuệ viên giác (88) mà hóa hợp tất cả, tất cả đặc tính và sự dụng (89) không rời viên giác, đó là bồ tát tu cả ba phương tiện thích ứng trong sáng với viên giác.
Lược Giải.-
Đây là 1 cách tu hóa hợp: (25) Hóa hợp cực tĩnh cực động và cực thuần: vận dụng trí tuệ viên giác nên mọi sự dụng, và đặc tính mọi sự dụng, đều không rời viên giác.

Dạy Nghi Thức Chọn Cách Tu 25 Bánh Xe Của 3 Mặt Thiền Quán
Chính Văn.-
Thiện nam tử, hâm lăm bánh xe của thiền quán mà tất cả bồ tát tu tập là như vậy. Nếu các vị bồ tát, và những người sau này, muốn y cứ vào hâm lăm bánh xe ấy, thì trước phải giữ phạn hạnh (90) , lắng tĩnh tư duy, khẩn thiết sám hối. Ba tuần bảy ngày làm như vậy rồi, đem hâm lăm bánh xe này mỗi thứ ghi riêng, gấp lại, chí thành khẩn cầu tha thiết, dùng tay mà lấy (91) , mở ra thì biết bánh xe lấy được là tính cách tu tập liền liền hay tính cách tu tập dần dần. Làm như vậy mà len vào một thoáng ngờ vực (92) là bất thành.
Lược Giải.-
Trong những việc phải có để chọn 1 trong 25 cách tu, chính văn này lược mất một việc quan trọng, đó là phát nguyện muốn tu viên giác. Chắc chắn Hoa văn đã dịch thiếu sót.
Trùng Tuyên Bằng Chỉnh Cú
Chính Văn.-
Đức Thế tôn muốn lặp lại ý nghĩa đã nói nên nói những lời chỉnh cú sau đây.
Biện âm nên biết,
tuệ giác trong sáng
của các bồ tát
sinh từ thiền quán --
Thiền quán ba mặt
cực tĩnh cực động
cùng với cực thuần,
tu tập liền liền
hay là dần dần
thành hăm lăm cách.
Chư vị Như lai
trong mười phương hướng,
những người tu hành
thuộc ba thì gian,
không ai không nhờ
phương tiện như vầy
mà được thành tựu
tuệ giác bồ đề.
Chỉ trừ những người
tỉnh ngộ liền liền,
cùng với những kẻ
không chịu Phật pháp,
còn các bồ tát
và người sau này
thường xuyên nắm giữ
phương tiện như vầy,
thích ứng, nỗ lực,
và tu tập theo,
thì nhờ sức mạnh
từ bi của Phật,
sẽ không bao lâu
chứng được niết bàn.

Chương Tịnh Chư Nghiệp Chướng Nói Về Chướng Ngại Tu Chứng Viên Giác [^]
Đ1. Bồ Tát Tịnh Chư Nghiệp Chướng Hỏi
Đ2. Đức Thế Tôn Đáp
E1. Chấp Nhận Lời Thỉnh Cầu
E2. Đáp 1 Câu Hỏi
G1. Nói Về Ngã Chấp Qua 4 Tướng
G2. Nói Về Bốn Tướng
H1. Nói Về Ngã Tướng
H2. Nói Về Nhân Tướng
H3. Nói Về Chúng Sinh Tướng
H4. Nói Về Thọ Giả Tướng
G3. Nói Về Chướng Ngại Do 4 Tướng
H1. Nói Những Chướng Ngại Được Gây Ra
I1. Gây Ra Ưa Ghét
I2. Gây Ra Sự Lấy Bịnh Làm Pháp
I3. Gây Ra Tự Mãn
H2. Khuyên Làm Cái Việc Chính Yếu
E3. Trùng Tuyên Bằng Chỉnh Cú

Bồ Tát Tịnh Chư Nghiệp Chướng Hỏi
Chính Văn.-
Lúc ấy bồ tát Tịnh chư nghiệp chướng ở trong đại chúng, từ chỗ ngồi đứng dậy, đem đỉnh đầu của mình lạy ngang chân đức Thế tôn, theo chiều bên phải của ngài đi quanh ngài ba vòng, rồi quì thẳng, chắp tay mà tác bạch: Thưa đức Thế tôn lòng thương cao cả, ngài đã nói cho chúng con một cách rộng rãi về những sự ngoài tầm tư duy và thảo luận, đó là nói về căn bản sơ khởi của đức Thế tôn, và những gì liên hệ đến căn bản sơ khởi ấy. Ngài đã làm cho chúng con được sự chưa từng có: thấy được mọi việc siêng khó của đức Thế tôn trong bao kiếp như cát sông Hằng, thấy rõ như mới xảy ra một thoáng trước đây. Do vậy mà chúng con vui mừng và được an ủi một cách sâu xa. Thưa đức Thế tôn, bản thể viên giác là trong sáng, vì sao lại có cái nhược điểm là làm cho chúng sinh mê sảng, không thể nhập vào? Con thỉnh cầu đức Thế tôn dạy cho tất cả chúng con biết được thực chất việc ấy. Xin ngài tạo con mắt tương lai cho chúng con, và cho cả những người sau này. Tác bạch rồi, bồ tát Tịnh chư nghiệp chướng gieo xuống sát đất tất cả năm bộ phận của thân thể mà kính lạy đức Thế tôn. Bồ tát thỉnh cầu như vậy đến ba lần, mỗi lần thỉnh cầu xong lại làm lại từ đầu.
Lược Giải.-
Lời hỏi của bồ tát Tịnh chư nghiệp chướng chỉ có 1 câu: tại sao chúng sinh không nhập được viên giác?

Chấp Nhận Lời Thỉnh Cầu
Chính Văn.-
Bấy giờ đức Thế tôn dạy bồ tát Tịnh chư nghiệp chướng: Tốt lắm , thiện nam tử, ông có thể vì cả đại chúng, và những người thời kỳ cuối cùng, mà hỏi Như lai về yếu tố tu chứng như vậy. Ông hãy nghe kyլ Như lai sẽ nói cho. Bồ tát Tịnh chư nghiệp chướng vâng lời, hoan hỷ, cùng cả đại chúng yên lặng lắng nghe.

Nói Về Ngã Chấp Qua 4 Tướng
Chính Văn.-
Đức Thế tôn dạy: Thiện nam tử, vô thỉ đến giờ, chúng sinh vì tưởng lầm nên cố chấp ngã tướng, nhân tướng, chúng sinh tướng, thọ giả tướng (93) , nhận bốn khái niệm thác loạn này làm cái ngã thật của mình. Do đó mà tự nhiên sinh ra hai sự ghét bỏ và ưa thích. Vậy là thác loạn thêm thác loạn. Hai lớp thác loạn này hợp lực tạo ra nghiệp và đường đi của nghiệp, nghĩa là có cái nghiệp thác loạn nên có cái thấy thác loạn là thấy luân hồi. Rồi chán bỏ luân hồi thì có cái thấy thác loạn khác là thấy niết bàn (94) . Do vậy mà không thể nhập vào viên giác trong sáng. Chứ không phải viên giác kháng cự những người nhập vào. Vì có ai nhập vào thì cũng không phải do viên giác làm cho nhập vào. Thế nên dấy động nghĩ nhớ cùng ngăn chận nghĩ nhớ đều đi đến sảng loạn, vì sao, vì có vô minh chủ động trong đó. Chúng sinh sinh ra là đã không có con mắt tuệ giác, thân thể và tâm trí toàn là vô minh: vô minh không chịu diệt trừ vô minh, cũng như có kẻ không chịu tự chặt thân mạng của mình. Do đó, phải hiểu thương yêu tự ngã thì hợp với ngã ngã ưa, trái với ngã ngã ghét, ưa ghét đó nuôi dưỡng vô minh, nên làm cho sự liên tục tìm cách chứng ngộ viên giác không thể thành tựu.
Lược Giải.-
Để đáp câu hỏi tại sao chúng sinh không nhập được viên giác, Phật nói vì chúng sinh làm gì cũng có ngã chấp chủ động, cái ngã chấp không những chỉ do ngộ nhận (vô minh) mà có, mà sự ngộ nhận ấy còn biến thái qua 4 lớp ngã, nhân, chúng sinh và thọ giả, lại còn vì ngã ái mà ghét và ưa, và hai sự này diễn ra bao nhiêu cái nhìn ngược nhau. Ngã chấp như vậy chính là sự tự ý thức về tự ngã, sự tự ý thức càng sâu càng tinh tế. Nên qua 4 tướng dưới đây, sự tự ý thức này được gọi là tự biết, tự hiểu, tự rõ và tuệ giác. Và chính sự tự ý thức tự ngã là chướng ngại, chướng ngại liên tục cho sự liên tục tu chứng viên giác. Tuy nhiên, mặt khác, kinh này cho thấy tuệ giác vô ngã lại có một phần chính là sự tự tỉnh của ý thức tự ngã.
Nói Về Ngã Tướng
Chính Văn.-
Thiện nam tử , ngã tướng là tự biết về tự ngã . Ví dụ có kẻ cơ thể điều hòa thì như quên mình đi, nhưng chính đốt chút xíu là thấy có ngã liền. Vậy là chính tự biết mới hiện ra tự ngã. Thiện nam tử, tự biết như vậy biết đến niết bàn đi nữa cũng là ngã tướng (95) .
Lược Giải.-
Ngã tướng là tự biết về cái ta.

Nói Về Nhân Tướng
Chính Văn.-
Thiện nam tử, nhân tướng là tự hiểu về sự tự biết nói trên. Nhưng hiểu rằng tự biết mới có tự ngã, thì hiểu tự ngã ấy không đáng nhận; lại hiểu rằng tự ngã không đáng nhận, thì hiểu tự biết mới có tự ngã, sự tự biết ấy cũng không đáng nhận. Cái hiểu vượt hết những cái đã biết như vậy gọi là nhân tướng. Thiện nam tử, cái hiểu ấy hiểu đến niết bàn của sự tự biết cũng là ngã tướng đi nữa, vẫn còn sự tự hiểu tinh tế để hiểu hết cái lý của sự tự biết, nên toàn là nhân tướng.
Lược Giải.-
Nhân tướng là tự hiểu về sự tự biết cái ta. Sự tự hiểu này dẫu hiểu những cái biết và được biết đều không đáng nhận đi nữa, nó vẫn là ngã tướng dưới ký hiệu nhân tướng.
Nói Về Chúng Sinh Tướng
Chính Văn.-
Thiện nam tử, chúng sinh tướng là tự rõ cái mà sự tự biết và sự tự hiểu đều không thâắu đến. Ví dụ có người nói tôi là chúng sinh, thì chúng sinh mà người này nói là không phải ngã không phải nhân: tôi là chúng sinh thì chúng sinh ấy không phải tự ngã của tôi, tôi là chúng sinh thì chúng sinh ấy không phải tự ngã của ai. Thiện nam tử, tự biết cái ta là ngã tướng, tự hiểu sự tự biết ấy là nhân tướng, ngã tướng và nhân tướng không thấu mà vẫn tự rõ sự không thấu ấy, là chúng sinh tướng.
Lược Giải.-
Chúng sinh tướng là tự rõ cái ngã ngoài tầm tự biết và tự hiểu. Sự tự rõ này là ngã tướng dưới ký hiệu chúng sinh tướng.

Nói Về Thọ Giả Tướng
Chính Văn.-
Thiện nam tử, thọ giả tướng là tuệ giác trong sáng của chúng sinh, giác ngộ sự tự rõ cái không thấu nói trên. Tuệ giác còn tính biến động (96) như vậy thì giác ngộ tất cả mà không tự giác ngộ, tuệ giác ấy là thọ giả tướng (97) . Thiện nam tử, tuệ giác ấy cũng là một thứ bị bụi bặm làm cho dơ bẩn, vì còn giác ngộ và còn những cái được giác ngộ thì vẫn thuộc lĩnh vực bụi bặm, tuệ giác ấy cũng phải lọc cho sạch. Nên, y như đun sôi để làm rã cả khối nước đá, thì không thể còn để chút ít nước đá nào trong khối nước đá ấy để biết khối nước đá ấy rã hết: nếu còn tự ngã để giác ngộ ngã tận diệt, thì cũng như còn để chút ít nước đá.
Lược Giải.-
Thọ giả tướng là tuệ giác, giác ngộ sự tự rõ cái ngã ngoài tầm tự biết và tự hiểu.Tuệ giác này đã sâu, nhưng còn năng sở (giác ngộ và đối tượng giác ngộ), nên, lấy giai đoạn ngã tướng tận diệt mà nói, nếu còn giác ngộ sự tận diệt của ngã tướng thì sự giác ngộ ấy vẫn là ngã tướng dưới ký hiệu thọ giả tướng.
Cái ví dụ nước đá trong đoạn này cũng được lắm việc. Việc trước hết,cho thấy ngã chấp vớiviên giác không phải khác nhau,nhưng nước mới là nước (viên giác), nước đông lại là nước đá (ngã chấp). Việc tiếp theo, nước đá đun sôi (tuệ giác vô ngã) thì rã hết (ngã chấp tận diệt). Việc gần chót, nếu chút nước đá nào cố còn lại để biết nước đá rã hết (thọ giả tướng) thì thế là nước đá chưa rã hết (ngã chấp chưa tận diệt). Việc chót hết, nước đá rã hết (ngã chấp tận diệt),nghĩa là nước sôi hoàn toàn (tuệ giác trong sáng), chứng tỏ sự tự ý thức tự ngã (ngã chấp) từ tự biết, tự hiểu, tự rõ, đến tuệ giác, đều có phần tự tỉnh dần dần cho đến trong sáng.
Gây Ra Ưa Ghét
Chính Văn.-
Thiện nam tử, những người thời kỳ cuối cùng không thấu triệt bốn tướng, nên siêng khó tu tập mấy kiếp đi nữa, cũng chỉ là sự tạo tác chứ không thành sự chứng ngộ, vì thế mà gọi là thời kỳ cuối cùng của Phật pháp. Bởi lẽ họ nhận những sắc thái biến tướng của ngã làm niết bàn, họ cho sự tự biết tự hiểu những sắc thái ấy là tuệ giác, khác nào nhâển giặc làm con, nên tài sản vàng ngọc không bao giờ tạo được. Yêu thích tự ngã mà yêu thích niết bàn, thì cho tạm dẹp yêu thích tự ngã đã là niết bàn; ghét bỏ tự ngã nên ghét bỏ sinh tử, đâu biết đó cũng là một cách yêu thích tự ngã,và sự yêu thích này thật là gốc gác sinh tử, nên ghét bỏ sinh tử như vậy không gọi là giải thoát. Còn yêu thích niết bàn (98) tại sao cũng không gọi là giải thoát? Thiện nam tử, vì những người thời kỳ cuối cùng tu tập tuệ giác bồ đề mà cho cái biết chút ít (99) của mình đã là trong sáng, thì thế là vẫn chưa loại hết gốc gác ngã tướng. Ai khen cái biết của họ thì họ mừng và thích hóa độ, ai chê cái biết của họ thì họ giận và muốn cự tuyệt. Như thế thì biết ngã tướng vẫn được giữ chặt, ẩn núp trong tạng thức và ngao du nơi các giác quan, chưa gián đoạn bao giờ. Những kẻ tu tập tuệ giác mà ngã tướng như vậy không trừ bỏ đi, thì không thể nhập vào viên giác trong sáng.
Lược Giải.-
Hễ còn ngã thì còn ái ngã. Vì ái ngã nên ghét sinh tử, vì ái ngã nên thích niết bàn. Ghét và thích như vậy đều chướng ngại cho giải thoát chứ không được gọi là giải thoát.

Gây Ra Sự Lấy Bịnh Làm Pháp
Chính Văn.-
Thiện nam tử, nếu biết ngã tướng là không thì không thấy ai là người chê ngã. Nếu thấy ngã thuyết pháp thì biết ngã tướng đang còn. Nhân tướng, chúng sinh tướng và thọ giả tướng cũng y như vậy. Thế nên, thiện nam tử, những người thời kỳ cuối cùng thuyết về bịnh mà cho đó là pháp thì thật là đáng thương, và nỗ lực tinh tiến thì chỉ tăng thêm bịnh hoạn, không thể nhập vào viên giác trong sáng.
Lược Giải.-
Pháp thuyết ra là để trị bịnh, nhưng thuyết với tự ngã chủ sử thì pháp trở lại thành bịnh (mà cứ cho pháp của ta cao nhất đời.)

Gây Ra Tự Mãn
Chính Văn.-
Thiện nam tử, những người thời kỳ cuối cùng không thấu triệt bốn tướng, nên dẫu đem cái hiểu cái làm của Như lai làm cái hiểu cái làm của mình mà không bao giờ thành tựu. Có kẻ chưa được tự cho đã được, chưa chứng tự cho đã chứng, thấy ai hơn lên thì lòng sinh ganh ghét, ấy là vì họ chưa loại trừ sự yêu thích tự ngã, nên không thể nhập vào viên giác trong sáng.
Lược Giải.-
Dễ tự mãn mà khó tùy hỷ, đó là cách biểu hiện khác nữa của ngã ái.

Khuyên Làm Cái Việc Chính Yếu
Chính Văn.-
Thiện nam tử, những người thời kỳ cuối cùng ước mong thành đạt tuệ giác, thì đừng cố cầu sự tỏ ngộ bằng cách chỉ tăng thêm đa văn để lớn thêm ngã tướng, mà phải siêng năng tinh tiến để loại trừ phiền não, phải dũng mãnh lớn lao để được cái chưa được, mất cái chưa mất; tham lam, sân hận, yêu thích, ngạo mạn, dua nịnh, ganh ghét, những thứ này đối cảnh cũng không sinh ra nữa, bỉ thử ân oán dứt bặt tất cả. Như lai nói những người như vậy sẽ tuần tự thành đạt tuệ giác, và tìm gặp thầy bạn tốt thì không gặp phải những kẻ kiến thức sai lầm. Tìm gặp thầy bạn tốt thì đừng thiên kiến mà sinh ra ghét bỏ hay ưa thích, bởi vì như thế thì không thể nhập vào biển cả viên giác trong sáng.
Lược Giải.-
Ngã tướng như đã được nói, quả thật khá khó hiểu và khó bỏ. Nhưng không cần lo ngại làm gì. Càng không cần cố và chỉ đọc và học cho nhiều để mong khám phá ngã tướng cho triệt để - mà thực sự chỉ lớn và sâu thêm ngã chấp. Cái việc chính yếu có 2. Một, tập bỏ phiền não sao cho đối cảnh không sinh phiền não, bỉ thử, ân oán. Hai, tìm gặp thiện tri thức với lòng thành chứ không do thiên kiến ghét ưa. Như vậy ngã tướng có chướng ngại cũng không nổi, và từ từ bị hủy diệt đi, nghĩa là từ từ chứng nhập viên giác, một cách chắc chắn chứ không lầm lẫn ngã tướng là viên giác.

Trùng Tuyên Bằng Chỉnh Cú
Chính Văn.-
Đức Thế tôn muốn lặp lại ý nghĩa đã nói trên nên nói những lời chỉnh cú sau đây.
Tịnh như nghiệp chướng,
ông nên biết rằng
chúng sinh giai do
cố chấp tự ngã,
vô thỉ đến giờ
luân hồi vô lối.
Thế nên chưa trừ
bốn tướng chấp ngã,
thì không thành đạt
tuệ giác viên giác.
Tâm sinh ưa ghét
lòng còn cong queo,
nên có lắm kẻ
đâm ra bối rối,
không thể nhập vào
thành trì viên giác.
Muốn về cho thấu
đất nước viên giác,
thì phải trừ khử
cả tham sân si,
và ghét sinh tử
hay ưa niết bàn, (100)
cả hai sự ấy
không còn trong lòng,
thì mới tuần tự
thành đạt tuệ giác.
Tự ngã tự thân
vốn không có thật,
thì ưa với ghét
có ra từ đâu?
Những người như vầy
tìm thấy bạn tốt
thì không bao giờ
gặp phải tà kiến,
tìm mà thiên kiến
không thành gì cả.
-oOo-
...... ... . . . . . KINH VIÊN GIÁC
HT. Thích Trí Quang dịch giải
________________________________________
Phần 7
________________________________________
D4. Chương Phổ Giác Nói Về Bịnh Hoạn Tu Chứng Viên Giác
D5. Chương Viên Giác Nói Về Sơ Khởi Tu Hành Viên Giác

________________________________________
Chương Phổ Giác Nói Về Bịnh Hoạn Tu Chứng Viên Giác [^]
Đ1. Bồ Tát Phổ Giác Hỏi
Đ2. Đức Thế Tôn Đáp
E1. Chấp Nhận Lời Thỉnh Cầu
E2. Đáp 5 Câu Hỏi
G1. Đáp Câu Hỏi Một
G2. Đáp Câu Hỏi Hai
G3. Đáp Câu Hỏi Ba
G4. Đáp Câu Hỏi Bốn
G5. Đáp Câu Hỏi Năm
E3. Trùng Tuyên Bằng Chỉnh Cú
Lược Giải.-
Nội dung chương này tuy có đến 5 câu hỏi đáp, nhưng quan trọng là nói bịnh hoạn của sự tu chứng viên giác (qua bịnh hoạn của pháp thiện tri thức nói ở G2), nên tiêu đề như trên. Những bịnh hoạn này là thiền bịnh (bịnh hoạn của thiền quán) thường thấy.
Bồ Tát Phổ Giác Hỏi
Chính Văn.
Lúc ấy bồ tát Phổ giác ở trong đại chúng, từ chỗ ngồi đứng dậy, đem đỉnh đầu của mình lạy ngang chân đức Thế tôn, theo chiều bên phải của ngài đi quanh ngài ba vòng, rồi quì thẳng, chắp tay mà tác bạch: Thưa đức thế tôn lòng thương cao cả, ngài đã chỉ dạy một cách thích thú về bịnh hoạn của thiền quán, làm cho đại chúng này được sự chưa từng có, tâm ý thư thái và ổn định lớn lao. Thưa đức Thế tôn, những người thời kỳ cuối cùng cách thời đại của ngài quá xa, hiền thánh ẩn dấu, lý thuyết sai lầm bùng cháy thêm lên; để làm cho những người mù mờ trong thời kỳ ấy khỏi sa vào lý thuyết sai lầm, con xin ngài dạy cho họ biết nên tìm người nào? nên cứ pháp nào? nên làm việc gì? nên trừ bịnh gì? nên phát tâm nào? Tác bạch rồi, bồ tát Phổ giác gieo xuống sát đất tất cả năm bộ phận của thân thể mà kính lạy đức Thế tôn. Bồ tát thỉnh cầu như vậy đến ba lần, mỗi lần thỉnh cầu xong lại làm lại từ đầu.
Lược Giải.-
Lời hỏi của bồ tát Phổ giác có 5 câu: câu một,nên tìm người nào? câu hai,nên cứ pháp nào? câu ba, nên làm việc gì? câu bốn, nên trừ bịnh gì? câu năm, nên phát tâm nào?
Chấp Nhận Lời Thỉnh Cầu
Chính Văn.-
Bấy giờ đức Thế tôn dạy bồ tát Phổ giác: Tốt lắm, thiện nam tử, ông có thể hỏi Như lai về sự tu hành như vậy, hiến cho những người thời kỳ cuối cùng con mắt tuệ giác không còn e sợ, làm cho họ thành được tuệ giác của các vị thánh giả. Ông hãy nghe kyլ Như lai sẽ nói cho. Bồ tát Phổ nhãn vâng lời, hoan hỷ, cùng cả đại chúng yên lặng lắng nghe.
Đáp Câu Hỏi Một
Chính Văn.-
Đức Thế tôn dạy: Thiện nam tử, người thời kỳ cuối cùng, khi sắp phát tâm vĩ đại và tìm thấy bạn tốt để tu hành, thì nên tìm người thấy biết chính xác: lòng không sống theo khuôn khổ phàm phu, không vướng vào lĩnh vực nhị thừa, biểu hiện bụi bặm mà tâm thường trong sáng, biểu diễn tội lỗi mà tán dương phạn hạnh, không làm cho người sống không giới luật. Tìm được người như vậy thì được tuệ giác vô thượng. Người thời kỳ cuối cùng gặp người như vậy thì nên phụng sự đến tính mạng cũng không tiếc. Người thầy bạn tốt này đi đứng nằm ngồi luôn luôn trong sáng thì nên kính trọng, giả sử biểu hiện tội lỗi thì đừng khinh thường, huống chi chỉ quan tâm đến của cải thân thuộc (101) ữPage . Thiện nam tử nào không có ý xấu với thầy bạn tốt thì có năng lực thành đạt trọn vẹn tuệ giác chính xác, bông hoa tâm trí phát sáng, chiếu soi tất cả.
Lược Giải.-
Thiện tri thức là người có chánh tri kiến: Nên tìm người như vậy mà tôn làm thầy bạn. Đó là đáp câu hỏi một: nên tìm người nào.
Đáp Câu Hỏi Hai
Chính Văn.-
Thiện nam tử, hãy y cứ vào pháp của thầy bạn tốt, cái pháp phải tách rời bốn thứ bịnh. Một là bịnh làm, là nếu ai nói tôi chủ tâm làm mọi việc đề cầu viên giác; nhưng viên giác không phải làm như thế mà được, nên nói như thế là bịnh đó. Hai là bịnh buông, là nếu ai nói tôi không loại sinh tử không cầu niết bàn, đối với niết bàn và sinh tử tôi không có ý niệm phát động hay hủy diệt, tôi buông thả tất cả, mặc kệ các pháp để cầu viên giác; nhưng viên giác không phải buông như thế mà có, nên nói như thế là bịnh đó. Ba là bịnh ngưng, là nếu ai nói tôi ngừng mọi ý niệm, nắm lấy vắng lặng của toàn bộ các pháp để cầu viên giác; nhưng viên giác không phải ngừng như thế mà hợp, nên nói như thế là bịnh đó. Bốn là bịnh dứt, là nếu ai nói tôi dứt bỏ phiền não, không cả thân tâm, huống chi những thứ căn cảnh huyễn ảo, tôi dứt bặt hết thảy để cầu viên giác; nhưng viên giác không phải dứt như thế mà chứng, nên nói như thế là bịnh đó. Pháp của ai tách rời bốn bịnh như vậy thì biết pháp ấy trong sáng. Và xét như vậy là xét chính xác, xét khác đi là xét sai lầm.
Lược Giải.-
Bịnh làm là làm một cách cuồng nhiệt, do hiểu lầm mặt cực động của thiền quán và những gì tương tự. Bịnh buông là buông một cách nhàn tản, do hiểu lầm sự không ghét ưa và những gì tương tự. Bịnh ngưng là ngưng một cách trầm trệ, do hiểu lầm mặt cực tĩnh của thiền quán và những gì tương tự. Bịnh dứt là dứt một cách chủ quan, do hiểu lầm mặt cực thuần của thiền quán và những gì tương tự. Làm, ngưng, buông và dứt như vậy là làm, ngưng, buông và dứt một cách bịnh hoạn (không đúng cách, không chính xác). Nhưng bịnh hoạn như thế chỉ là chưa đúng; đến như chính văn mô tả thì chỉ là nói khoác để khoe mà thôi, nên không những gọi là thiền bịnh mà còn gọi là đại vọng ngữ nữa. Pháp (sự tu hành) của thiện tri thức phải không có 4 bịnh như vậy, và nên y cứ vào pháp đó. Đó là đáp câu hỏi hai: nên cứ pháp nào.
Đáp Câu Hỏi Ba
Chính Văn.-
Thiện nam tử, những người thời kỳ cuối cùng muốn tu hành thì phải suốt đời phụng sự thầy bạn tốt có cái pháp tách rời cả bốn bịnh như vậy. Thầy bạn tốt muốn thân gần thì đừng khinh lờn, muốn xa rời thì đừng oán hận. Trước cảnh nghịch hay cảnh thuận lòng như không gian, với thân thể và tâm trí biết toàn không thật, coi tất cả chúng sinh đồng bản thể với mình. Làm như vậy mới mong nhập vào viên giác.
Lược Giải.-
Làm là làm những gì xứng đáng, trong đó có sự xứng đáng đối với thiện tri thức. Đó là đáp câu hỏi ba: nên làm việc gì.
Đáp Câu Hỏi Bốn
Chính Văn.-
Thiện nam tử, những người thời kỳ cuối cùng không thành đạt tuệ giác là vì chưa loại bỏ những hạt giống ghét ưa đối với bản thân cũng như đối với người khác, đã có từ vô thỉ. Ai nhìn kẻ thù như nhìn cha mẹ, lòng không bỉ thử, thì trừ khử được mọi thứ bịnh hoạn trong sự tu hành. Những sự ghét ưa đối với các pháp cũng phải trừ khử như vậy.
Lược Giải.-
Trừ bịnh là trừ các bịnh ghét ưa đối với các pháp, đối với thiện tri thức và người khác, kể cả bản thân. Đó là đáp câu hỏi bốn: nên trừ bịnh gì.
Đáp Câu Hỏi Năm
Chính Văn.-
Thiện nam tử, những người thời kỳ cuối cùng muốn cầu viên giác thì phải phát tâm, bằng cách nói như vầy: Cùng tận không gian, bao nhiêu chúng sinh trong đó, con nguyện làm cho họ nhập được viên giác; trong viên giác, con không chấp có người chứng ngộ, con nguyện loại trừ mọi sắc thái ngã tướng nhân tướng. Phát tâm như vậy thì không rơi vào kiến thức sai lầm.
Lược Giải.-
Phát tâm là phát tâm bồ đề: lập chí với lời nguyện trên cầu viên giác dưới giúp chúng sinh, không phân nhân ngã bỉ thử. Đó là đáp câu hỏi năm: nên phát tâm nào.

Trùng Tuyên Bằng Chỉnh Cú
Chính Văn.-
Đức Thế tôn muốn lặp lại ý nghĩa đã nói nên nói những lời chỉnh cú sau đây.
Phổ giác nên biết,
những người sau này
cầu thầy bạn tốt
phải cầu những người
thấy biết chính xác
tâm vượt nhị thừa.
Đối với pháp tu
phải loại bốn bịnh
bịnh làm bịnh ngưng
bịnh buông bịnh dứt.
Và thầy bạn tốt
thân, mình đừng kiêu,
sơ, mình không hận,
và nhìn mọi sự
của thầy bạn tốt
lòng thấy hiếm có;
có thầy bạn tốt
như Phật xuất hiện.
Không phạm những gì
trái với uy nghi,
gốc rễ giới luật
vĩnh viễn trong sáng.
Nguyện độ chúng sinh
nhập vào viên giác,
không có ngã tướng
nhân tướng cũng không,
y cứ tuệ giác
chính xác như vậy
thì vượt qua được
mọi thứ tà kiến:
tuệ giác chính xác
thì nhập niết bàn.

Chương Viên Giác Nói Về Sơ Khởi Tu Hành Viên Giác [^]
Đ1. Bồ Tát Viên Giác Hỏi
Đ2. Đức Thế Tôn Đáp
E1. Chấp Nhận Lời Thỉnh Cầu
E2. Đáp 2 Câu Hỏi
G1. Đáp Câu Hỏi Một
H1. Chỉ Cách Thiết Lập Đạo Tràng An Cư
H2. Chỉ Cách An Cư Nếu Gặp Mùa An Cư
H3. Kết Thúc Cách Thiết Lập Đạo Tràng An Cư
G2. Đáp Câu Hỏi Hai
H1. Chỉ Cách Đầu Tiên Cho Lợi Căn Tu 3 Thiền Quán
H2. Chỉ Cách Đầu Tiên Cho Độn Căn Tu 3 Thiền Quán
E3. Trùng Tuyên Bằng Chỉnh Cú

Bồ Tát Viên Giác Hỏi
Chính Văn.-
Lúc ấy bồ tát Viên giác ở trong đại chúng, từ chỗ ngồi đứng dậy, đem đỉnh đầu của mình lạy ngang chân đức Thế tôn, theo chiều bên phải của ngài, đi quanh ngài ba vòng, rồi quì thẳng, chắp tay mà tác bạch: Thưa đức Thế tôn lòng thương cao cả, ngài đã dạy cho chúng con một cách rộng rãi về những phương tiện của viên giác trong sáng, làm cho những người thời kỳ cuối cùng cũng được ích lợi tăng thêm một cách lớn lao. Thưa đức Thế tôn, hiện tại chúng con đã được tỏ ngộ, nhưng ngài diệt độ rồi, thời kỳ cuối cùng những người chưa được tỏ ngộ, thì họ nên thiết lập đạo tràng (102) ữPage an cư như thế nào để tu tập viên giác? Cách đầu tiên tu ba mặt thiền quán trong sáng của viên giác là gì? Con thỉnh cầu đức Thế tôn, với lòng thương cao cả, chỉ dạy những điều ấy, ban cho đại chúng này, và người sau này, sự ích lợi lớn lao. Tác bạch rồi, bồ tát Viên giác gieo xuống sát đất tất cả năm bộ phận của thân thể mà kính lạy đức Thế tôn. Bồ tát thỉnh cầu như vậy đến ba lần mỗi lần thỉnh cầu xong lại làm lại từ đầu.
Lược Giải.-
Lời hỏi của bồ tát Viên giác có 2 câu: câu một, thiết lập đạo tràng an cư như thế nào? câu hai, tu ba thiền quán bằng cách gì đầu tiên?
Chấp Nhận Lời Thỉnh Cầu
Chính Văn.-
Bấy giờ đức Thế tôn dạy bồ tát Viên giác: Tốt lắm, thiện nam tử, ông có thể hỏi Như lai về phương tiện như vậy của viên giác, cống hiến ích lợi lớn lao cho bao chúng sinh. Ông hãy nghe kyլ Như lai sẽ nói cho. Bồ tát Viên giác vâng lời, hoan hỷ, cùng cả đại chúng yên lặng lắng nghe.
Đáp Câu Hỏi Một
Lược Giải.-
Để tu tập những cách đầu tiên của 3 thiền quán thì phải thiết lập đạo tràng an cư, như cách thức được chỉ dạy trong 3 đoạn dưới đây. Đó là đáp câu hỏi một: thiết lập đạo tràng an cư như thế nào.

Chỉ Cách Thiết Lập Đạo Tràng An Cư
Chính Văn.-
Đức Thế tôn dạy: Thiện nam tử, hoặc thời kỳ Như lai đang còn ở đời, hoặc thời kỳ Như lai đã diệt độ, hoặc thời kỳ cuối cùng của Phật pháp, tất cả mọi người ai có chủng tánh đại thừa (103) ữPage , tin và muốn tu viên giác vĩ đại của Như lai chứng ngộ, mà ở nơi tự viện, nếu có việc phải lo cho tăng chúng và tín đồ, thì tùy khả năng của mình, hãy tư duy thiền quán theo những cách thức Như lai đã chỉ ở trước (104) ữPage . Nếu không có việc gì, thì thiết lập đạo tràng mà an cư, với ba kỳ hạn: kỳ hạn dài một trăm hai mươi ngày, kỳ hạn vừa một trăm ngày, kỳ hạn ngắn tám mươi ngày. Bằng cách nếu Như lai đang ở đời thì hãy suy nghĩ chính xác đến Như lai; nếu Như lai đã diệt độ thì treo phan, chưng hoa, thiết trí hình tượng của Như lai lòng dồn lại nơi hình tượng ấy, mắt nhìn cho rõ rồi nhắm lại tưởng tượng hình tượng ấy, tâm trí nghĩ nhớ chính xác đến Như lai, như thế thì cũng như ngày Như lai còn ở đời. Trải qua ba tuần bảy ngày, kính lạy hồng danh Phật đà mười phương, tha thiết sám hối, cảm được hiện tượng tốt thì tâm trí thư thái. Qua ba tuần bảy ngày rồi, vẫn một mạch tập trung tư duy để tu tập những cách đầu tiên của ba thiền quán.
Lược Giải.-
Cách thức thiết lập đạo tràng an cư như sau. Thì gian là mỗi năm có 1 trong 3 kỳ hạn: dài 120 ngày, vừa 100 ngày, ngắn 80 ngày. Chỗ là phòng thất của tự viện, nếu là người xuất gia. Hình thức là bàn thờ tượng đức Bổn sư, trang hoàng bằng phan và hiến cúng bằng hoa. Nội dung là 2 phần: 3 tuần đầu thì niệm Phật và sám hối, kế đó đến hết kỳ hạn thì một mạch tập trung tư duy mà tu cách đầu tiên của 1 trong 3 thiền quán (sẽ nói trong G2 dưới đây). Chú ý: một, nếu kỳ hạn gặp mùa an cư thì an cư theo cách chỉ trong đoạn H2 dưới đây; hai, hết kỳ hạn thì sinh hoạt bình thường, nghĩa là vẫn tu tập thiền quán theo khả năng bình thường.
Niệm Phật nói trên là nhìn kyՠhình tượng Bổn sư để mỗi khi nhắm mắt lại có thể tưởng thấy. Rồi nghĩ nhớ chính xác đến ngài, bằng cách thông thường nhất là nghĩ về công đức của Ngài trong hồng danh Thích ca mâu ni và 10 hiệu Như lai cho đến Thế tôn sau hồng danh ấy, lại xưng niệm hồng danh ấy. Niệm Phật như vầy làm suốt thì gian 3 tuần, vào lúc đi đứng nằm ngồi, vào lúc trước hay sau khi sám hối, chỉ trừ khi ngủ.
Sám hối nói trên là trước hết niệm Phật như đã nói, kế đó lạy hồng danh của đức Bổn sư hay của chư Phật (theo nghi thức Hồng danh cũng đủ). Lạy với số lượng theo khả năng tinh tiến. Sám hối như vậy suốt 3 tuần, mỗi ngày đêm có 6 lần (chia 24 giờ ra mà định). Sám hối mà thấy các hiện tượng tốt thì rất quí, như thấy Phật, thấy hoa sen, thấy ánh sáng.
Chỉ Cách An Cư Nếu Gặp Mùa An Cư
Chính Văn.-
Nếu kỳ hạn như trên mà gặp đầu hạ ba tháng an cư, thì phải làm theo sự an cư trong sáng của bồ tát. Bằng cách trong tâm tách rời thanh văn, không dựa đồng chúng. Đến ngày an cư thì đối trước hình tượng Như lai mà tác bạch như vầy: Nay con là tỷ kheo, hay tỷ kheo ni, ưu bà tắc, ưu bà di, có tên như vậy, nguyện nương bồ tát thừa (105) ữPage mà tu tịch diệt hạnh (106) ữPage , để được đồng nhập thật tướng trong sáng. Vì bản thể niết bàn không tùy thuộc đâu cả, nên con nguyện lấy viên giác vĩ đại làm chốn tự viện, cả thân thể lẫn tâm trí đều an cư trong viên giác bình đẳng ấy. Con kính xin không nương tựa các vị thanh văn, chỉ nương tựa chư vị Thế tôn và Đại sĩ để an cư ba tháng, và vì lý do to lớn là tu tập viên giác vô thượng như các vị bồ tát đang tu, nên con không tùy thuộc đồng chúng.
Lược Giải.-
Kỳ hạn thiết lập đạo tràng an cư như đoạn H1 trên đã nói mà nếu ngày mở đầu gặp ngày đầu 3 tháng an cư mùa hạ, thì phải: Một, cũng phải an cư đúng 3 tháng (90 ngày). Hai, nếu đồng chúng thọ Bồ tát tỷ kheo giới và chương trình an cư làm theo cách thiết lập đạo tràng an cư của kinh Viên giác thì khỏi nói, nếu không như vậy thì hành giả Viên giác xuất gia phải an cư theo pháp bồ tát chứ không an cư theo pháp thanh văn, nghĩa là an cư không đồng chúng, bằng cách thiết lập đạo tràng trong phòng thất và làm tất cả những gì đoạn H1 trên đã chỉ dẫn. Ba, trước đó, hãy làm lễ thọ an cư riêng trong đạo tràng đã thiết lập, với lời tác bạch như chính văn đã chỉ. Bốn, trước đó nữa, nếu xét thấy nên thì nên thông báo cho đồng chúng chứng minh cho hạnh nguyện của mình.
Kết Thúc Cách Thiết Lập Đạo Tràng An Cư
Chính Văn.
Thiện nam tử, như thế đó là thiết lập đạo tràng mà an cư, và mỗi năm hết một trong ba kỳ hạn rồi, đi lại tùy ý (107) ữPage .
Lược Giải.-
Thật là rõ ràng, tuy nói mỗi năm 1 kỳ, mỗi kỳ hoặc 120 ngày, hoặc 100 hay 80 ngày, hoặc 90 ngày nếu gặp mùa an cư, không làm đúng qui định như vậy là không được, nhưng nếu làm hơn như vậy thì không thấy hạn chế. Lại nữa, sau kỳ hạn thiết lập đạo tràng an cư thì vẫn phải theo khả năng bình thường mà tiếp tục tu tập thiền quán viên giác (như các chương trước đã dạy), không phải sự tu tập ấy mỗi năm chỉ cần 1 kỳ -- 1 kỳ này phải đặc biệt cẩn trọng và tinh tiến mà thôi.

Đáp Câu Hỏi Hai
Lược Giải.-
Trong kỳ hạn thiết lập đạo tràng an cư, sau 3 tuần chánh niệm Bổn sư và chân thành sám hối rồi, phải một mạch tập trung tư duy tu tập những cách đầu tiên của 3 thiền quán mà Phật sẽ chỉ dạy trong các đoạn dưới đây. Đó là đáp câu hỏi hai: tu 3 thiền quán bằng cách gì đầu tiên.
Chỉ Cách Đầu Tiên Cho Lợi Căn (108) ữPage Tu 3 Thiền Quán
(Nói Chung)
Chính Văn.-
Thiện nam tử, những người thời kỳ cuối cùng đi theo đường đi của bồ tát, bước vào một trong ba kỳ hạn an cư, thì hiện tượng nào không phải cái họ đã nghe, họ tuyệt đối không nên chấp nhận (109) ữPage .
(Chỉ Cách Đầu Tiên Tu Cực Tĩnh)
Chính Văn.-
Thiện nam tử, ai tu cực tĩnh xa ma tha, trước hết nắm lấy sự tĩnh lặng, bằng cách không nổi dậy mọi sự nghĩ nhớ, thì tĩnh cực là giác phát. Trạng thái tĩnh đầu tiên này phát triển từ một bản thân đến một thế giới, thì trạng thái giác cũng phát triển như vậy. Trạng thái giác cùng khắp một thế giới, thì trong thế giới ấy một chúng sinh nào nổi lên một ý niệm gì cũng biết được cả. Trạng thái tỉnh và giác cùng khắp trăm hay ngàn thế giới thì cũng y như vậy. Thế nhưng hiện tượng nào không phải cái họ đã nghe, họ tuyệt đối không nên chấp nhận.
(Chỉ Cách Đầu Tiên Tu Cực Động)
Chính Văn.-
Thiện nam tử, ai tu cực động tam ma bát đề, trước hết tưởng nhớ mười phương Như lai và Đại sĩ, y theo những tổng trì môn các ngài đã tuần tự tu tập về tinh tiến, khổ hạnh và thiền quán mà phát nguyện cao cả thì tự huân tập thành cá tính (110) ữPage của mình ...Thế nhưng hiện tượng nào không phải cái họ đã nghe, họ tuyệt đối không nên chấp nhận.
(Chỉ Cách Đầu Tiên Tu Cực Thuần)
Chính Văn.-
Thiện nam tử, ai tu cực thuần thiền na, trước hết nắm lấy sự đếm kể (111) ữPage , bằng cách trong tâm tự biết rõ số lượng của ý nghĩ phát sinh, tồn tại và diệt mất. Cứ như vậy, mọi cử động đi đứng nằm ngồi đều biết rành rẽ số lượng của ý nghĩ, không một ý nghĩ nào không biết. Rồi tuần tự bước tới, cho đến lúc biết được cả một giọt mưa trong trăm ngàn thế giới mà y như nhìn thấy đồ dùng trước mắt. Thế nhưng hiện tượng nào không phải cái họ đã nghe, họ tuyệt đối không nên chấp nhận.
(Tổng Kết)
Chính Văn.-
Như thế đó là những cách đầu tiên của ba thiền quán. Ai tu khắp cả ba thiền quán ấy một cách siêng năng tinh tiến, thì đối với người ấy Như lai xuất thế.
Lược Giải (trọn đoạn H1 trên đây)
Cách đầu tiên tu thiền quán cực tĩnh là không nổi dậy mọi sự nghĩ nhớ. Cách đầu tiên tu thiền quán cực động là tưởng nhớ Phật đà và Đại sĩ, y theo hạnh nguyện của các ngài mà phát nguyện cao cả để tự huân tập thành cá tính nơi mình. Cách đầu tiên tu thiền quán cực thuần là tự đếm ý nghĩ. Với những cách đầu tiên như vậy mà đã được cái gọi là lục căn thanh tịnh của Pháp hoa.
Bây giờ nên bổ túc đoạn cực động. Ở đó không nói thành quả. Tại sao không nói thì các ngài trước đã chú ý và đưa ra nhận xét. Theo thiển kiến thì đoạn cực động không nói thành quả là vì cực động ai cũng có thể làm được hơn: làm được nên Phật nói càng ít thì làm càng chắc. Tuy nhận xét như vậy, tôi vẫn y cứ các đoạn chính văn ở trước có liên hệ thiền quán cực động mà trích nguyên ra đây, làm việc bổ túc tàm tạm: ..phát nguyện cao cả thì tự huân tập thành cá tính của mình, nên không mất cái nhớ cực thuần và cái biết cực tĩnh đối với các pháp tổng trì, thấy được mọi việc siêng khó của đức Thế tôn trong bao kiếp, thấy rõ như mới xảy ra một thoáng trước đây, và, với sức mạnh của Phật, làm mọi việc Phật làm: lấy đại bi mà vào luân hồi, hiện thân đủ hình đủ loại, hiện cảnh đủ thuận đủ nghịch, đồng sự mà giáo hóa chúng sinh.
Chỉ Cách Đầu Tiên Cho Độn Căn (108) ữPage Tu 3 Thiền Quán
Chính Văn.-
Trong thời kỳ cuối cùng, những người trình độ chậm chạp, muốn cầu tuệ giác mà không thành đạt, ấy là vì nghiệp cũ gây ra chướng ngại. Họ phải siêng năng sám hối, phải luôn luôn hy vọng, và trước đó phải đoạn tuyệt những sự ghét bỏ, yêu thích, ganh ghét, dua nịnh, và luyện tập tâm lý thắng thượng (112) ữPage . Rồi trong ba thiền quán, tùy khả năng mà tu lấy một. Một thiền quán ấy không thành thì tu thiền quán khác. Quyết ý không buông không bỏ, tuần tự mà cầu chứng ngộ.
Lược Giải.-
Cách phải làm trước tiên của người độn căn là phải sám hối nghiệp cũ, tuyệt thói ghét ưa, luyện tâm thắng thượng (mà đầu tiên là sự tùy hỷ), rồi quyết tâm bền chí, tuyệt đối tin tưởng và hy vọng đối với thiền quán của viên giác, bắt đầu cách này không thành thì bắt đầu cách khác, không buông không bỏ. Như thế thì thế nào cũng thành đạt.
Trùng Tuyên Bằng Chỉnh Cú
Chính Văn.-
Đức Thế tôn muốn lặp lại ý nghĩa đã nói nên nói những lời chỉnh cú sau đây.
Viên giác nên biết,
chúng sinh muốn cầu
tuệ giác vô thượng,
trước hết họ phải
ấn định lấy một
trong ba kỳ hạn.
Rồi trong ba tuần
đầu mỗi kỳ hạn,
họ phải sám hối
nghiệp chướng lâu đời;
sau đó tư duy
thiền quán chính xác --
mà hiện tượng nào
không phải đã nghe,
thì họ tuyệt đối
không nên chấp nhận:
thiền quán cực tĩnh
tĩnh lặng hết mức,
thiền quán cực động
tưởng nhớ chính xác,
thiền quán cực thuần
đếm kể rõ ràng.
Đó, cách đầu tiên
của ba thiền quán;
siêng tu tập cả,
như Phật xuất hiện.
Trình độ chậm chạp
tu tập không thành,
thì phải siêng khó
sám hối tội chướng;
tội chướng tan biến
cảnh Phật hiện ra.
Bồ Tát Hiền Thiện Thủ Hỏi
Chính Văn.-
Lúc ấy bồ tát Hiền thiện thủ ở trong đại chúng, từ chỗ ngồi đứng dậy, đem đỉnh đầu của mình lạy ngang chân đức Thế tôn, theo chiều bên phải của ngài đi quanh ngài ba vòng, rồi quì thẳng, chắp tay mà tác bạch: Thưa đức Thế tôn lòng thương cao cả, ngài đã khai thị một cách rộng rãi như trên, cho chúng con và những người thời kỳ cuối cùng, về những sự ngoài tầm tư duy và thảo luận. Thưa đức Thế tôn, kinh pháp đại thừa này nên mệnh danh là gì? nên phụng trì cách nào? ai tu tập thì được công đức gì? chúng con hộ trì cách nào cho những người phụng trì kinh này? kinh này đi đến đâu? Tác bạch rồi, bồ tát Hiền thiện thủ gieo xuống sát đất tất cả năm bộ phận của thân thể mà kính lạy đức Thế tôn. Bồ tát thỉnh cầu như vậy đến ba lần, mỗi lần thỉnh cầu xong lại làm lại từ đầu.
Lược Giải.-
Lời hỏi của bồ tát Hiền thiện thủ có 5 câu: câu một, mệnh danh kinh này là gì? câu hai, phụng trì kinh này cách nào? câu ba, tu tập kinh này được công đức gì? câu bốn, hộ trì cách nào cho người phụng trì kinh này? câu năm, kinh này đi đến đâu?
Chấp Nhận Lời Thỉnh Cầu
Chính Văn.-
Bấy giờ đức Thế tôn dạy bồ tát Hiền thiện thủ: Tốt lắm, thiện nam tử, ông có thể vì các vị bồ tát và những người sau này mà hỏi Như lai về danh hiệu, công đức, và những gì liên hệ đến kinh pháp như thế này. Ông hãy nghe kyլ Như lai sẽ nói cho. Bồ tát Hiền thiện thủ vâng lời, hoan hỷ, cùng cả đại chúng yên lặng lắng nghe.
Đáp Tổng Quát
Chính Văn.-
Đức Thế tôn dạy: Thiện nam tử, kinh này được trăm ngàn vạn ức hằng sa Phật đà tuyên thuyết, được Phật đà quá khứ, hiện tại và vị lai hộ trì, được bồ tát mười phương quy y vì là con mắt trong sáng của cả mười hai loại khế kinh.

Đáp Câu Hỏi Một
Chính Văn.-
Kinh này mệnh danh là kinh nói về Tổng trì viên giác, thuộc loại cực kỳ cao rộng; cũng mệnh danh là kinh nói về Nghĩa lý cứu cánh của khế kinh, kinh nói về Chánh định chúa tể bí mật, kinh nói về Cảnh giới quyết định của Như lai, kinh nói về Đặc tính và sắc thái của Như lai tạng. Các ông hãy nhớ như vậy.
Lược Giải.-
Kinh này có 5 danh hiệu. Đó là đáp câu hỏi một: mệnh danh kinh này là gì.
Đáp Câu Hỏi Năm
Chính Văn.-
Thiện nam tử, kinh này chỉ nói cảnh giới của Như lai, chỉ Như lai mới nói cùng tận. Các vị bồ tát, và những người thời kỳ cuối cùng, y cứ kinh này mà tu hành, thì tuần tự bước tới, đến tận địa vị Phật đà.
Lược Giải.-
Kinh này đưa người hành trì bước đến tận địa vị Phật đà. Đó là đáp câu hỏi năm: kinh này đi đến đâu.
Đáp Câu Hỏi Hai
Chính Văn.-
Thiện nam tử, kinh này là đại thừa đốn giáo (113) ữPage , nên chúng sinh đốn cơ (114) ữPage thì tỏ ngộ bởi kinh này. Nhưng kinh này cũng bao gồm các loại tiệm cơ (115) ữPage . Biển cả (116) ữPage thì đâu có kém sông bé (117) ữPage , muỗi mòng (118) ữPage hay tu la (119) ữPage , loài nào uống nước biển cả cũng no đủ hết thảy.
Lược Giải.-
Kinh này chính yếu dạy cho đốn cơ, nhưng kèm theo cũng dạy cho các tiệm cơ: ai cũng phụng trì được cả. Đó là đáp câu hỏi hai: phụng trì kinh này cách nào (đúng ra nên nói ai phụng trì được).
Đáp Câu Hỏi Ba
Chính Văn.-
Thiện nam tử, giả sử có ai đem bảy thứ quí báu (120) ữPage chất đầy cả đại thiên thế giới (121) ữPage mà bố thí, cũng không bằng có người nghe danh hiệu hay một câu một nghĩa của kinh này. Lại giả sử có ai giáo hóa một trăm hằng sa chúng sinh được tuệ giác La hán, cũng không bằng có người tuyên thuyết kinh này bằng cách phân tích nửa bài chỉnh cú.
Lược Giải.-
Kinh này nghe ít vẫn hơn bố thí nhiều vàng ngọc, nói ít vẫn hơn dạy nhiều người thành La hán. Đó là đáp câu hỏi ba: tu tập kinh này được công đức gì.
Đáp Câu Hỏi Bốn
Chính Văn.-
Thiện nam tử, ai nghe danh hiệu kinh này mà thôi, mà tin một cách không còn bị mê hoặc, thì ông phải biết người ấy không phải chỉ gieo trồng phước đức và tuệ giác nơi một vài đức Phật, mà đã gieo trồng những thiện căn như vậy, và đã nghe kinh này, nơi hằng sa Phật đà. Thiện nam tử, các ông nên hộ trì người ấy, đừng để ma vương và ngoại đạo quấy rối thân thể và tâm trí (122) ữPage của họ, làm cho họ lùi bước, khuất phục.
Lược Giải.-
Hãy giữ cho người phụng trì kinh này bằng cách không để cho ma vương và ngoại đạo, cùng tay sai của họ, có được cơ hội thuận tiện mà họ rình rập để phá hoại thân tâm của người ấy. Đó là đáp câu hỏi bốn: hộ trì cách nào cho người phụng trì kinh này.
Trùng Tuyên Bằng Chỉnh Cú
Chính Văn.-
Đức Thế tôn muốn lặp lại ý nghĩa đã nói nên nói những lời chỉnh cú sau đây.
Hiền thiện thủ này,
ông nên nhận thức
kinh này là do
chư Phật tuyên thuyết,
và do Như lai
cùng chư Như lai
trân trọng giữ gìn,
vì là con mắt
của mười hai loại
khế kinh của Phật.
Kinh này tên là
Tổng trì viên giác,
thuộc về thể loại
pháp đại phương quảng,
nói về cảnh giới
của chư Như lai.
Những ai tu hành
y theo kinh này
thì tăng tiến lên
đến địa vị Phật.
Y như đại dương
nạp hết sông ngòi,
ai uống nước ấy
cũng sung mãn cả.
Giả sử bố thí
bảy thứ quí báu
nhiều bằng cái lượng
đại thiên thế giới,
cũng không bằng phước
được nghe kinh này.
Và nếu giáo hóa
hằng sa chúng sinh
đều thực hiện được
tuệ giác La hán,
cũng không bằng phước
nói nửa bài kệ.
Trong thì vị lai
các người hãy giữ
cho người tuyên thuyết
duy trì kinh này,
đừng để cho họ
phải bị thoái khuất.
Lược Giải.-
Đoạn chỉnh cú này, theo Vạn 150/353A nói tìm thấy trong 1 cổ bản đời Tống. Trên đây là dịch chính văn đoạn chỉnh cú ấy. Nhưng đại sư Thái hư thì cho chương này không có chỉnh cú. Đại sư Tông mật (đời Đường) sớ giải cũng không có. Vậy đoạn chính văn ở đây chỉ do kẻ háo sự đặt ra. Mà xét đoạn chính văn ấy, do ngài Thái hư trích dẫn, thì quả là lối háo sự thật, không nghiêm chỉnh như đoạn chính văn đã dịch ở trên (Thái hư toàn thư, tập 28 trang 2048).
Kim Cang Lực Sĩ
Chính Văn.-
Vào lúc bấy giờ, trong đại hội có tám mươi ngàn Kim cang lực sĩ (123) ữPage , cầm đầu bởi kim cang lực sĩ Hỏa thủ, kim cang lực sĩ Tồi toái, kim cang lực sĩ Ni lam bà. Các vị kim cang lực sĩ cầm đầu này, cùng thuộc hạ của họ, tức thì từ chỗ ngồi đứng dậy, đem đỉnh đầu của mình lạy ngang chân đức Thế tôn, theo chiều bên phải của ngài đi quanh ngài ba vòng, rồi tác bạch: Thưa đức Thế tôn, thời kỳ cuối cùng sau này, có ai phụng trì được kinh pháp đại thừa quyết định như thế này, thì chúng con nguyện giữ người ấy như giữ con mắt của mình. Những chỗ người ấy thiết lập đạo tràng thì chúng con tự thống suất bộ hạ sớm tối giữ gìn, không để họ bị thoái chuyển. Chỗ họ cư trú thì không bao giờ bị tai nạn và mọi chướng ngại khác, những loại bịnh truyền nhiễm cũng tan biến, tài vật phong phú, sung túc, không bao giờ thiếu thốn gì cả.
Lược Giải.-
Đây là lời phát nguyện hộ trì của Kim cang lực sĩ, những vị chuyên hộ trì Phật pháp và những người thọ trì Phật pháp.
Phạn Vương Đế Thích
Chính Văn.-
Cũng vào lúc bấy giờ, Đại phạn thiên vương (124) ữPage , và hai mươi tám vị thiên vương khác; chúa tể Tu di sơn là Đế thích thiên vương (125) ữPage , cùng bốn vị thiên vương hộ vệ thế giới loài người, cũng tức thì từ chỗ ngồi đứng dậy, đem đỉnh đầu của mình lạy ngang chân đức Thế tôn, theo chiều bên phải của ngài đi quanh ngài ba vòng, rồi tác bạch: Thưa đức Thế tôn, chúng con cũng nguyện hộ trì cho những người phụng trì kinh này, làm cho họ luôn luôn yên ổn, không thoái chuyển tâm chí.
Lược Giải.-
Đây là sự phát nguyện hộ trì của chư thiên, những vị thiện tâm.
Ác Quỉ
Chính Văn.-
Lại có đại lực quỉ vương tên Cát bàn trà (126) ữPage , cùng với mười vạn quỉ vương, cũng tức thì từ chỗ ngồi đứng dậy, đem đỉnh đầu của mình lạy ngang chân đức Thế tôn, theo chiều bên phải của ngài đi quanh ngài ba vòng, rồi tác bạch: Thưa đức Thế tôn, chúng con cũng nguyện hộ trì những người phụng trì kinh này, sớm tối hầu hạ gìn giữ, làm cho những người ấy không thoái chí khuất phục. Những người ấy ở đâu thì trong chu vi một do tuần của chỗ ấy, nếu có quỉ thần độc ác xâm phạm, chúng con sẽ làm cho họ nát như vi trần (127) ữPage .
Lược Giải.-
Đây là sự phát nguyện hộ trì của ác quỉ đã sinh thiện niệm.
Tất Cả Hoan Hỷ Phụng Hành
Chính Văn.-
Khi đức Thế tôn tuyên thuyết kinh này hoàn tất thì các vị bồ tát (128) ữPage , tám bộ thiên long (129) ữPage mà trong đó có Đế thích thiên vương và Đại phạn thiên vương, cùng tùy thuộc của họ, toàn thể đại hội nghe những điều tuyên thuyết của đức Thế tôn, ai cũng rất hoan hỷ, tín thọ và phụng hành.
Lược Giải.-
Phật thuyết kinh này trong chánh định và tịnh độ. Nhưng tịnh độ ở đây là phần tha thọ dụng độ, gồm có phần thắng ứng hóa độ, nên ngoài các vị bồ tát là chúng đương cơ, vẫn có tám bộ thiên long là chúng hộ pháp, nhưng ai cũng tham dự, thấy nghe, và phụng hành, theo cái lượng sở tri của mình.
-oOo-

...... ... . . . . .
KINH VIÊN GIÁC
HT. Thích Trí Quang dịch giải
Phần 7

D4. Chương Phổ Giác Nói Về Bịnh Hoạn Tu Chứng Viên Giác
D5. Chương Viên Giác Nói Về Sơ Khởi Tu Hành Viên Giác
Chương Phổ Giác Nói Về Bịnh Hoạn Tu Chứng Viên Giác [^]
Đ1. Bồ Tát Phổ Giác Hỏi
Đ2. Đức Thế Tôn Đáp
E1. Chấp Nhận Lời Thỉnh Cầu
E2. Đáp 5 Câu Hỏi
G1. Đáp Câu Hỏi Một
G2. Đáp Câu Hỏi Hai
G3. Đáp Câu Hỏi Ba
G4. Đáp Câu Hỏi Bốn
G5. Đáp Câu Hỏi Năm
E3. Trùng Tuyên Bằng Chỉnh Cú
Lược Giải.-

Nội dung chương này tuy có đến 5 câu hỏi đáp, nhưng quan trọng là nói bịnh hoạn của sự tu chứng viên giác (qua bịnh hoạn của pháp thiện tri thức nói ở G2), nên tiêu đề như trên. Những bịnh hoạn này là thiền bịnh (bịnh hoạn của thiền quán) thường thấy.

Bồ Tát Phổ Giác Hỏi

Chính Văn.

Lúc ấy bồ tát Phổ giác ở trong đại chúng, từ chỗ ngồi đứng dậy, đem đỉnh đầu của mình lạy ngang chân đức Thế tôn, theo chiều bên phải của ngài đi quanh ngài ba vòng, rồi quì thẳng, chắp tay mà tác bạch: Thưa đức thế tôn lòng thương cao cả, ngài đã chỉ dạy một cách thích thú về bịnh hoạn của thiền quán, làm cho đại chúng này được sự chưa từng có, tâm ý thư thái và ổn định lớn lao. Thưa đức Thế tôn, những người thời kỳ cuối cùng cách thời đại của ngài quá xa, hiền thánh ẩn dấu, lý thuyết sai lầm bùng cháy thêm lên; để làm cho những người mù mờ trong thời kỳ ấy khỏi sa vào lý thuyết sai lầm, con xin ngài dạy cho họ biết nên tìm người nào? nên cứ pháp nào? nên làm việc gì? nên trừ bịnh gì? nên phát tâm nào? Tác bạch rồi, bồ tát Phổ giác gieo xuống sát đất tất cả năm bộ phận của thân thể mà kính lạy đức Thế tôn. Bồ tát thỉnh cầu như vậy đến ba lần, mỗi lần thỉnh cầu xong lại làm lại từ đầu.

Lược Giải.-

Lời hỏi của bồ tát Phổ giác có 5 câu: câu một,nên tìm người nào? câu hai,nên cứ pháp nào? câu ba, nên làm việc gì? câu bốn, nên trừ bịnh gì? câu năm, nên phát tâm nào?

Chấp Nhận Lời Thỉnh Cầu

Chính Văn.-

Bấy giờ đức Thế tôn dạy bồ tát Phổ giác: Tốt lắm, thiện nam tử, ông có thể hỏi Như lai về sự tu hành như vậy, hiến cho những người thời kỳ cuối cùng con mắt tuệ giác không còn e sợ, làm cho họ thành được tuệ giác của các vị thánh giả. Ông hãy nghe kyլ Như lai sẽ nói cho. Bồ tát Phổ nhãn vâng lời, hoan hỷ, cùng cả đại chúng yên lặng lắng nghe.

Đáp Câu Hỏi Một

Chính Văn.-

Đức Thế tôn dạy: Thiện nam tử, người thời kỳ cuối cùng, khi sắp phát tâm vĩ đại và tìm thấy bạn tốt để tu hành, thì nên tìm người thấy biết chính xác: lòng không sống theo khuôn khổ phàm phu, không vướng vào lĩnh vực nhị thừa, biểu hiện bụi bặm mà tâm thường trong sáng, biểu diễn tội lỗi mà tán dương phạn hạnh, không làm cho người sống không giới luật. Tìm được người như vậy thì được tuệ giác vô thượng. Người thời kỳ cuối cùng gặp người như vậy thì nên phụng sự đến tính mạng cũng không tiếc. Người thầy bạn tốt này đi đứng nằm ngồi luôn luôn trong sáng thì nên kính trọng, giả sử biểu hiện tội lỗi thì đừng khinh thường, huống chi chỉ quan tâm đến của cải thân thuộc (101) ữPage . Thiện nam tử nào không có ý xấu với thầy bạn tốt thì có năng lực thành đạt trọn vẹn tuệ giác chính xác, bông hoa tâm trí phát sáng, chiếu soi tất cả.

Lược Giải.-

Thiện tri thức là người có chánh tri kiến: Nên tìm người như vậy mà tôn làm thầy bạn. Đó là đáp câu hỏi một: nên tìm người nào.

Đáp Câu Hỏi Hai

Chính Văn.-

Thiện nam tử, hãy y cứ vào pháp của thầy bạn tốt, cái pháp phải tách rời bốn thứ bịnh. Một là bịnh làm, là nếu ai nói tôi chủ tâm làm mọi việc đề cầu viên giác; nhưng viên giác không phải làm như thế mà được, nên nói như thế là bịnh đó. Hai là bịnh buông, là nếu ai nói tôi không loại sinh tử không cầu niết bàn, đối với niết bàn và sinh tử tôi không có ý niệm phát động hay hủy diệt, tôi buông thả tất cả, mặc kệ các pháp để cầu viên giác; nhưng viên giác không phải buông như thế mà có, nên nói như thế là bịnh đó. Ba là bịnh ngưng, là nếu ai nói tôi ngừng mọi ý niệm, nắm lấy vắng lặng của toàn bộ các pháp để cầu viên giác; nhưng viên giác không phải ngừng như thế mà hợp, nên nói như thế là bịnh đó. Bốn là bịnh dứt, là nếu ai nói tôi dứt bỏ phiền não, không cả thân tâm, huống chi những thứ căn cảnh huyễn ảo, tôi dứt bặt hết thảy để cầu viên giác; nhưng viên giác không phải dứt như thế mà chứng, nên nói như thế là bịnh đó. Pháp của ai tách rời bốn bịnh như vậy thì biết pháp ấy trong sáng. Và xét như vậy là xét chính xác, xét khác đi là xét sai lầm.

Lược Giải.-

Bịnh làm là làm một cách cuồng nhiệt, do hiểu lầm mặt cực động của thiền quán và những gì tương tự. Bịnh buông là buông một cách nhàn tản, do hiểu lầm sự không ghét ưa và những gì tương tự. Bịnh ngưng là ngưng một cách trầm trệ, do hiểu lầm mặt cực tĩnh của thiền quán và những gì tương tự. Bịnh dứt là dứt một cách chủ quan, do hiểu lầm mặt cực thuần của thiền quán và những gì tương tự. Làm, ngưng, buông và dứt như vậy là làm, ngưng, buông và dứt một cách bịnh hoạn (không đúng cách, không chính xác). Nhưng bịnh hoạn như thế chỉ là chưa đúng; đến như chính văn mô tả thì chỉ là nói khoác để khoe mà thôi, nên không những gọi là thiền bịnh mà còn gọi là đại vọng ngữ nữa. Pháp (sự tu hành) của thiện tri thức phải không có 4 bịnh như vậy, và nên y cứ vào pháp đó. Đó là đáp câu hỏi hai: nên cứ pháp nào.

Đáp Câu Hỏi Ba

Chính Văn.-

Thiện nam tử, những người thời kỳ cuối cùng muốn tu hành thì phải suốt đời phụng sự thầy bạn tốt có cái pháp tách rời cả bốn bịnh như vậy. Thầy bạn tốt muốn thân gần thì đừng khinh lờn, muốn xa rời thì đừng oán hận. Trước cảnh nghịch hay cảnh thuận lòng như không gian, với thân thể và tâm trí biết toàn không thật, coi tất cả chúng sinh đồng bản thể với mình. Làm như vậy mới mong nhập vào viên giác.

Lược Giải.-

Làm là làm những gì xứng đáng, trong đó có sự xứng đáng đối với thiện tri thức. Đó là đáp câu hỏi ba: nên làm việc gì.

Đáp Câu Hỏi Bốn

Chính Văn.-

Thiện nam tử, những người thời kỳ cuối cùng không thành đạt tuệ giác là vì chưa loại bỏ những hạt giống ghét ưa đối với bản thân cũng như đối với người khác, đã có từ vô thỉ. Ai nhìn kẻ thù như nhìn cha mẹ, lòng không bỉ thử, thì trừ khử được mọi thứ bịnh hoạn trong sự tu hành. Những sự ghét ưa đối với các pháp cũng phải trừ khử như vậy.

Lược Giải.-

Trừ bịnh là trừ các bịnh ghét ưa đối với các pháp, đối với thiện tri thức và người khác, kể cả bản thân. Đó là đáp câu hỏi bốn: nên trừ bịnh gì.

Đáp Câu Hỏi Năm

Chính Văn.-

Thiện nam tử, những người thời kỳ cuối cùng muốn cầu viên giác thì phải phát tâm, bằng cách nói như vầy: Cùng tận không gian, bao nhiêu chúng sinh trong đó, con nguyện làm cho họ nhập được viên giác; trong viên giác, con không chấp có người chứng ngộ, con nguyện loại trừ mọi sắc thái ngã tướng nhân tướng. Phát tâm như vậy thì không rơi vào kiến thức sai lầm.

Lược Giải.-

Phát tâm là phát tâm bồ đề: lập chí với lời nguyện trên cầu viên giác dưới giúp chúng sinh, không phân nhân ngã bỉ thử. Đó là đáp câu hỏi năm: nên phát tâm nào.

Trùng Tuyên Bằng Chỉnh Cú

Chính Văn.-

Đức Thế tôn muốn lặp lại ý nghĩa đã nói nên nói những lời chỉnh cú sau đây.

Phổ giác nên biết,
những người sau này
cầu thầy bạn tốt
phải cầu những người
thấy biết chính xác
tâm vượt nhị thừa.
Đối với pháp tu
phải loại bốn bịnh
bịnh làm bịnh ngưng
bịnh buông bịnh dứt.
Và thầy bạn tốt
thân, mình đừng kiêu,
sơ, mình không hận,
và nhìn mọi sự
của thầy bạn tốt
lòng thấy hiếm có;
có thầy bạn tốt
như Phật xuất hiện.
Không phạm những gì
trái với uy nghi,
gốc rễ giới luật
vĩnh viễn trong sáng.
Nguyện độ chúng sinh
nhập vào viên giác,
không có ngã tướng
nhân tướng cũng không,
y cứ tuệ giác
chính xác như vậy
thì vượt qua được
mọi thứ tà kiến:
tuệ giác chính xác
thì nhập niết bàn.

Chương Viên Giác Nói Về Sơ Khởi Tu Hành Viên Giác [^]
Đ1. Bồ Tát Viên Giác Hỏi
Đ2. Đức Thế Tôn Đáp
E1. Chấp Nhận Lời Thỉnh Cầu
E2. Đáp 2 Câu Hỏi
G1. Đáp Câu Hỏi Một
H1. Chỉ Cách Thiết Lập Đạo Tràng An Cư
H2. Chỉ Cách An Cư Nếu Gặp Mùa An Cư
H3. Kết Thúc Cách Thiết Lập Đạo Tràng An Cư
G2. Đáp Câu Hỏi Hai
H1. Chỉ Cách Đầu Tiên Cho Lợi Căn Tu 3 Thiền Quán
H2. Chỉ Cách Đầu Tiên Cho Độn Căn Tu 3 Thiền Quán
E3. Trùng Tuyên Bằng Chỉnh Cú

Bồ Tát Viên Giác Hỏi

Chính Văn.-

Lúc ấy bồ tát Viên giác ở trong đại chúng, từ chỗ ngồi đứng dậy, đem đỉnh đầu của mình lạy ngang chân đức Thế tôn, theo chiều bên phải của ngài, đi quanh ngài ba vòng, rồi quì thẳng, chắp tay mà tác bạch: Thưa đức Thế tôn lòng thương cao cả, ngài đã dạy cho chúng con một cách rộng rãi về những phương tiện của viên giác trong sáng, làm cho những người thời kỳ cuối cùng cũng được ích lợi tăng thêm một cách lớn lao. Thưa đức Thế tôn, hiện tại chúng con đã được tỏ ngộ, nhưng ngài diệt độ rồi, thời kỳ cuối cùng những người chưa được tỏ ngộ, thì họ nên thiết lập đạo tràng (102) ữPage an cư như thế nào để tu tập viên giác? Cách đầu tiên tu ba mặt thiền quán trong sáng của viên giác là gì? Con thỉnh cầu đức Thế tôn, với lòng thương cao cả, chỉ dạy những điều ấy, ban cho đại chúng này, và người sau này, sự ích lợi lớn lao. Tác bạch rồi, bồ tát Viên giác gieo xuống sát đất tất cả năm bộ phận của thân thể mà kính lạy đức Thế tôn. Bồ tát thỉnh cầu như vậy đến ba lần mỗi lần thỉnh cầu xong lại làm lại từ đầu.

Lược Giải.-

Lời hỏi của bồ tát Viên giác có 2 câu: câu một, thiết lập đạo tràng an cư như thế nào? câu hai, tu ba thiền quán bằng cách gì đầu tiên?

Chấp Nhận Lời Thỉnh Cầu

Chính Văn.-

Bấy giờ đức Thế tôn dạy bồ tát Viên giác: Tốt lắm, thiện nam tử, ông có thể hỏi Như lai về phương tiện như vậy của viên giác, cống hiến ích lợi lớn lao cho bao chúng sinh. Ông hãy nghe kyլ Như lai sẽ nói cho. Bồ tát Viên giác vâng lời, hoan hỷ, cùng cả đại chúng yên lặng lắng nghe.

Đáp Câu Hỏi Một

Lược Giải.-

Để tu tập những cách đầu tiên của 3 thiền quán thì phải thiết lập đạo tràng an cư, như cách thức được chỉ dạy trong 3 đoạn dưới đây. Đó là đáp câu hỏi một: thiết lập đạo tràng an cư như thế nào.

Chỉ Cách Thiết Lập Đạo Tràng An Cư

Chính Văn.-

Đức Thế tôn dạy: Thiện nam tử, hoặc thời kỳ Như lai đang còn ở đời, hoặc thời kỳ Như lai đã diệt độ, hoặc thời kỳ cuối cùng của Phật pháp, tất cả mọi người ai có chủng tánh đại thừa (103) ữPage , tin và muốn tu viên giác vĩ đại của Như lai chứng ngộ, mà ở nơi tự viện, nếu có việc phải lo cho tăng chúng và tín đồ, thì tùy khả năng của mình, hãy tư duy thiền quán theo những cách thức Như lai đã chỉ ở trước (104) ữPage . Nếu không có việc gì, thì thiết lập đạo tràng mà an cư, với ba kỳ hạn: kỳ hạn dài một trăm hai mươi ngày, kỳ hạn vừa một trăm ngày, kỳ hạn ngắn tám mươi ngày. Bằng cách nếu Như lai đang ở đời thì hãy suy nghĩ chính xác đến Như lai; nếu Như lai đã diệt độ thì treo phan, chưng hoa, thiết trí hình tượng của Như lai lòng dồn lại nơi hình tượng ấy, mắt nhìn cho rõ rồi nhắm lại tưởng tượng hình tượng ấy, tâm trí nghĩ nhớ chính xác đến Như lai, như thế thì cũng như ngày Như lai còn ở đời. Trải qua ba tuần bảy ngày, kính lạy hồng danh Phật đà mười phương, tha thiết sám hối, cảm được hiện tượng tốt thì tâm trí thư thái. Qua ba tuần bảy ngày rồi, vẫn một mạch tập trung tư duy để tu tập những cách đầu tiên của ba thiền quán.

Lược Giải.-

Cách thức thiết lập đạo tràng an cư như sau. Thì gian là mỗi năm có 1 trong 3 kỳ hạn: dài 120 ngày, vừa 100 ngày, ngắn 80 ngày. Chỗ là phòng thất của tự viện, nếu là người xuất gia. Hình thức là bàn thờ tượng đức Bổn sư, trang hoàng bằng phan và hiến cúng bằng hoa. Nội dung là 2 phần: 3 tuần đầu thì niệm Phật và sám hối, kế đó đến hết kỳ hạn thì một mạch tập trung tư duy mà tu cách đầu tiên của 1 trong 3 thiền quán (sẽ nói trong G2 dưới đây). Chú ý: một, nếu kỳ hạn gặp mùa an cư thì an cư theo cách chỉ trong đoạn H2 dưới đây; hai, hết kỳ hạn thì sinh hoạt bình thường, nghĩa là vẫn tu tập thiền quán theo khả năng bình thường.

Niệm Phật nói trên là nhìn kyՠhình tượng Bổn sư để mỗi khi nhắm mắt lại có thể tưởng thấy. Rồi nghĩ nhớ chính xác đến ngài, bằng cách thông thường nhất là nghĩ về công đức của Ngài trong hồng danh Thích ca mâu ni và 10 hiệu Như lai cho đến Thế tôn sau hồng danh ấy, lại xưng niệm hồng danh ấy. Niệm Phật như vầy làm suốt thì gian 3 tuần, vào lúc đi đứng nằm ngồi, vào lúc trước hay sau khi sám hối, chỉ trừ khi ngủ.

Sám hối nói trên là trước hết niệm Phật như đã nói, kế đó lạy hồng danh của đức Bổn sư hay của chư Phật (theo nghi thức Hồng danh cũng đủ). Lạy với số lượng theo khả năng tinh tiến. Sám hối như vậy suốt 3 tuần, mỗi ngày đêm có 6 lần (chia 24 giờ ra mà định). Sám hối mà thấy các hiện tượng tốt thì rất quí, như thấy Phật, thấy hoa sen, thấy ánh sáng.

Chỉ Cách An Cư Nếu Gặp Mùa An Cư

Chính Văn.-

Nếu kỳ hạn như trên mà gặp đầu hạ ba tháng an cư, thì phải làm theo sự an cư trong sáng của bồ tát. Bằng cách trong tâm tách rời thanh văn, không dựa đồng chúng. Đến ngày an cư thì đối trước hình tượng Như lai mà tác bạch như vầy: Nay con là tỷ kheo, hay tỷ kheo ni, ưu bà tắc, ưu bà di, có tên như vậy, nguyện nương bồ tát thừa (105) ữPage mà tu tịch diệt hạnh (106) ữPage , để được đồng nhập thật tướng trong sáng. Vì bản thể niết bàn không tùy thuộc đâu cả, nên con nguyện lấy viên giác vĩ đại làm chốn tự viện, cả thân thể lẫn tâm trí đều an cư trong viên giác bình đẳng ấy. Con kính xin không nương tựa các vị thanh văn, chỉ nương tựa chư vị Thế tôn và Đại sĩ để an cư ba tháng, và vì lý do to lớn là tu tập viên giác vô thượng như các vị bồ tát đang tu, nên con không tùy thuộc đồng chúng.

Lược Giải.-

Kỳ hạn thiết lập đạo tràng an cư như đoạn H1 trên đã nói mà nếu ngày mở đầu gặp ngày đầu 3 tháng an cư mùa hạ, thì phải: Một, cũng phải an cư đúng 3 tháng (90 ngày). Hai, nếu đồng chúng thọ Bồ tát tỷ kheo giới và chương trình an cư làm theo cách thiết lập đạo tràng an cư của kinh Viên giác thì khỏi nói, nếu không như vậy thì hành giả Viên giác xuất gia phải an cư theo pháp bồ tát chứ không an cư theo pháp thanh văn, nghĩa là an cư không đồng chúng, bằng cách thiết lập đạo tràng trong phòng thất và làm tất cả những gì đoạn H1 trên đã chỉ dẫn. Ba, trước đó, hãy làm lễ thọ an cư riêng trong đạo tràng đã thiết lập, với lời tác bạch như chính văn đã chỉ. Bốn, trước đó nữa, nếu xét thấy nên thì nên thông báo cho đồng chúng chứng minh cho hạnh nguyện của mình.

Kết Thúc Cách Thiết Lập Đạo Tràng An Cư

Chính Văn.

Thiện nam tử, như thế đó là thiết lập đạo tràng mà an cư, và mỗi năm hết một trong ba kỳ hạn rồi, đi lại tùy ý (107) ữPage .

Lược Giải.-

Thật là rõ ràng, tuy nói mỗi năm 1 kỳ, mỗi kỳ hoặc 120 ngày, hoặc 100 hay 80 ngày, hoặc 90 ngày nếu gặp mùa an cư, không làm đúng qui định như vậy là không được, nhưng nếu làm hơn như vậy thì không thấy hạn chế. Lại nữa, sau kỳ hạn thiết lập đạo tràng an cư thì vẫn phải theo khả năng bình thường mà tiếp tục tu tập thiền quán viên giác (như các chương trước đã dạy), không phải sự tu tập ấy mỗi năm chỉ cần 1 kỳ -- 1 kỳ này phải đặc biệt cẩn trọng và tinh tiến mà thôi.

Đáp Câu Hỏi Hai

Lược Giải.-

Trong kỳ hạn thiết lập đạo tràng an cư, sau 3 tuần chánh niệm Bổn sư và chân thành sám hối rồi, phải một mạch tập trung tư duy tu tập những cách đầu tiên của 3 thiền quán mà Phật sẽ chỉ dạy trong các đoạn dưới đây. Đó là đáp câu hỏi hai: tu 3 thiền quán bằng cách gì đầu tiên.

Chỉ Cách Đầu Tiên Cho Lợi Căn (108) ữPage Tu 3 Thiền Quán

(Nói Chung)

Chính Văn.-

Thiện nam tử, những người thời kỳ cuối cùng đi theo đường đi của bồ tát, bước vào một trong ba kỳ hạn an cư, thì hiện tượng nào không phải cái họ đã nghe, họ tuyệt đối không nên chấp nhận (109) ữPage .

(Chỉ Cách Đầu Tiên Tu Cực Tĩnh)

Chính Văn.-

Thiện nam tử, ai tu cực tĩnh xa ma tha, trước hết nắm lấy sự tĩnh lặng, bằng cách không nổi dậy mọi sự nghĩ nhớ, thì tĩnh cực là giác phát. Trạng thái tĩnh đầu tiên này phát triển từ một bản thân đến một thế giới, thì trạng thái giác cũng phát triển như vậy. Trạng thái giác cùng khắp một thế giới, thì trong thế giới ấy một chúng sinh nào nổi lên một ý niệm gì cũng biết được cả. Trạng thái tỉnh và giác cùng khắp trăm hay ngàn thế giới thì cũng y như vậy. Thế nhưng hiện tượng nào không phải cái họ đã nghe, họ tuyệt đối không nên chấp nhận.

(Chỉ Cách Đầu Tiên Tu Cực Động)

Chính Văn.-

Thiện nam tử, ai tu cực động tam ma bát đề, trước hết tưởng nhớ mười phương Như lai và Đại sĩ, y theo những tổng trì môn các ngài đã tuần tự tu tập về tinh tiến, khổ hạnh và thiền quán mà phát nguyện cao cả thì tự huân tập thành cá tính (110) ữPage của mình ...Thế nhưng hiện tượng nào không phải cái họ đã nghe, họ tuyệt đối không nên chấp nhận.

(Chỉ Cách Đầu Tiên Tu Cực Thuần)

Chính Văn.-

Thiện nam tử, ai tu cực thuần thiền na, trước hết nắm lấy sự đếm kể (111) ữPage , bằng cách trong tâm tự biết rõ số lượng của ý nghĩ phát sinh, tồn tại và diệt mất. Cứ như vậy, mọi cử động đi đứng nằm ngồi đều biết rành rẽ số lượng của ý nghĩ, không một ý nghĩ nào không biết. Rồi tuần tự bước tới, cho đến lúc biết được cả một giọt mưa trong trăm ngàn thế giới mà y như nhìn thấy đồ dùng trước mắt. Thế nhưng hiện tượng nào không phải cái họ đã nghe, họ tuyệt đối không nên chấp nhận.

(Tổng Kết)

Chính Văn.-

Như thế đó là những cách đầu tiên của ba thiền quán. Ai tu khắp cả ba thiền quán ấy một cách siêng năng tinh tiến, thì đối với người ấy Như lai xuất thế.

Lược Giải (trọn đoạn H1 trên đây)

Cách đầu tiên tu thiền quán cực tĩnh là không nổi dậy mọi sự nghĩ nhớ. Cách đầu tiên tu thiền quán cực động là tưởng nhớ Phật đà và Đại sĩ, y theo hạnh nguyện của các ngài mà phát nguyện cao cả để tự huân tập thành cá tính nơi mình. Cách đầu tiên tu thiền quán cực thuần là tự đếm ý nghĩ. Với những cách đầu tiên như vậy mà đã được cái gọi là lục căn thanh tịnh của Pháp hoa.

Bây giờ nên bổ túc đoạn cực động. Ở đó không nói thành quả. Tại sao không nói thì các ngài trước đã chú ý và đưa ra nhận xét. Theo thiển kiến thì đoạn cực động không nói thành quả là vì cực động ai cũng có thể làm được hơn: làm được nên Phật nói càng ít thì làm càng chắc. Tuy nhận xét như vậy, tôi vẫn y cứ các đoạn chính văn ở trước có liên hệ thiền quán cực động mà trích nguyên ra đây, làm việc bổ túc tàm tạm: ..phát nguyện cao cả thì tự huân tập thành cá tính của mình, nên không mất cái nhớ cực thuần và cái biết cực tĩnh đối với các pháp tổng trì, thấy được mọi việc siêng khó của đức Thế tôn trong bao kiếp, thấy rõ như mới xảy ra một thoáng trước đây, và, với sức mạnh của Phật, làm mọi việc Phật làm: lấy đại bi mà vào luân hồi, hiện thân đủ hình đủ loại, hiện cảnh đủ thuận đủ nghịch, đồng sự mà giáo hóa chúng sinh.

Chỉ Cách Đầu Tiên Cho Độn Căn (108) ữPage Tu 3 Thiền Quán

Chính Văn.-

Trong thời kỳ cuối cùng, những người trình độ chậm chạp, muốn cầu tuệ giác mà không thành đạt, ấy là vì nghiệp cũ gây ra chướng ngại. Họ phải siêng năng sám hối, phải luôn luôn hy vọng, và trước đó phải đoạn tuyệt những sự ghét bỏ, yêu thích, ganh ghét, dua nịnh, và luyện tập tâm lý thắng thượng (112) ữPage . Rồi trong ba thiền quán, tùy khả năng mà tu lấy một. Một thiền quán ấy không thành thì tu thiền quán khác. Quyết ý không buông không bỏ, tuần tự mà cầu chứng ngộ.

Lược Giải.-

Cách phải làm trước tiên của người độn căn là phải sám hối nghiệp cũ, tuyệt thói ghét ưa, luyện tâm thắng thượng (mà đầu tiên là sự tùy hỷ), rồi quyết tâm bền chí, tuyệt đối tin tưởng và hy vọng đối với thiền quán của viên giác, bắt đầu cách này không thành thì bắt đầu cách khác, không buông không bỏ. Như thế thì thế nào cũng thành đạt.

Trùng Tuyên Bằng Chỉnh Cú

Chính Văn.-

Đức Thế tôn muốn lặp lại ý nghĩa đã nói nên nói những lời chỉnh cú sau đây.

Viên giác nên biết,
chúng sinh muốn cầu
tuệ giác vô thượng,
trước hết họ phải
ấn định lấy một
trong ba kỳ hạn.
Rồi trong ba tuần
đầu mỗi kỳ hạn,
họ phải sám hối
nghiệp chướng lâu đời;
sau đó tư duy
thiền quán chính xác --
mà hiện tượng nào
không phải đã nghe,
thì họ tuyệt đối
không nên chấp nhận:
thiền quán cực tĩnh
tĩnh lặng hết mức,
thiền quán cực động
tưởng nhớ chính xác,
thiền quán cực thuần
đếm kể rõ ràng.
Đó, cách đầu tiên
của ba thiền quán;
siêng tu tập cả,
như Phật xuất hiện.
Trình độ chậm chạp
tu tập không thành,
thì phải siêng khó
sám hối tội chướng;
tội chướng tan biến
cảnh Phật hiện ra.
Bồ Tát Hiền Thiện Thủ Hỏi
Chính Văn.-

Lúc ấy bồ tát Hiền thiện thủ ở trong đại chúng, từ chỗ ngồi đứng dậy, đem đỉnh đầu của mình lạy ngang chân đức Thế tôn, theo chiều bên phải của ngài đi quanh ngài ba vòng, rồi quì thẳng, chắp tay mà tác bạch: Thưa đức Thế tôn lòng thương cao cả, ngài đã khai thị một cách rộng rãi như trên, cho chúng con và những người thời kỳ cuối cùng, về những sự ngoài tầm tư duy và thảo luận. Thưa đức Thế tôn, kinh pháp đại thừa này nên mệnh danh là gì? nên phụng trì cách nào? ai tu tập thì được công đức gì? chúng con hộ trì cách nào cho những người phụng trì kinh này? kinh này đi đến đâu? Tác bạch rồi, bồ tát Hiền thiện thủ gieo xuống sát đất tất cả năm bộ phận của thân thể mà kính lạy đức Thế tôn. Bồ tát thỉnh cầu như vậy đến ba lần, mỗi lần thỉnh cầu xong lại làm lại từ đầu.

Lược Giải.-

Lời hỏi của bồ tát Hiền thiện thủ có 5 câu: câu một, mệnh danh kinh này là gì? câu hai, phụng trì kinh này cách nào? câu ba, tu tập kinh này được công đức gì? câu bốn, hộ trì cách nào cho người phụng trì kinh này? câu năm, kinh này đi đến đâu?

Chấp Nhận Lời Thỉnh Cầu

Chính Văn.-

Bấy giờ đức Thế tôn dạy bồ tát Hiền thiện thủ: Tốt lắm, thiện nam tử, ông có thể vì các vị bồ tát và những người sau này mà hỏi Như lai về danh hiệu, công đức, và những gì liên hệ đến kinh pháp như thế này. Ông hãy nghe kyլ Như lai sẽ nói cho. Bồ tát Hiền thiện thủ vâng lời, hoan hỷ, cùng cả đại chúng yên lặng lắng nghe.

Đáp Tổng Quát

Chính Văn.-

Đức Thế tôn dạy: Thiện nam tử, kinh này được trăm ngàn vạn ức hằng sa Phật đà tuyên thuyết, được Phật đà quá khứ, hiện tại và vị lai hộ trì, được bồ tát mười phương quy y vì là con mắt trong sáng của cả mười hai loại khế kinh.

Đáp Câu Hỏi Một

Chính Văn.-

Kinh này mệnh danh là kinh nói về Tổng trì viên giác, thuộc loại cực kỳ cao rộng; cũng mệnh danh là kinh nói về Nghĩa lý cứu cánh của khế kinh, kinh nói về Chánh định chúa tể bí mật, kinh nói về Cảnh giới quyết định của Như lai, kinh nói về Đặc tính và sắc thái của Như lai tạng. Các ông hãy nhớ như vậy.

Lược Giải.-

Kinh này có 5 danh hiệu. Đó là đáp câu hỏi một: mệnh danh kinh này là gì.

Đáp Câu Hỏi Năm

Chính Văn.-

Thiện nam tử, kinh này chỉ nói cảnh giới của Như lai, chỉ Như lai mới nói cùng tận. Các vị bồ tát, và những người thời kỳ cuối cùng, y cứ kinh này mà tu hành, thì tuần tự bước tới, đến tận địa vị Phật đà.

Lược Giải.-

Kinh này đưa người hành trì bước đến tận địa vị Phật đà. Đó là đáp câu hỏi năm: kinh này đi đến đâu.

Đáp Câu Hỏi Hai

Chính Văn.-

Thiện nam tử, kinh này là đại thừa đốn giáo (113) ữPage , nên chúng sinh đốn cơ (114) ữPage thì tỏ ngộ bởi kinh này. Nhưng kinh này cũng bao gồm các loại tiệm cơ (115) ữPage . Biển cả (116) ữPage thì đâu có kém sông bé (117) ữPage , muỗi mòng (118) ữPage hay tu la (119) ữPage , loài nào uống nước biển cả cũng no đủ hết thảy.

Lược Giải.-

Kinh này chính yếu dạy cho đốn cơ, nhưng kèm theo cũng dạy cho các tiệm cơ: ai cũng phụng trì được cả. Đó là đáp câu hỏi hai: phụng trì kinh này cách nào (đúng ra nên nói ai phụng trì được).

Đáp Câu Hỏi Ba

Chính Văn.-

Thiện nam tử, giả sử có ai đem bảy thứ quí báu (120) ữPage chất đầy cả đại thiên thế giới (121) ữPage mà bố thí, cũng không bằng có người nghe danh hiệu hay một câu một nghĩa của kinh này. Lại giả sử có ai giáo hóa một trăm hằng sa chúng sinh được tuệ giác La hán, cũng không bằng có người tuyên thuyết kinh này bằng cách phân tích nửa bài chỉnh cú.

Lược Giải.-

Kinh này nghe ít vẫn hơn bố thí nhiều vàng ngọc, nói ít vẫn hơn dạy nhiều người thành La hán. Đó là đáp câu hỏi ba: tu tập kinh này được công đức gì.

Đáp Câu Hỏi Bốn

Chính Văn.-

Thiện nam tử, ai nghe danh hiệu kinh này mà thôi, mà tin một cách không còn bị mê hoặc, thì ông phải biết người ấy không phải chỉ gieo trồng phước đức và tuệ giác nơi một vài đức Phật, mà đã gieo trồng những thiện căn như vậy, và đã nghe kinh này, nơi hằng sa Phật đà. Thiện nam tử, các ông nên hộ trì người ấy, đừng để ma vương và ngoại đạo quấy rối thân thể và tâm trí (122) ữPage của họ, làm cho họ lùi bước, khuất phục.

Lược Giải.-

Hãy giữ cho người phụng trì kinh này bằng cách không để cho ma vương và ngoại đạo, cùng tay sai của họ, có được cơ hội thuận tiện mà họ rình rập để phá hoại thân tâm của người ấy. Đó là đáp câu hỏi bốn: hộ trì cách nào cho người phụng trì kinh này.

Trùng Tuyên Bằng Chỉnh Cú

Chính Văn.-

Đức Thế tôn muốn lặp lại ý nghĩa đã nói nên nói những lời chỉnh cú sau đây.

Hiền thiện thủ này,
ông nên nhận thức
kinh này là do
chư Phật tuyên thuyết,
và do Như lai
cùng chư Như lai
trân trọng giữ gìn,
vì là con mắt
của mười hai loại
khế kinh của Phật.
Kinh này tên là
Tổng trì viên giác,
thuộc về thể loại
pháp đại phương quảng,
nói về cảnh giới
của chư Như lai.
Những ai tu hành
y theo kinh này
thì tăng tiến lên
đến địa vị Phật.
Y như đại dương
nạp hết sông ngòi,
ai uống nước ấy
cũng sung mãn cả.
Giả sử bố thí
bảy thứ quí báu
nhiều bằng cái lượng
đại thiên thế giới,
cũng không bằng phước
được nghe kinh này.
Và nếu giáo hóa
hằng sa chúng sinh
đều thực hiện được
tuệ giác La hán,
cũng không bằng phước
nói nửa bài kệ.
Trong thì vị lai
các người hãy giữ
cho người tuyên thuyết
duy trì kinh này,
đừng để cho họ
phải bị thoái khuất.
Lược Giải.-

Đoạn chỉnh cú này, theo Vạn 150/353A nói tìm thấy trong 1 cổ bản đời Tống. Trên đây là dịch chính văn đoạn chỉnh cú ấy. Nhưng đại sư Thái hư thì cho chương này không có chỉnh cú. Đại sư Tông mật (đời Đường) sớ giải cũng không có. Vậy đoạn chính văn ở đây chỉ do kẻ háo sự đặt ra. Mà xét đoạn chính văn ấy, do ngài Thái hư trích dẫn, thì quả là lối háo sự thật, không nghiêm chỉnh như đoạn chính văn đã dịch ở trên (Thái hư toàn thư, tập 28 trang 2048).

Kim Cang Lực Sĩ

Chính Văn.-

Vào lúc bấy giờ, trong đại hội có tám mươi ngàn Kim cang lực sĩ (123) ữPage , cầm đầu bởi kim cang lực sĩ Hỏa thủ, kim cang lực sĩ Tồi toái, kim cang lực sĩ Ni lam bà. Các vị kim cang lực sĩ cầm đầu này, cùng thuộc hạ của họ, tức thì từ chỗ ngồi đứng dậy, đem đỉnh đầu của mình lạy ngang chân đức Thế tôn, theo chiều bên phải của ngài đi quanh ngài ba vòng, rồi tác bạch: Thưa đức Thế tôn, thời kỳ cuối cùng sau này, có ai phụng trì được kinh pháp đại thừa quyết định như thế này, thì chúng con nguyện giữ người ấy như giữ con mắt của mình. Những chỗ người ấy thiết lập đạo tràng thì chúng con tự thống suất bộ hạ sớm tối giữ gìn, không để họ bị thoái chuyển. Chỗ họ cư trú thì không bao giờ bị tai nạn và mọi chướng ngại khác, những loại bịnh truyền nhiễm cũng tan biến, tài vật phong phú, sung túc, không bao giờ thiếu thốn gì cả.

Lược Giải.-

Đây là lời phát nguyện hộ trì của Kim cang lực sĩ, những vị chuyên hộ trì Phật pháp và những người thọ trì Phật pháp.

Phạn Vương Đế Thích

Chính Văn.-

Cũng vào lúc bấy giờ, Đại phạn thiên vương (124) ữPage , và hai mươi tám vị thiên vương khác; chúa tể Tu di sơn là Đế thích thiên vương (125) ữPage , cùng bốn vị thiên vương hộ vệ thế giới loài người, cũng tức thì từ chỗ ngồi đứng dậy, đem đỉnh đầu của mình lạy ngang chân đức Thế tôn, theo chiều bên phải của ngài đi quanh ngài ba vòng, rồi tác bạch: Thưa đức Thế tôn, chúng con cũng nguyện hộ trì cho những người phụng trì kinh này, làm cho họ luôn luôn yên ổn, không thoái chuyển tâm chí.

Lược Giải.-

Đây là sự phát nguyện hộ trì của chư thiên, những vị thiện tâm.

Ác Quỉ

Chính Văn.-

Lại có đại lực quỉ vương tên Cát bàn trà (126) ữPage , cùng với mười vạn quỉ vương, cũng tức thì từ chỗ ngồi đứng dậy, đem đỉnh đầu của mình lạy ngang chân đức Thế tôn, theo chiều bên phải của ngài đi quanh ngài ba vòng, rồi tác bạch: Thưa đức Thế tôn, chúng con cũng nguyện hộ trì những người phụng trì kinh này, sớm tối hầu hạ gìn giữ, làm cho những người ấy không thoái chí khuất phục. Những người ấy ở đâu thì trong chu vi một do tuần của chỗ ấy, nếu có quỉ thần độc ác xâm phạm, chúng con sẽ làm cho họ nát như vi trần (127) ữPage .

Lược Giải.-

Đây là sự phát nguyện hộ trì của ác quỉ đã sinh thiện niệm.

Tất Cả Hoan Hỷ Phụng Hành

Chính Văn.-

Khi đức Thế tôn tuyên thuyết kinh này hoàn tất thì các vị bồ tát (128) ữPage , tám bộ thiên long (129) ữPage mà trong đó có Đế thích thiên vương và Đại phạn thiên vương, cùng tùy thuộc của họ, toàn thể đại hội nghe những điều tuyên thuyết của đức Thế tôn, ai cũng rất hoan hỷ, tín thọ và phụng hành.

Lược Giải.-

Phật thuyết kinh này trong chánh định và tịnh độ. Nhưng tịnh độ ở đây là phần tha thọ dụng độ, gồm có phần thắng ứng hóa độ, nên ngoài các vị bồ tát là chúng đương cơ, vẫn có tám bộ thiên long là chúng hộ pháp, nhưng ai cũng tham dự, thấy nghe, và phụng hành, theo cái lượng sở tri của mình.

-oOo-

KINH VIÊN GIÁC
HT. Thích Trí Quang dịch giải
________________________________________
Phần 7
________________________________________
D4. Chương Phổ Giác Nói Về Bịnh Hoạn Tu Chứng Viên Giác
D5. Chương Viên Giác Nói Về Sơ Khởi Tu Hành Viên Giác

________________________________________
Chương Phổ Giác Nói Về Bịnh Hoạn Tu Chứng Viên Giác [^]
Đ1. Bồ Tát Phổ Giác Hỏi
Đ2. Đức Thế Tôn Đáp
E1. Chấp Nhận Lời Thỉnh Cầu
E2. Đáp 5 Câu Hỏi
G1. Đáp Câu Hỏi Một
G2. Đáp Câu Hỏi Hai
G3. Đáp Câu Hỏi Ba
G4. Đáp Câu Hỏi Bốn
G5. Đáp Câu Hỏi Năm
E3. Trùng Tuyên Bằng Chỉnh Cú
Lược Giải.-
Nội dung chương này tuy có đến 5 câu hỏi đáp, nhưng quan trọng là nói bịnh hoạn của sự tu chứng viên giác (qua bịnh hoạn của pháp thiện tri thức nói ở G2), nên tiêu đề như trên. Những bịnh hoạn này là thiền bịnh (bịnh hoạn của thiền quán) thường thấy.
Bồ Tát Phổ Giác Hỏi
Chính Văn.
Lúc ấy bồ tát Phổ giác ở trong đại chúng, từ chỗ ngồi đứng dậy, đem đỉnh đầu của mình lạy ngang chân đức Thế tôn, theo chiều bên phải của ngài đi quanh ngài ba vòng, rồi quì thẳng, chắp tay mà tác bạch: Thưa đức thế tôn lòng thương cao cả, ngài đã chỉ dạy một cách thích thú về bịnh hoạn của thiền quán, làm cho đại chúng này được sự chưa từng có, tâm ý thư thái và ổn định lớn lao. Thưa đức Thế tôn, những người thời kỳ cuối cùng cách thời đại của ngài quá xa, hiền thánh ẩn dấu, lý thuyết sai lầm bùng cháy thêm lên; để làm cho những người mù mờ trong thời kỳ ấy khỏi sa vào lý thuyết sai lầm, con xin ngài dạy cho họ biết nên tìm người nào? nên cứ pháp nào? nên làm việc gì? nên trừ bịnh gì? nên phát tâm nào? Tác bạch rồi, bồ tát Phổ giác gieo xuống sát đất tất cả năm bộ phận của thân thể mà kính lạy đức Thế tôn. Bồ tát thỉnh cầu như vậy đến ba lần, mỗi lần thỉnh cầu xong lại làm lại từ đầu.
Lược Giải.-
Lời hỏi của bồ tát Phổ giác có 5 câu: câu một,nên tìm người nào? câu hai,nên cứ pháp nào? câu ba, nên làm việc gì? câu bốn, nên trừ bịnh gì? câu năm, nên phát tâm nào?
Chấp Nhận Lời Thỉnh Cầu
Chính Văn.-
Bấy giờ đức Thế tôn dạy bồ tát Phổ giác: Tốt lắm, thiện nam tử, ông có thể hỏi Như lai về sự tu hành như vậy, hiến cho những người thời kỳ cuối cùng con mắt tuệ giác không còn e sợ, làm cho họ thành được tuệ giác của các vị thánh giả. Ông hãy nghe kyլ Như lai sẽ nói cho. Bồ tát Phổ nhãn vâng lời, hoan hỷ, cùng cả đại chúng yên lặng lắng nghe.
Đáp Câu Hỏi Một
Chính Văn.-
Đức Thế tôn dạy: Thiện nam tử, người thời kỳ cuối cùng, khi sắp phát tâm vĩ đại và tìm thấy bạn tốt để tu hành, thì nên tìm người thấy biết chính xác: lòng không sống theo khuôn khổ phàm phu, không vướng vào lĩnh vực nhị thừa, biểu hiện bụi bặm mà tâm thường trong sáng, biểu diễn tội lỗi mà tán dương phạn hạnh, không làm cho người sống không giới luật. Tìm được người như vậy thì được tuệ giác vô thượng. Người thời kỳ cuối cùng gặp người như vậy thì nên phụng sự đến tính mạng cũng không tiếc. Người thầy bạn tốt này đi đứng nằm ngồi luôn luôn trong sáng thì nên kính trọng, giả sử biểu hiện tội lỗi thì đừng khinh thường, huống chi chỉ quan tâm đến của cải thân thuộc (101) ữPage . Thiện nam tử nào không có ý xấu với thầy bạn tốt thì có năng lực thành đạt trọn vẹn tuệ giác chính xác, bông hoa tâm trí phát sáng, chiếu soi tất cả.
Lược Giải.-
Thiện tri thức là người có chánh tri kiến: Nên tìm người như vậy mà tôn làm thầy bạn. Đó là đáp câu hỏi một: nên tìm người nào.
Đáp Câu Hỏi Hai
Chính Văn.-
Thiện nam tử, hãy y cứ vào pháp của thầy bạn tốt, cái pháp phải tách rời bốn thứ bịnh. Một là bịnh làm, là nếu ai nói tôi chủ tâm làm mọi việc đề cầu viên giác; nhưng viên giác không phải làm như thế mà được, nên nói như thế là bịnh đó. Hai là bịnh buông, là nếu ai nói tôi không loại sinh tử không cầu niết bàn, đối với niết bàn và sinh tử tôi không có ý niệm phát động hay hủy diệt, tôi buông thả tất cả, mặc kệ các pháp để cầu viên giác; nhưng viên giác không phải buông như thế mà có, nên nói như thế là bịnh đó. Ba là bịnh ngưng, là nếu ai nói tôi ngừng mọi ý niệm, nắm lấy vắng lặng của toàn bộ các pháp để cầu viên giác; nhưng viên giác không phải ngừng như thế mà hợp, nên nói như thế là bịnh đó. Bốn là bịnh dứt, là nếu ai nói tôi dứt bỏ phiền não, không cả thân tâm, huống chi những thứ căn cảnh huyễn ảo, tôi dứt bặt hết thảy để cầu viên giác; nhưng viên giác không phải dứt như thế mà chứng, nên nói như thế là bịnh đó. Pháp của ai tách rời bốn bịnh như vậy thì biết pháp ấy trong sáng. Và xét như vậy là xét chính xác, xét khác đi là xét sai lầm.
Lược Giải.-
Bịnh làm là làm một cách cuồng nhiệt, do hiểu lầm mặt cực động của thiền quán và những gì tương tự. Bịnh buông là buông một cách nhàn tản, do hiểu lầm sự không ghét ưa và những gì tương tự. Bịnh ngưng là ngưng một cách trầm trệ, do hiểu lầm mặt cực tĩnh của thiền quán và những gì tương tự. Bịnh dứt là dứt một cách chủ quan, do hiểu lầm mặt cực thuần của thiền quán và những gì tương tự. Làm, ngưng, buông và dứt như vậy là làm, ngưng, buông và dứt một cách bịnh hoạn (không đúng cách, không chính xác). Nhưng bịnh hoạn như thế chỉ là chưa đúng; đến như chính văn mô tả thì chỉ là nói khoác để khoe mà thôi, nên không những gọi là thiền bịnh mà còn gọi là đại vọng ngữ nữa. Pháp (sự tu hành) của thiện tri thức phải không có 4 bịnh như vậy, và nên y cứ vào pháp đó. Đó là đáp câu hỏi hai: nên cứ pháp nào.
Đáp Câu Hỏi Ba
Chính Văn.-
Thiện nam tử, những người thời kỳ cuối cùng muốn tu hành thì phải suốt đời phụng sự thầy bạn tốt có cái pháp tách rời cả bốn bịnh như vậy. Thầy bạn tốt muốn thân gần thì đừng khinh lờn, muốn xa rời thì đừng oán hận. Trước cảnh nghịch hay cảnh thuận lòng như không gian, với thân thể và tâm trí biết toàn không thật, coi tất cả chúng sinh đồng bản thể với mình. Làm như vậy mới mong nhập vào viên giác.
Lược Giải.-
Làm là làm những gì xứng đáng, trong đó có sự xứng đáng đối với thiện tri thức. Đó là đáp câu hỏi ba: nên làm việc gì.
Đáp Câu Hỏi Bốn
Chính Văn.-
Thiện nam tử, những người thời kỳ cuối cùng không thành đạt tuệ giác là vì chưa loại bỏ những hạt giống ghét ưa đối với bản thân cũng như đối với người khác, đã có từ vô thỉ. Ai nhìn kẻ thù như nhìn cha mẹ, lòng không bỉ thử, thì trừ khử được mọi thứ bịnh hoạn trong sự tu hành. Những sự ghét ưa đối với các pháp cũng phải trừ khử như vậy.
Lược Giải.-
Trừ bịnh là trừ các bịnh ghét ưa đối với các pháp, đối với thiện tri thức và người khác, kể cả bản thân. Đó là đáp câu hỏi bốn: nên trừ bịnh gì.
Đáp Câu Hỏi Năm
Chính Văn.-
Thiện nam tử, những người thời kỳ cuối cùng muốn cầu viên giác thì phải phát tâm, bằng cách nói như vầy: Cùng tận không gian, bao nhiêu chúng sinh trong đó, con nguyện làm cho họ nhập được viên giác; trong viên giác, con không chấp có người chứng ngộ, con nguyện loại trừ mọi sắc thái ngã tướng nhân tướng. Phát tâm như vậy thì không rơi vào kiến thức sai lầm.
Lược Giải.-
Phát tâm là phát tâm bồ đề: lập chí với lời nguyện trên cầu viên giác dưới giúp chúng sinh, không phân nhân ngã bỉ thử. Đó là đáp câu hỏi năm: nên phát tâm nào.

Trùng Tuyên Bằng Chỉnh Cú
Chính Văn.-
Đức Thế tôn muốn lặp lại ý nghĩa đã nói nên nói những lời chỉnh cú sau đây.
Phổ giác nên biết,
những người sau này
cầu thầy bạn tốt
phải cầu những người
thấy biết chính xác
tâm vượt nhị thừa.
Đối với pháp tu
phải loại bốn bịnh
bịnh làm bịnh ngưng
bịnh buông bịnh dứt.
Và thầy bạn tốt
thân, mình đừng kiêu,
sơ, mình không hận,
và nhìn mọi sự
của thầy bạn tốt
lòng thấy hiếm có;
có thầy bạn tốt
như Phật xuất hiện.
Không phạm những gì
trái với uy nghi,
gốc rễ giới luật
vĩnh viễn trong sáng.
Nguyện độ chúng sinh
nhập vào viên giác,
không có ngã tướng
nhân tướng cũng không,
y cứ tuệ giác
chính xác như vậy
thì vượt qua được
mọi thứ tà kiến:
tuệ giác chính xác
thì nhập niết bàn.

Chương Viên Giác Nói Về Sơ Khởi Tu Hành Viên Giác [^]
Đ1. Bồ Tát Viên Giác Hỏi
Đ2. Đức Thế Tôn Đáp
E1. Chấp Nhận Lời Thỉnh Cầu
E2. Đáp 2 Câu Hỏi
G1. Đáp Câu Hỏi Một
H1. Chỉ Cách Thiết Lập Đạo Tràng An Cư
H2. Chỉ Cách An Cư Nếu Gặp Mùa An Cư
H3. Kết Thúc Cách Thiết Lập Đạo Tràng An Cư
G2. Đáp Câu Hỏi Hai
H1. Chỉ Cách Đầu Tiên Cho Lợi Căn Tu 3 Thiền Quán
H2. Chỉ Cách Đầu Tiên Cho Độn Căn Tu 3 Thiền Quán
E3. Trùng Tuyên Bằng Chỉnh Cú

Bồ Tát Viên Giác Hỏi
Chính Văn.-
Lúc ấy bồ tát Viên giác ở trong đại chúng, từ chỗ ngồi đứng dậy, đem đỉnh đầu của mình lạy ngang chân đức Thế tôn, theo chiều bên phải của ngài, đi quanh ngài ba vòng, rồi quì thẳng, chắp tay mà tác bạch: Thưa đức Thế tôn lòng thương cao cả, ngài đã dạy cho chúng con một cách rộng rãi về những phương tiện của viên giác trong sáng, làm cho những người thời kỳ cuối cùng cũng được ích lợi tăng thêm một cách lớn lao. Thưa đức Thế tôn, hiện tại chúng con đã được tỏ ngộ, nhưng ngài diệt độ rồi, thời kỳ cuối cùng những người chưa được tỏ ngộ, thì họ nên thiết lập đạo tràng (102) ữPage an cư như thế nào để tu tập viên giác? Cách đầu tiên tu ba mặt thiền quán trong sáng của viên giác là gì? Con thỉnh cầu đức Thế tôn, với lòng thương cao cả, chỉ dạy những điều ấy, ban cho đại chúng này, và người sau này, sự ích lợi lớn lao. Tác bạch rồi, bồ tát Viên giác gieo xuống sát đất tất cả năm bộ phận của thân thể mà kính lạy đức Thế tôn. Bồ tát thỉnh cầu như vậy đến ba lần mỗi lần thỉnh cầu xong lại làm lại từ đầu.
Lược Giải.-
Lời hỏi của bồ tát Viên giác có 2 câu: câu một, thiết lập đạo tràng an cư như thế nào? câu hai, tu ba thiền quán bằng cách gì đầu tiên?
Chấp Nhận Lời Thỉnh Cầu
Chính Văn.-
Bấy giờ đức Thế tôn dạy bồ tát Viên giác: Tốt lắm, thiện nam tử, ông có thể hỏi Như lai về phương tiện như vậy của viên giác, cống hiến ích lợi lớn lao cho bao chúng sinh. Ông hãy nghe kyլ Như lai sẽ nói cho. Bồ tát Viên giác vâng lời, hoan hỷ, cùng cả đại chúng yên lặng lắng nghe.
Đáp Câu Hỏi Một
Lược Giải.-
Để tu tập những cách đầu tiên của 3 thiền quán thì phải thiết lập đạo tràng an cư, như cách thức được chỉ dạy trong 3 đoạn dưới đây. Đó là đáp câu hỏi một: thiết lập đạo tràng an cư như thế nào.

Chỉ Cách Thiết Lập Đạo Tràng An Cư
Chính Văn.-
Đức Thế tôn dạy: Thiện nam tử, hoặc thời kỳ Như lai đang còn ở đời, hoặc thời kỳ Như lai đã diệt độ, hoặc thời kỳ cuối cùng của Phật pháp, tất cả mọi người ai có chủng tánh đại thừa (103) ữPage , tin và muốn tu viên giác vĩ đại của Như lai chứng ngộ, mà ở nơi tự viện, nếu có việc phải lo cho tăng chúng và tín đồ, thì tùy khả năng của mình, hãy tư duy thiền quán theo những cách thức Như lai đã chỉ ở trước (104) ữPage . Nếu không có việc gì, thì thiết lập đạo tràng mà an cư, với ba kỳ hạn: kỳ hạn dài một trăm hai mươi ngày, kỳ hạn vừa một trăm ngày, kỳ hạn ngắn tám mươi ngày. Bằng cách nếu Như lai đang ở đời thì hãy suy nghĩ chính xác đến Như lai; nếu Như lai đã diệt độ thì treo phan, chưng hoa, thiết trí hình tượng của Như lai lòng dồn lại nơi hình tượng ấy, mắt nhìn cho rõ rồi nhắm lại tưởng tượng hình tượng ấy, tâm trí nghĩ nhớ chính xác đến Như lai, như thế thì cũng như ngày Như lai còn ở đời. Trải qua ba tuần bảy ngày, kính lạy hồng danh Phật đà mười phương, tha thiết sám hối, cảm được hiện tượng tốt thì tâm trí thư thái. Qua ba tuần bảy ngày rồi, vẫn một mạch tập trung tư duy để tu tập những cách đầu tiên của ba thiền quán.
Lược Giải.-
Cách thức thiết lập đạo tràng an cư như sau. Thì gian là mỗi năm có 1 trong 3 kỳ hạn: dài 120 ngày, vừa 100 ngày, ngắn 80 ngày. Chỗ là phòng thất của tự viện, nếu là người xuất gia. Hình thức là bàn thờ tượng đức Bổn sư, trang hoàng bằng phan và hiến cúng bằng hoa. Nội dung là 2 phần: 3 tuần đầu thì niệm Phật và sám hối, kế đó đến hết kỳ hạn thì một mạch tập trung tư duy mà tu cách đầu tiên của 1 trong 3 thiền quán (sẽ nói trong G2 dưới đây). Chú ý: một, nếu kỳ hạn gặp mùa an cư thì an cư theo cách chỉ trong đoạn H2 dưới đây; hai, hết kỳ hạn thì sinh hoạt bình thường, nghĩa là vẫn tu tập thiền quán theo khả năng bình thường.
Niệm Phật nói trên là nhìn kyՠhình tượng Bổn sư để mỗi khi nhắm mắt lại có thể tưởng thấy. Rồi nghĩ nhớ chính xác đến ngài, bằng cách thông thường nhất là nghĩ về công đức của Ngài trong hồng danh Thích ca mâu ni và 10 hiệu Như lai cho đến Thế tôn sau hồng danh ấy, lại xưng niệm hồng danh ấy. Niệm Phật như vầy làm suốt thì gian 3 tuần, vào lúc đi đứng nằm ngồi, vào lúc trước hay sau khi sám hối, chỉ trừ khi ngủ.
Sám hối nói trên là trước hết niệm Phật như đã nói, kế đó lạy hồng danh của đức Bổn sư hay của chư Phật (theo nghi thức Hồng danh cũng đủ). Lạy với số lượng theo khả năng tinh tiến. Sám hối như vậy suốt 3 tuần, mỗi ngày đêm có 6 lần (chia 24 giờ ra mà định). Sám hối mà thấy các hiện tượng tốt thì rất quí, như thấy Phật, thấy hoa sen, thấy ánh sáng.
Chỉ Cách An Cư Nếu Gặp Mùa An Cư
Chính Văn.-
Nếu kỳ hạn như trên mà gặp đầu hạ ba tháng an cư, thì phải làm theo sự an cư trong sáng của bồ tát. Bằng cách trong tâm tách rời thanh văn, không dựa đồng chúng. Đến ngày an cư thì đối trước hình tượng Như lai mà tác bạch như vầy: Nay con là tỷ kheo, hay tỷ kheo ni, ưu bà tắc, ưu bà di, có tên như vậy, nguyện nương bồ tát thừa (105) ữPage mà tu tịch diệt hạnh (106) ữPage , để được đồng nhập thật tướng trong sáng. Vì bản thể niết bàn không tùy thuộc đâu cả, nên con nguyện lấy viên giác vĩ đại làm chốn tự viện, cả thân thể lẫn tâm trí đều an cư trong viên giác bình đẳng ấy. Con kính xin không nương tựa các vị thanh văn, chỉ nương tựa chư vị Thế tôn và Đại sĩ để an cư ba tháng, và vì lý do to lớn là tu tập viên giác vô thượng như các vị bồ tát đang tu, nên con không tùy thuộc đồng chúng.
Lược Giải.-
Kỳ hạn thiết lập đạo tràng an cư như đoạn H1 trên đã nói mà nếu ngày mở đầu gặp ngày đầu 3 tháng an cư mùa hạ, thì phải: Một, cũng phải an cư đúng 3 tháng (90 ngày). Hai, nếu đồng chúng thọ Bồ tát tỷ kheo giới và chương trình an cư làm theo cách thiết lập đạo tràng an cư của kinh Viên giác thì khỏi nói, nếu không như vậy thì hành giả Viên giác xuất gia phải an cư theo pháp bồ tát chứ không an cư theo pháp thanh văn, nghĩa là an cư không đồng chúng, bằng cách thiết lập đạo tràng trong phòng thất và làm tất cả những gì đoạn H1 trên đã chỉ dẫn. Ba, trước đó, hãy làm lễ thọ an cư riêng trong đạo tràng đã thiết lập, với lời tác bạch như chính văn đã chỉ. Bốn, trước đó nữa, nếu xét thấy nên thì nên thông báo cho đồng chúng chứng minh cho hạnh nguyện của mình.
Kết Thúc Cách Thiết Lập Đạo Tràng An Cư
Chính Văn.
Thiện nam tử, như thế đó là thiết lập đạo tràng mà an cư, và mỗi năm hết một trong ba kỳ hạn rồi, đi lại tùy ý (107) ữPage .
Lược Giải.-
Thật là rõ ràng, tuy nói mỗi năm 1 kỳ, mỗi kỳ hoặc 120 ngày, hoặc 100 hay 80 ngày, hoặc 90 ngày nếu gặp mùa an cư, không làm đúng qui định như vậy là không được, nhưng nếu làm hơn như vậy thì không thấy hạn chế. Lại nữa, sau kỳ hạn thiết lập đạo tràng an cư thì vẫn phải theo khả năng bình thường mà tiếp tục tu tập thiền quán viên giác (như các chương trước đã dạy), không phải sự tu tập ấy mỗi năm chỉ cần 1 kỳ -- 1 kỳ này phải đặc biệt cẩn trọng và tinh tiến mà thôi.

Đáp Câu Hỏi Hai
Lược Giải.-
Trong kỳ hạn thiết lập đạo tràng an cư, sau 3 tuần chánh niệm Bổn sư và chân thành sám hối rồi, phải một mạch tập trung tư duy tu tập những cách đầu tiên của 3 thiền quán mà Phật sẽ chỉ dạy trong các đoạn dưới đây. Đó là đáp câu hỏi hai: tu 3 thiền quán bằng cách gì đầu tiên.
Chỉ Cách Đầu Tiên Cho Lợi Căn (108) ữPage Tu 3 Thiền Quán
(Nói Chung)
Chính Văn.-
Thiện nam tử, những người thời kỳ cuối cùng đi theo đường đi của bồ tát, bước vào một trong ba kỳ hạn an cư, thì hiện tượng nào không phải cái họ đã nghe, họ tuyệt đối không nên chấp nhận (109) ữPage .
(Chỉ Cách Đầu Tiên Tu Cực Tĩnh)
Chính Văn.-
Thiện nam tử, ai tu cực tĩnh xa ma tha, trước hết nắm lấy sự tĩnh lặng, bằng cách không nổi dậy mọi sự nghĩ nhớ, thì tĩnh cực là giác phát. Trạng thái tĩnh đầu tiên này phát triển từ một bản thân đến một thế giới, thì trạng thái giác cũng phát triển như vậy. Trạng thái giác cùng khắp một thế giới, thì trong thế giới ấy một chúng sinh nào nổi lên một ý niệm gì cũng biết được cả. Trạng thái tỉnh và giác cùng khắp trăm hay ngàn thế giới thì cũng y như vậy. Thế nhưng hiện tượng nào không phải cái họ đã nghe, họ tuyệt đối không nên chấp nhận.
(Chỉ Cách Đầu Tiên Tu Cực Động)
Chính Văn.-
Thiện nam tử, ai tu cực động tam ma bát đề, trước hết tưởng nhớ mười phương Như lai và Đại sĩ, y theo những tổng trì môn các ngài đã tuần tự tu tập về tinh tiến, khổ hạnh và thiền quán mà phát nguyện cao cả thì tự huân tập thành cá tính (110) ữPage của mình ...Thế nhưng hiện tượng nào không phải cái họ đã nghe, họ tuyệt đối không nên chấp nhận.
(Chỉ Cách Đầu Tiên Tu Cực Thuần)
Chính Văn.-
Thiện nam tử, ai tu cực thuần thiền na, trước hết nắm lấy sự đếm kể (111) ữPage , bằng cách trong tâm tự biết rõ số lượng của ý nghĩ phát sinh, tồn tại và diệt mất. Cứ như vậy, mọi cử động đi đứng nằm ngồi đều biết rành rẽ số lượng của ý nghĩ, không một ý nghĩ nào không biết. Rồi tuần tự bước tới, cho đến lúc biết được cả một giọt mưa trong trăm ngàn thế giới mà y như nhìn thấy đồ dùng trước mắt. Thế nhưng hiện tượng nào không phải cái họ đã nghe, họ tuyệt đối không nên chấp nhận.
(Tổng Kết)
Chính Văn.-
Như thế đó là những cách đầu tiên của ba thiền quán. Ai tu khắp cả ba thiền quán ấy một cách siêng năng tinh tiến, thì đối với người ấy Như lai xuất thế.
Lược Giải (trọn đoạn H1 trên đây)
Cách đầu tiên tu thiền quán cực tĩnh là không nổi dậy mọi sự nghĩ nhớ. Cách đầu tiên tu thiền quán cực động là tưởng nhớ Phật đà và Đại sĩ, y theo hạnh nguyện của các ngài mà phát nguyện cao cả để tự huân tập thành cá tính nơi mình. Cách đầu tiên tu thiền quán cực thuần là tự đếm ý nghĩ. Với những cách đầu tiên như vậy mà đã được cái gọi là lục căn thanh tịnh của Pháp hoa.
Bây giờ nên bổ túc đoạn cực động. Ở đó không nói thành quả. Tại sao không nói thì các ngài trước đã chú ý và đưa ra nhận xét. Theo thiển kiến thì đoạn cực động không nói thành quả là vì cực động ai cũng có thể làm được hơn: làm được nên Phật nói càng ít thì làm càng chắc. Tuy nhận xét như vậy, tôi vẫn y cứ các đoạn chính văn ở trước có liên hệ thiền quán cực động mà trích nguyên ra đây, làm việc bổ túc tàm tạm: ..phát nguyện cao cả thì tự huân tập thành cá tính của mình, nên không mất cái nhớ cực thuần và cái biết cực tĩnh đối với các pháp tổng trì, thấy được mọi việc siêng khó của đức Thế tôn trong bao kiếp, thấy rõ như mới xảy ra một thoáng trước đây, và, với sức mạnh của Phật, làm mọi việc Phật làm: lấy đại bi mà vào luân hồi, hiện thân đủ hình đủ loại, hiện cảnh đủ thuận đủ nghịch, đồng sự mà giáo hóa chúng sinh.
Chỉ Cách Đầu Tiên Cho Độn Căn (108) ữPage Tu 3 Thiền Quán
Chính Văn.-
Trong thời kỳ cuối cùng, những người trình độ chậm chạp, muốn cầu tuệ giác mà không thành đạt, ấy là vì nghiệp cũ gây ra chướng ngại. Họ phải siêng năng sám hối, phải luôn luôn hy vọng, và trước đó phải đoạn tuyệt những sự ghét bỏ, yêu thích, ganh ghét, dua nịnh, và luyện tập tâm lý thắng thượng (112) ữPage . Rồi trong ba thiền quán, tùy khả năng mà tu lấy một. Một thiền quán ấy không thành thì tu thiền quán khác. Quyết ý không buông không bỏ, tuần tự mà cầu chứng ngộ.
Lược Giải.-
Cách phải làm trước tiên của người độn căn là phải sám hối nghiệp cũ, tuyệt thói ghét ưa, luyện tâm thắng thượng (mà đầu tiên là sự tùy hỷ), rồi quyết tâm bền chí, tuyệt đối tin tưởng và hy vọng đối với thiền quán của viên giác, bắt đầu cách này không thành thì bắt đầu cách khác, không buông không bỏ. Như thế thì thế nào cũng thành đạt.
Trùng Tuyên Bằng Chỉnh Cú
Chính Văn.-
Đức Thế tôn muốn lặp lại ý nghĩa đã nói nên nói những lời chỉnh cú sau đây.
Viên giác nên biết,
chúng sinh muốn cầu
tuệ giác vô thượng,
trước hết họ phải
ấn định lấy một
trong ba kỳ hạn.
Rồi trong ba tuần
đầu mỗi kỳ hạn,
họ phải sám hối
nghiệp chướng lâu đời;
sau đó tư duy
thiền quán chính xác --
mà hiện tượng nào
không phải đã nghe,
thì họ tuyệt đối
không nên chấp nhận:
thiền quán cực tĩnh
tĩnh lặng hết mức,
thiền quán cực động
tưởng nhớ chính xác,
thiền quán cực thuần
đếm kể rõ ràng.
Đó, cách đầu tiên
của ba thiền quán;
siêng tu tập cả,
như Phật xuất hiện.
Trình độ chậm chạp
tu tập không thành,
thì phải siêng khó
sám hối tội chướng;
tội chướng tan biến
cảnh Phật hiện ra.
Bồ Tát Hiền Thiện Thủ Hỏi
Chính Văn.-
Lúc ấy bồ tát Hiền thiện thủ ở trong đại chúng, từ chỗ ngồi đứng dậy, đem đỉnh đầu của mình lạy ngang chân đức Thế tôn, theo chiều bên phải của ngài đi quanh ngài ba vòng, rồi quì thẳng, chắp tay mà tác bạch: Thưa đức Thế tôn lòng thương cao cả, ngài đã khai thị một cách rộng rãi như trên, cho chúng con và những người thời kỳ cuối cùng, về những sự ngoài tầm tư duy và thảo luận. Thưa đức Thế tôn, kinh pháp đại thừa này nên mệnh danh là gì? nên phụng trì cách nào? ai tu tập thì được công đức gì? chúng con hộ trì cách nào cho những người phụng trì kinh này? kinh này đi đến đâu? Tác bạch rồi, bồ tát Hiền thiện thủ gieo xuống sát đất tất cả năm bộ phận của thân thể mà kính lạy đức Thế tôn. Bồ tát thỉnh cầu như vậy đến ba lần, mỗi lần thỉnh cầu xong lại làm lại từ đầu.
Lược Giải.-
Lời hỏi của bồ tát Hiền thiện thủ có 5 câu: câu một, mệnh danh kinh này là gì? câu hai, phụng trì kinh này cách nào? câu ba, tu tập kinh này được công đức gì? câu bốn, hộ trì cách nào cho người phụng trì kinh này? câu năm, kinh này đi đến đâu?
Chấp Nhận Lời Thỉnh Cầu
Chính Văn.-
Bấy giờ đức Thế tôn dạy bồ tát Hiền thiện thủ: Tốt lắm, thiện nam tử, ông có thể vì các vị bồ tát và những người sau này mà hỏi Như lai về danh hiệu, công đức, và những gì liên hệ đến kinh pháp như thế này. Ông hãy nghe kyլ Như lai sẽ nói cho. Bồ tát Hiền thiện thủ vâng lời, hoan hỷ, cùng cả đại chúng yên lặng lắng nghe.
Đáp Tổng Quát
Chính Văn.-
Đức Thế tôn dạy: Thiện nam tử, kinh này được trăm ngàn vạn ức hằng sa Phật đà tuyên thuyết, được Phật đà quá khứ, hiện tại và vị lai hộ trì, được bồ tát mười phương quy y vì là con mắt trong sáng của cả mười hai loại khế kinh.

Đáp Câu Hỏi Một
Chính Văn.-
Kinh này mệnh danh là kinh nói về Tổng trì viên giác, thuộc loại cực kỳ cao rộng; cũng mệnh danh là kinh nói về Nghĩa lý cứu cánh của khế kinh, kinh nói về Chánh định chúa tể bí mật, kinh nói về Cảnh giới quyết định của Như lai, kinh nói về Đặc tính và sắc thái của Như lai tạng. Các ông hãy nhớ như vậy.
Lược Giải.-
Kinh này có 5 danh hiệu. Đó là đáp câu hỏi một: mệnh danh kinh này là gì.
Đáp Câu Hỏi Năm
Chính Văn.-
Thiện nam tử, kinh này chỉ nói cảnh giới của Như lai, chỉ Như lai mới nói cùng tận. Các vị bồ tát, và những người thời kỳ cuối cùng, y cứ kinh này mà tu hành, thì tuần tự bước tới, đến tận địa vị Phật đà.
Lược Giải.-
Kinh này đưa người hành trì bước đến tận địa vị Phật đà. Đó là đáp câu hỏi năm: kinh này đi đến đâu.
Đáp Câu Hỏi Hai
Chính Văn.-
Thiện nam tử, kinh này là đại thừa đốn giáo (113) ữPage , nên chúng sinh đốn cơ (114) ữPage thì tỏ ngộ bởi kinh này. Nhưng kinh này cũng bao gồm các loại tiệm cơ (115) ữPage . Biển cả (116) ữPage thì đâu có kém sông bé (117) ữPage , muỗi mòng (118) ữPage hay tu la (119) ữPage , loài nào uống nước biển cả cũng no đủ hết thảy.
Lược Giải.-
Kinh này chính yếu dạy cho đốn cơ, nhưng kèm theo cũng dạy cho các tiệm cơ: ai cũng phụng trì được cả. Đó là đáp câu hỏi hai: phụng trì kinh này cách nào (đúng ra nên nói ai phụng trì được).
Đáp Câu Hỏi Ba
Chính Văn.-
Thiện nam tử, giả sử có ai đem bảy thứ quí báu (120) ữPage chất đầy cả đại thiên thế giới (121) ữPage mà bố thí, cũng không bằng có người nghe danh hiệu hay một câu một nghĩa của kinh này. Lại giả sử có ai giáo hóa một trăm hằng sa chúng sinh được tuệ giác La hán, cũng không bằng có người tuyên thuyết kinh này bằng cách phân tích nửa bài chỉnh cú.
Lược Giải.-
Kinh này nghe ít vẫn hơn bố thí nhiều vàng ngọc, nói ít vẫn hơn dạy nhiều người thành La hán. Đó là đáp câu hỏi ba: tu tập kinh này được công đức gì.
Đáp Câu Hỏi Bốn
Chính Văn.-
Thiện nam tử, ai nghe danh hiệu kinh này mà thôi, mà tin một cách không còn bị mê hoặc, thì ông phải biết người ấy không phải chỉ gieo trồng phước đức và tuệ giác nơi một vài đức Phật, mà đã gieo trồng những thiện căn như vậy, và đã nghe kinh này, nơi hằng sa Phật đà. Thiện nam tử, các ông nên hộ trì người ấy, đừng để ma vương và ngoại đạo quấy rối thân thể và tâm trí (122) ữPage của họ, làm cho họ lùi bước, khuất phục.
Lược Giải.-
Hãy giữ cho người phụng trì kinh này bằng cách không để cho ma vương và ngoại đạo, cùng tay sai của họ, có được cơ hội thuận tiện mà họ rình rập để phá hoại thân tâm của người ấy. Đó là đáp câu hỏi bốn: hộ trì cách nào cho người phụng trì kinh này.
Trùng Tuyên Bằng Chỉnh Cú
Chính Văn.-
Đức Thế tôn muốn lặp lại ý nghĩa đã nói nên nói những lời chỉnh cú sau đây.
Hiền thiện thủ này,
ông nên nhận thức
kinh này là do
chư Phật tuyên thuyết,
và do Như lai
cùng chư Như lai
trân trọng giữ gìn,
vì là con mắt
của mười hai loại
khế kinh của Phật.
Kinh này tên là
Tổng trì viên giác,
thuộc về thể loại
pháp đại phương quảng,
nói về cảnh giới
của chư Như lai.
Những ai tu hành
y theo kinh này
thì tăng tiến lên
đến địa vị Phật.
Y như đại dương
nạp hết sông ngòi,
ai uống nước ấy
cũng sung mãn cả.
Giả sử bố thí
bảy thứ quí báu
nhiều bằng cái lượng
đại thiên thế giới,
cũng không bằng phước
được nghe kinh này.
Và nếu giáo hóa
hằng sa chúng sinh
đều thực hiện được
tuệ giác La hán,
cũng không bằng phước
nói nửa bài kệ.
Trong thì vị lai
các người hãy giữ
cho người tuyên thuyết
duy trì kinh này,
đừng để cho họ
phải bị thoái khuất.
Lược Giải.-
Đoạn chỉnh cú này, theo Vạn 150/353A nói tìm thấy trong 1 cổ bản đời Tống. Trên đây là dịch chính văn đoạn chỉnh cú ấy. Nhưng đại sư Thái hư thì cho chương này không có chỉnh cú. Đại sư Tông mật (đời Đường) sớ giải cũng không có. Vậy đoạn chính văn ở đây chỉ do kẻ háo sự đặt ra. Mà xét đoạn chính văn ấy, do ngài Thái hư trích dẫn, thì quả là lối háo sự thật, không nghiêm chỉnh như đoạn chính văn đã dịch ở trên (Thái hư toàn thư, tập 28 trang 2048).
Kim Cang Lực Sĩ
Chính Văn.-
Vào lúc bấy giờ, trong đại hội có tám mươi ngàn Kim cang lực sĩ (123) ữPage , cầm đầu bởi kim cang lực sĩ Hỏa thủ, kim cang lực sĩ Tồi toái, kim cang lực sĩ Ni lam bà. Các vị kim cang lực sĩ cầm đầu này, cùng thuộc hạ của họ, tức thì từ chỗ ngồi đứng dậy, đem đỉnh đầu của mình lạy ngang chân đức Thế tôn, theo chiều bên phải của ngài đi quanh ngài ba vòng, rồi tác bạch: Thưa đức Thế tôn, thời kỳ cuối cùng sau này, có ai phụng trì được kinh pháp đại thừa quyết định như thế này, thì chúng con nguyện giữ người ấy như giữ con mắt của mình. Những chỗ người ấy thiết lập đạo tràng thì chúng con tự thống suất bộ hạ sớm tối giữ gìn, không để họ bị thoái chuyển. Chỗ họ cư trú thì không bao giờ bị tai nạn và mọi chướng ngại khác, những loại bịnh truyền nhiễm cũng tan biến, tài vật phong phú, sung túc, không bao giờ thiếu thốn gì cả.
Lược Giải.-
Đây là lời phát nguyện hộ trì của Kim cang lực sĩ, những vị chuyên hộ trì Phật pháp và những người thọ trì Phật pháp.
Phạn Vương Đế Thích
Chính Văn.-
Cũng vào lúc bấy giờ, Đại phạn thiên vương (124) ữPage , và hai mươi tám vị thiên vương khác; chúa tể Tu di sơn là Đế thích thiên vương (125) ữPage , cùng bốn vị thiên vương hộ vệ thế giới loài người, cũng tức thì từ chỗ ngồi đứng dậy, đem đỉnh đầu của mình lạy ngang chân đức Thế tôn, theo chiều bên phải của ngài đi quanh ngài ba vòng, rồi tác bạch: Thưa đức Thế tôn, chúng con cũng nguyện hộ trì cho những người phụng trì kinh này, làm cho họ luôn luôn yên ổn, không thoái chuyển tâm chí.
Lược Giải.-
Đây là sự phát nguyện hộ trì của chư thiên, những vị thiện tâm.
Ác Quỉ
Chính Văn.-
Lại có đại lực quỉ vương tên Cát bàn trà (126) ữPage , cùng với mười vạn quỉ vương, cũng tức thì từ chỗ ngồi đứng dậy, đem đỉnh đầu của mình lạy ngang chân đức Thế tôn, theo chiều bên phải của ngài đi quanh ngài ba vòng, rồi tác bạch: Thưa đức Thế tôn, chúng con cũng nguyện hộ trì những người phụng trì kinh này, sớm tối hầu hạ gìn giữ, làm cho những người ấy không thoái chí khuất phục. Những người ấy ở đâu thì trong chu vi một do tuần của chỗ ấy, nếu có quỉ thần độc ác xâm phạm, chúng con sẽ làm cho họ nát như vi trần (127) ữPage .
Lược Giải.-
Đây là sự phát nguyện hộ trì của ác quỉ đã sinh thiện niệm.
Tất Cả Hoan Hỷ Phụng Hành
Chính Văn.-
Khi đức Thế tôn tuyên thuyết kinh này hoàn tất thì các vị bồ tát (128) ữPage , tám bộ thiên long (129) ữPage mà trong đó có Đế thích thiên vương và Đại phạn thiên vương, cùng tùy thuộc của họ, toàn thể đại hội nghe những điều tuyên thuyết của đức Thế tôn, ai cũng rất hoan hỷ, tín thọ và phụng hành.
Lược Giải.-
Phật thuyết kinh này trong chánh định và tịnh độ. Nhưng tịnh độ ở đây là phần tha thọ dụng độ, gồm có phần thắng ứng hóa độ, nên ngoài các vị bồ tát là chúng đương cơ, vẫn có tám bộ thiên long là chúng hộ pháp, nhưng ai cũng tham dự, thấy nghe, và phụng hành, theo cái lượng sở tri của mình.
-oOo-
KINH VIÊN GIÁC
HT. Thích Trí Quang dịch giải
________________________________________
Phần Ghi Chú
________________________________________

Ghi Chú (1)
Ở giữ (trú trì).

Ghi Chú (2)
Tánh tuệ giác (giác địa): dịch sát là đất tuệ giác.

Ghi Chú (3)
Vắng lặng (tịch diệt): Tịch diệt là nghĩa của niết bàn. Tịch diệt, dịch sát và đúng là dứt bặt; dịch vắng lặng là theo thông thường (nhưng có phần thích hợp ở đây). Sau đây sẽ có chỗ dịch là dứt bặt, có chỗ dịch là vắng lặng.

Ghi Chú (4)
Bất nhị: dịch sát là không hai. Hai là khái niệm đối lập lẫn nhau. Không hai ở đây là không có khái niệm dơ bẩn hay trong sạch.

Ghi Chú (5)
Chính sự bất nhị ấy biểu hiện thế giới trong sạch: Thế giới trong sạch là tịnh độ. Tịnh độ ấy, ở đây, là tha thọ dụng độ. Câu trên có nghĩa như Duy thức học nói bình đẳng tánh trí hiện khởi tha thọ dụng độ, và đương cơ là bồ tát thập địa.

Ghi Chú (6)
Đốn tu: tu chứng liền liền.

Ghi Chú (7)
Tiệm tu: tu chứng dần dần.

Ghi Chú (8)
Chủng tánh: chủng loại, tư cách.

Ghi Chú (9)
Việc làm căn bản sơ khởi (bản khởi nhân địa pháp hạnh).

Ghi Chú (10)
Bịnh hoạn: ở đây là những sự không chính xác sẽ nói trong các chương sau, nhất là các chương Tịnh chư nghiệp chướng và Phổ giác.

Ghi Chú (11)
Thời kỳ cuối cùng (mạt thế, mạt pháp): Phật pháp tồn tại có 3 thời kỳ: nguyên chất (chánh pháp) tương tự (tượng pháp) và cuối cùng (mạt pháp). Thời kỳ cuối cùng là thời kỳ chúng ta đây.

Ghi Chú (12)
Kiến thức sai lầm (tà kiến): chỉ cho các học thuyết ngoại đạo.

Ghi Chú (13)
Thiện nam tử: con trai gia tộc tốt.

Ghi Chú (14)
Trú ở (trú trì): dịch rõ là trú ở nắm giữ.

Ghi Chú (15)
Tổng trì (đà la ni): nắm giữ bao quát. Tổng trì có 4: pháp, nghĩa, chú và nhẫn, 3 thứ thực chất là niệm với tuệ, riêng chú thực chất là định (và cũng hay gọi bằng tên chung là tổng trì). Đại tổng trì viên giác bao gồm tất cả các pháp tổng trì sau đây.
Ghi Chú (16)
Chân như: sở y (bản thể) của viên giác.

Ghi Chú (17)
Bồ đề: trí đức (bản thân) của viên giác.

Ghi Chú (18)
Niết bàn: đoạn đức (phẩm chất) của viên giác.

Ghi Chú (19)
Ba la mật: đẳng lưu (hoạt dụng) của viên giác.

Ghi Chú (20)
Tuệ giác Phật đà (Phật đạo): Phật đạo cũng có nghĩa là đường đi của Phật (pháp tu của Phật), thành quả của Phật, nhưng nghĩa tuệ giác của Phật mới là nghĩa chính.

Ghi Chú (21)
Bốn phương hướng biến đổi vị trí: hễ ngộ nhận 1 phương hướng thì 4 phương hướng đều sai chỗ cả.

Ghi Chú (22)
Sự nhận thức về 6 đối cảnh (lục trần duyên ảnh): dịch sát và rõ là ấn tượng của sự vin theo 6 loại bụi bặm, chỉ cho một bộ phận lớn có thể nhận biết của tri thức chúng ta.

Ghi Chú (23)
Có một cách không thật (vọng hữu): có một cách không chính xác, và oan uổng nữa.

Ghi Chú (24)
Luân hồi: cũng gọi là luân chuyển, triền phúc. Trừ phần chính trong chương Di lạc và vài chỗ khác, luân hồi ở chương này, nhất là chương Kim cang tạng,có nghĩa là chuyển biến. Sinh tử luân hồi nghĩa là sinh diệt chuyển biến. Nghĩa này nói mọi hình thái sinh diệt đều là luân hồi, trong đó có sự sống chết trong 3 cõi.

Ghi Chú (25)
Như lai tạng: bào thai Như lai, kho tàng Như lai. Ở đây là bản thể của Như lai (mà chúng sinh cũng đồng nhất).

Ghi Chú (26)
Chỉnh cú (kệ): là thể thơ. Nhưng thực sự ở đây chỉ là chữ và câu không so le, nên tôi gọi là chỉnh cú.

Ghi Chú (27)
Bình đẳng, bất động: ở đây mô tả tuệ giác trong sáng, tuệ giác không phải phản ảnh mọi sự sinh diệt chuyển biến.

Ghi Chú (28)
Huyễn ảo tu hành huyễn ảo: cũng như nói huyễn ảo hủy diệt huyễn ảo. Huyễn ảo trước là thân tâm, huyễn ảo sau là vô minh.

Ghi Chú (29)
Chánh định Như huyễn: chánh định lấy sự như huyễn ảo làm chủ đề: không những hủy diệt huyễn ảo (của biến kế chấp) mà còn sử dụng huyễn ảo (của y tha khởi). Ở đây nói mặt trước nhiều hơn. Thiền quán mặt cực động tam ma bát đề sẽ nói trong chương Uy đức tự tại, và sau đó, là thuộc chánh định Như huyễn.

Ghi Chú (30)
Biết là huyễn ảo: cũng như chương trước nói biết là hoa đốm, cái biết đó là đốn ngộ (tỉnh ngộ đột biến, liền liền), không phải suy biết bình thường.

Ghi Chú (31)
Tư duy: tư duy tu, tức thiền hay thiền quán, có nghĩa tư duy một cách như thật (đúng như sự thật) và sống theo sự tư duy ấy.

Ghi Chú (32)
Trú ở (trú trì): ở đây là ở trong tư duy tu, là sống trong tư duy tu, nói cách khác, là tư duy tu thể hiện trong đời sống và hoạt động; như vậy trú ở cũng là tư duy tu mà cao và thuần hơn lên.

Ghi Chú (33)
Những gì cố thể thì thuộc về đất, những gì dịch thể thì thuộc về nước, những gì nhiệt lực thì thuộc về lửa, những gì động lực thuộc về gió: 4 câu này mượn chữ đã đổi của ngài Thái hư mà dịch tắt, nhưng nói đủ, về tứ đại. Dịch sát chính văn: tóc, lông, móng tay móng chân, răng, da, thịt, gân, xương, tủy, não, cáu, bẩn ... đều thuộc về đất; nước miếng, nước mũi, mủ, máu, nước giải, nước miếng bọt, đàm, nước mắt, tinh dịch, tiểu tiện ... đều thuộc về nước, hơi nóng thuộc về lửa, sức động thuộc về gió.

Ghi Chú (34)
Ảnh hiện thân tâm thích ứng từng loại: hiện thân tâm đủ cả 5 đường chúng sinh.

Ghi Chú (35)
Họ không thể thoát bỏ huyễn ảo, và, với họ, Như lai nói thân tâm đều là huyễn ảo dơ bẩn: Nghĩa là nói như vậy chỉ là một cách nói ứng cơ (thích ứng trình độ, trường hợp).

Ghi Chú (36)
Thấy, nghe, hay, biết (kiến văn giác tri): 4 chữ bao gồm 6 thức: thấy là nhãn thức, nghe là nhĩ thức, hay là tyՠthức, thiệt thức và thân thức, biết là ý thức.

Ghi Chú (37)
Ví như con mắt thấy cảnh vật, sự thấy ấy thấy toàn diện mà không ghét không ưa, vì lẽ thực chất của sự thấy không có hai ý thức này: mắt thấy là thấy hình sắc (là hiện lượng), thấy rõ, thấy toàn diện, chứ không phải chỉ thấy theo ấn tượng ghét ưa của ý thức (là tỷ lượng của phần ý thức đi đôi với nhãn thức).

Ghi Chú (38)
Bình đẳng và không phá hoại nhau: ở đây có nghĩa căn bản vô phân biệt trí nhìn thấy các pháp bình đẳng tức là chứng viên thành thật tánh; và hậu đắc vô phân biệt trí hoạt dụng các pháp phân minh (không phá hoại nhau), tức là chứng y tha khởi tánh.

Ghi Chú (39)
Chúng sinh vốn là Phật đà: là, chính văn là thành; thành ở đây là là.

Ghi Chú (40)
Sự cứu cánh của viên giác: cứu cánh ở đây là vĩnh viễn, không còn tái sinh vô minh.

Ghi Chú (41)
Chúng sinh, và thế giới của chúng sinh: chữ chúng sinh trước rõ ràng chính văn Hoa dịch đã thiếu sót.

Ghi Chú (42)
Qua lại liền liền, lấy bỏ đủ cách: lại với lấy là mọi hình thái phát sinh cho đến nổi lên, qua với bỏ là mọi hình thái hủy diệt cho đến ngưng lại.

Ghi Chú (43)
Luân hồi: như có dịp đã ghi chú, luân hồi ở đây là mọi sự sinh diệt chuyển biến, không phải chỉ là sự sinh tử luân hồi trong 3 cõi. Đúng ra, chữ chính xác nhất là luân chuyển (hay lưu chuyển) mô tả sự chuyển biến liên tục mà không gợi ý để hiểu lầm rằng như bánh xe quay vòng trở lại. Nhưng ở đây vẫn dùng chữ luân hồi chỉ vì cho thông thường, có điều phải hiểu đúng nghĩa là như bánh xe lăn vòng đi tới.

Ghi Chú (44)
Xoay đảo (triền hay triền phúc): nghĩa là xoay qua đảo lại mà đi tới, nên triền phúc chính là luân hồi.

Ghi Chú (45)
Phải đứng lại trước: đúng ra phải nói: phải thấy đứng lại trước, bởi vì những vật được thấy mà chính văn nói (nước, lửa, trăng, bờ) vốn không biến chuyển.

Ghi Chú (46)
Không bao giờ có thể đạt đến viên giác của Như lai đích thân chứng ngộ: nguyên chính văn là không bao giờ có thể đạt đến niết bàn của các vị ấy đích thân chứng ngộ. Rõ ràng câu Hoa dịch này rất mâu thuẫn.

Ghi Chú (47)
Biển cả vắng lặng vĩ đại: đại niết bàn (đại tịch diệt) của Phật dứt bặt kiến thức luân hồi.

Ghi Chú (48)
Sinh tử, niết bàn, chúng sinh, Phật đà, đồng là hoa đốm ở trong không gian: bất cứ nhìn vào cái gì, nếu nhìn bằng kiến thức luân hồi (bằng cái nhìn với phạm trù đối lập nhau: sinh tử -- niết bàn, chúng sinh -- Phật đà ...) thì cái nhìn ấy, và ấn tượng của cái nhìn ấy, toàn là thác loạn nếu đứng về mặt bản thể siêu việt mà nói.

Ghi Chú (49)
Đối với niết bàn vĩ đại, không còn tùy theo sự luân hồi mà nổi lên kiến thức xoay đảo: nói nôm na, là đối với sự dứt bặt tuyệt đối của Phật, mình không còn tùy sự xoay đảo chi phối mà thấy Phật còn tái sinh vô minh phiền não.

Ghi Chú (50)
Luân hồi có mấy đẳng cấp : chính văn là mấy chủng tánh. Chữ chủng tánh này rõ ràng Hoa dịch không chỉnh; chỉnh thì phải dịch như thường thấy là đẳng cấp.

Ghi Chú (51)
Tu tập tuệ giác Phật đà có mấy chủng tánh: chính văn là mấy đẳng cấp. Chữ đẳng cấp này cũng rõ ràng Hoa dịch không chỉnh; chỉnh thì phải dịch như thường thấy là chủng tánh. Chương này chỉ hỏi chủng tánh tu chứng, chưa hỏi đẳng cấp tu chứng, chương sau mới hỏi đẳng cấp tu chứng ấy. Thật là cần thiết để ghi chú rằng, chính vì cho 2 chữ chủng tánh (đúng là đẳng cấp) và đẳng cấp (đúng là chủng tánh) đã chỉnh, nên các ngài chú giải xưa có vị đến đây khá lúng túng, đến nỗi gán ghép khá miễn cưỡng về chủng tánh và đẳng cấp ấy. Chính ngài Tông mật là vị khá miễn cưỡng nhất, thật đáng ngạc nhiên và đã bị phản biện nhiều lắm. Thiển kiến của tôi không phải không có căn cứ. Căn cứ gần nhất là của đại sư Thái hư (Thái hư toàn thư, tập 28, các trang 79 và 80); mặc dầu đại sư đã không đổi chữ cho chỉnh, nhưng phối hợp các câu hỏi đáp của chương này thì y như tôi làm ở đây, sau hết, chữ luân hồi trong 4 câu hỏi, và trong các chính văn sau, phần nhiều chỉ cho sự sinh tử luân hồi trong 3 cõi.

Ghi Chú (52)
Thực tướng: bản chất thật, pháp tánh trong sáng.

Ghi Chú (53)
Tuệ giác Không sinh: vô sinh nhẫn hay vô sinh pháp nhẫn. Nhẫn là nhẫn chịu, chấp nhận, thể nhận, những sự này là một chứ không phải diễn biến. Nhẫn mà nói thể nhận (thể hội) là vì, như dụng ngữ của ngài Huyền tráng, nhẫn nhiều khi là giai đoạn trước của trí, có khi nhẫn là trí. Vô sinh là không phát sinh phiền não và nghiệp của phiền não. Pháp là thực tướng hay pháp tánh. Vô sinh pháp nhẫn là thể hội pháp tánh vô sinh, nên tôi đã dịch là tuệ giác Không sinh. Xét ra, vô sinh pháp nhẫn liên hệ đến tận trí, nhất là vô sinh trí, liên hệ đến trạch diệt vô vi, nhất là phi trạch diệt vô vi. Và quan trọng hơn nữa, được vô sinh pháp nhẫn thì gọi là địa vị Không thoái chuyển (A bệ bạt trí)

Ghi Chú (54)
Thấp khí: độ ẩm.

Ghi Chú (55)
Có súc sinh: chính văn bỏ qua loại này.

Ghi Chú (56)
Ba đường đi của nghiệp ác: 3 nghiệp đạo ác (địa ngục, ngạ quỉ và súc sinh).

Ghi Chú (57)
Những thiện quả hơn lên: là cõi Sắc và cõi Vô sắc, hơn thiện quả cõi Dục là chư thiên và nhân loại.

Ghi Chú (58)
Không thành đường đi của các vị thánh giả: không thành giải thoát 3 cõi; các vị thánh giả (các vị tuệ giác thuần khiết) là La hán, Duyên giác, Bồ tát, Phật đà.

Ghi Chú (59)
Hai loại chướng ngại: Một, chướng ngại chân lý, Duy thức học gọi là sở tri chướng, làm cho không chứng ngộ. Hai, chướng ngại sự dụng, Duy thức học gọi là phiền não chướng, làm cho bị luân hồi.

Ghi Chú (60)
Năm chủng tánh: chủng tánh là dòng giống, ở đây là tư cách, phẩm cách. Năm chủng tánh là một, phàm phu; hai, nhị thừa; ba, bồ tát; bốn, đốn tiệm; năm, ngoại đạo. Có người kể: thanh văn, duyên giác, bồ tát, bất định và ngoại đạo (bỏ phàm phu).

Ghi Chú (61)
Thầy bạn tốt (thiện tri thức, thiện hữu): đối lại là thầy bạn xấu (ác tri thức, tà sư).

Ghi Chú (62)
Khai phát cho những người chưa tỏ ngộ: nhất là những người phàm phu, nhị thừa và ngoại đạo, 3 trong 5 chủng tánh.

Ghi Chú (63)
Biểu hiện thân thể đủ mọi thứ hình tướng: như phẩm Phổ môn kinh Pháp hoa nói.

Ghi Chú (64)
Biểu hiện cảnh ngộ đủ mọi sự thuận nghịch: như một số cảnh thuận trong phẩm thứ hai kinh Địa tạng nói.

Ghi Chú (65)
Ái kiến: có 2 nghĩa. Một, thấy có người thật (kiến) mà thương xót (ái). Hai, ái là mê sự, như tham dục, sân nhuế ... ; kiến là mê lý, như ngã kiến, tà kiến ... Ở đây có cả 2 nghĩa.


Ghi Chú (66)
Dứt bặt (tịch diệt): tịch diệt ở đây phải dịch đúng và sát là dứt bặt mới thích hợp.


Ghi Chú (67)
Chướng ngại: chữ này, ở đây và ở 3 đoạn sau đây, đều có nghĩa là sự bị chi phối bởi những khái niệm đối lập lẫn nhau.

Ghi Chú (68)
Tuệ giác Biết tất cả chủng loại: (nhất thế chủng trí): một trong 3 tuệ giác của Phật.

Ghi Chú (69)
Đang chứng ngộ: đủ và rõ, là chưa chứng ngộ nhưng đang chứng ngộ (nói cách khác, như đoạn G1 nói, là chưa hủy diêểt mà đang hủy diệt vô minh huyễn ảo).

Ghi Chú (70)
Trang hoàng quốc độ và hoàn thiện tuệ giác: bồ tát hạnh có 2 mặt là thượng cầu (trên cầu tuệ giác) và hạ hóa (dưới độ chúng sinh); 2 mặt này thường có những cách diễn đạt khác nữa, như Pháp hoa nói tịnh Phật quốc độ thành tựu chúng sinh (làm sạch thế giới, làm nên chúng sinh), còn kinh Viên giác này nói trang nghiêm Phật quốc cập thành bồ đề (dịch nghĩa như trên).


Ghi Chú (71)
Ba phương tiện: ở đây là 3 mặt của thiền quán; 3 mặt này còn gọi là 3 pháp môn: cửa ngõ của Pháp (viên giác).


Ghi Chú (72)
Sự thư thái tĩnh lặng (tịch tĩnh khinh an): tĩnh lặng là vọng niệm lắng xuống, và đó là trạng thái thanh thoát và ổn định của mặt thiền quán cực tĩnh.

Ghi Chú (73)
Tâm thể Như lai mười phương quốc độ biểu hiện trong đó: trong đó là trong sự cực tĩnh; sự cực tĩnh này đồng nhất với sự cực tĩnh của chư Phật nên nói như vậy.


Ghi Chú (74)
Sự thư thái đại bi (đại bi khinh an): đại bi là lòng thương rộng lớn, và đó là sự thanh thoát và ổn định của mặt thiền quán cực động.

Ghi Chú (75)
Biết thân tâm toàn là chướng ngại: thân tâm ở đây chỉ cho 4 tướng ngã, nhân, chúng sinh và thọ giả, nói tổng quát là ngã chấp, và đó là chướng ngại.

Ghi Chú (76)
Cái biết ấy không như cái biết của các giác quan, không dựa vào thân tâm chướng ngại: cái biết không xuất từ ngã chấp chướng ngại.

Ghi Chú (77)
Như tiếng ở trong hồng chung mà đã được đánh lên, kêu vang ra ngoài, phiền não với niết bàn không thể chận giữ người ấy : Như tiếng ở trong hồng chung, Hoa văn là như khí trung hoàng, hoàng có 2 nghĩa: là hồng chung; là tiếng kêu oang oang của hồng chung hay các đồ đồng. Trọn câu này có nghĩa: như tiếng là tiếng của chuông, còn ở trong chuông, nhưng đã đánh lên, kêu vang ra ngoài: thân tâm và thế giới của người tu cực thuần tuy đang ở trong lĩnh vực ô nhiễm, nhưng tuệ giác người ấy đã như tiếng chuông được đánh kêu vang xa, không còn bị sự chi phối của những khái niệm theo phạm trù đối lập lẫn nhau.

Ghi Chú (78)
Sự thư thái vắng lặng (tịch diệt khinh an): vắng lặng là siêu việt chướng ngại (của ngã chấp phiền não), và đó là trạng thái thanh thoát và ổn định của mặt thiền quán cực thuần.

Ghi Chú (79)
Chúng sinh tướng hay thọ giả tướng: nói tắt 4 tướng ngã chấp.

Ghi Chú (80)
Tuệ giác thuần khiết (thánh đạo).


Ghi Chu (81)
Mặt cực tĩnh: dịch sát là tĩnh lặng.

Ghi Chú (82)
Mặt cực động: dịch sát là huyễn ảo.

Ghi Chú (83)
Mặt cực thuần: dịch sát là dứt bặt.

Ghi Chú (84)
Không rời khỏi chỗ của mình mà nhập niết bàn liền: nhập niết bàn ở đây là nhập hữu dư y niết bàn (phiền não mất hết mà thôi). Xưa, thời Phật, có những người đứng hay ngồi nghe ngài dạy, chưa bước đi hay đứng dậy khỏi chỗ của mình mà phiền não đã mất hết, nên được mô tả như trên. Câu ấy thành cái nghĩa hết phiền não liền liền. Đốn ngộ ngay trong cảnh sống bình thường cũng được mô tả như vậy, nên Thiền tông hay nói rơi rụng tất cả.


Ghi Chú (85)
Sức mạnh biến ảo (biến hóa lực): sức mạnh cực động, biểu hiện đủ cách.

Ghi Chú (86)
Tĩnh tâm (tĩnh lự): dị danh của định (hay thiền).

Ghi Chú (87)
Sức mạnh dứt bặt (tịch diệt lực): sức mạnh cực thuần, dứt bặt phiền não ngã chấp.

Ghi Chú (88)
Đem trí tuệ viên giác: 24 cách tu riêng và tu chung trên nói sức mạnh cực tĩnh cho thiền quán cực tĩnh, sức mạnh biến ảo cho thiền quán cực động, sức mạnh dứt bặt cho thiền quán cực thuần, còn đây nói trí tuệ viên giác cho cách tu hóa hợp, như vậy đủ biết viên giác là có hết các tuệ giác và sức mạnh cực tĩnh, cực động và cực thuần.

Ghi Chú (89)
Đặc tính và sự dụng: đặc tính và sự dụng cực tĩnh, cực động và cực thuần.

Ghi Chú (90)
Giữ phạn hạnh: giữ giới, nhất là giới dâm dục.

Ghi Chú (91)
Dùng tay mà lấy: là tuyệt đối không hữu ý, tự ý.

Ghi Chú (92)
Một thoáng ngờ vực: là một thoáng nghĩ làm thử, làm chơi, một thoáng nghĩ rằng cũng chỉ là cách cầu may, cách bói, thì dĩ nhiên bất thành.

Ghi Chú (93)
Ngã tướng, nhân tướng, chúng sinh tướng, thọ giả tướng: tướng là khái niệm. Bốn chữ này là 4 khái niệm về ngã. Ngã còn lắm khái niệm nữa.Ngay 4 khái niệm cũng đã không đơn thuần. Vô vàn học thuyết cổ của Ấn độ đều có khái niệm về ngã. Những khái niệm ấy phần lớn ghi trong 4 chữ này. Như vậy đủ biết Phạn tự và Hoa tự 4 chữ này được giải nghĩa không đơn sơ. Thí dụ chữ nhân mà liên hệ đến ngã thì gần như chắc chắn dịch nghĩa chữ bổ đặc dà la (pudgala, còn được dịch nghĩa là sác thủ thú, cánh cầu thú, thụ giả, thủ giả). Nay ở đây không cốt cứu xét về khái niệm trong 4 chữ nên không ghi chú làm gì, chỉ tạm dịch một cách gọi là: khái niệm tự ngã (ngã tướng) khái niệm sinh thể (chúng sinh tướng) khái niệm đời sống (thọ giả tướng) khái niệm linh hồn (hay khái niệm tái sinh, nhân tướng). Và thứ tự nên kê như vậy. Kê ngã, nhân, chúng sinh, thọ giả, thì đã hơi có ý ngã nhân là tự tha rồi. Kinh này thực sự chỉ nói thẳng vào tự ngã, lấy 4 chữ làm 4 ký hiệu mà nói khái niệm tự ngã đã biến thái và chướng ngại tu chứng như thế nào. Do vậy, điều quan trọng lại chính là đừng cố tìm hiểu sự cắt nghĩa của kinh này theo 4 chữ.

Ghi Chú (94)
Rồi chán bỏ luân hồi thì có cái thấy thác loạn khác là thấy niết bàn: vì thương yêu tự ngã nên ghét sinh tử và ưa niết bàn, thì thế là thác loạn đó, thác loạn bởi ghét và ưa đều vì ngã cả. Niết bàn là loại cả 2 sự ghét ưa đó: là loại ngã ái.

Ghi Chú (95)
Tự biết đến niết bàn đi nữa cũng là ngã tướng: tự biết mới có tự ngã, vậy sự tự biết ấy nếu biết đến niết bàn đi nữa, niết bàn ấy cũng chỉ là tự ngã biến dạng.

Ghi Chú (96)
Tuệ giác còn tính biến động (nghiệp trí).

Ghi Chú (97)
Ấy là thọ giả tướng: dịch sát là cũng như thọ giả tướng.

Ghi Chú (98)
Yêu thích niết bàn: chính văn là pháp. Pháp đây là niết bàn: yêu thích niết bàn thì bị gọi là pháp ái (chữ của văn chỉnh cú sau đây). Yêu thích niết bàn ở đây là vì yêu thích tự ngã mà yêu thích niết bàn.

Ghi Chú (99)
Cái biết chút ít: là sự tự biết, tự hiểu, tự rõ và tuệ giác trong 4 tướng. Cái biết như vậy tuy vẫn là sự tự ý thức tự ngã, nhưng có cái công biết tự ngã không đáng nhận vân vân, nên gọi là cái biết chút ít, miễn đừng tự cho đã là trong sáng (Thái hư toàn thư 28 trong 144).

Ghi Chú (100)
Ưa niết bàn (pháp ái).

Ghi Chú (101)
Quan tâm của cải thân thuộc: nói thiện tri thức tại gia.

Ghi Chú (102)
Đạo tràng: dịch nghĩa từ 2 chữ bodhimandala và mandala. Đạo tràng có nhiều nghĩa diễn biến, ngoài nghĩa chính là bồ đề đạo tràng (bồ đề tràng), chỗ đức Bổn sư thành đạo. Một trong nghĩa diễn biến là chỗ yên tĩnh tu tập; nghĩa này là của chữ đạo tràng ở đây.

Ghi Chú (103)
Có chủng tánh đại thừa: tất cả 5 chủng tánh đã nói trong chương Di lạc, ai đã huân tập được khả năng tu tập đại thừa (mà ở đây là tin và muốn tu tập viên giác) thì gọi là có chủng tánh đại thừa.

Ghi Chú (104)
Cách thức Như lai đã chỉ ở trước: đã chỉ ở trong chương Phổ nhãn.

Ghi Chú (105)
Bồ tát thừa: cổ xe Bồ tát (giáo lý dạy cho các bị bồ tát).

Ghi Chú (106)
Tịch diệt hạnh: pháp hạnh Dứt bặt (pháp hạnh tu tập viên giác).

Ghi Chú (107)
Đi lại tùy ý: sinh hoạt bình thường, không phải đi lại cho bõ lúc cấm túc.


Ghi Chú (108)
Lợi căn, độn căn: trình độ lanh lợi và trình độ chậm chạp. Căn (trình độ) chỉ cho 5 căn tín, tiến, niệm, định, tuệ. Năm căn này ai có một cách sắc bén là lợi căn, ai có một cách chậm lụt là độn căn.


Ghi Chú (109)
Hiện tượng nào không phải cái họ đã nghe, họ tuyệt đối không nên chấp nhận: thiền quán thường hay có những hiện tượng kỳ diệu và kỳ quái, nhưng, nói chung, hiện tượng nào mà hành giả không nghe nói đến trong sự chỉ dạy ở đây của Phật, thì hiện tượng đó kỳ diệu mấy cũng không mừng, kỳ quái mấy cũng không sợ.

Ghi Chú (110)
Huân tập thành cá tính: Huân tập là xông ướp luyện tập. Cá tính, chính văn là chủng: chủng tử, hạt giống.

Ghi Chú (111)
Sự đếm kể: các chú giải trước, trừ vài vị nói là đếm kể ý nghĩ, còn lại đều nói sự đếm kể ý nghĩ là đầu tiên đếm hơi thở, cách đầu trong 6 cách của Sổ tức quán: đem ý nghĩ theo sát hơi thở mà đếm ý nghĩ qua hơi thở ấy. Cách đếm ấy thuần rồi thì đếm thẳng ý nghĩ, bằng cách theo dõi và biết rõ ý nghĩ phát sinh, tồn tại và diệt mất, biết rõ số lượng của ý nghĩ ấy.
Ghi Chú (112)
Tâm lý thắng thượng: tâm lý hơn và trên, không tầm thường.
Ghi Chú (113)
Đại thừa đốn giáo: đại thừa mà thuộc loại đốn giáo. Đốn giáo: giáo lý dạy cho đốn cơ.

Ghi Chú (114)
Đốn cơ: tâm trí chứng ngộ liền liền.

Ghi Chú (115)
Tiệm cơ: tâm trí chứng ngộ dần dần.

Ghi Chú (116)
Biển cả: ví cho đại thừa.

Ghi Chú (117)
Sông bé: ví cho giáo lý dưới đại thừa.

Ghi Chú (118)
Muổi mòng: ví cho tiệm cơ.

Ghi Chú (119)
Tu la: ví cho đốn cơ.

Ghi Chú (120)
(7) Bảy thứ quí báu: nói chung các loại vàng ngọc: bạc, vàng, lưu ly, pha lê, xà cừ, xích châu, mã não (kinh Di đà).
Ghi Chú (121)
Đại thiên thế giới (tam thiên đại thiên thế giới).

Ghi Chú (122)
Ma vương và ngoại đạo quấy rối thân thể và tâm trí: ma vương thì làm cho thân tâm khuất phục dục vọng, ngoại đạo thì làm cho thân tâm khuất phục tà kiến.

Ghi Chú (123)
Kim cang lực sĩ: là Chấp kim cang thần trong Phổ môn hay Kim cang mật tích trong Lăng nghiêm, chính là các chúa tể Dạ xoa, mạnh, nhanh, bí mật, bộ thuộc của ngài Kim cang tạng (tên của ngài Phổ hiền trong Mật giáo).


Ghi Chú (124)
Đại phạn thiên vương: hay Phạn vương, là chúa tể Tứ thiền, tầng trời tột đỉnh của thế giới có hình sắc (Hữu đỉnh). Các tôn giáo nhất thần nói chúa trời, phần nhiều là vị này.

Ghi Chú (125)
Đế thích thiên vương: hay Đế thích, Thích đề hoàn nhân, là chúa tể Đao lợi thiên, tiếp cận và hộ vệ loài người.


Ghi Chú (126)
Cát bàn trà (Cưu bàn trà): là quỉ ăn tinh huyết.

Ghi Chú (127)
Chúng con sẽ làm cho họ nát như vi trần: đó là ngữ khí ác quỉ, dẫu cũng là một trong những cách biểu hiện nghịch hành.


Ghi Chú (128)
Các vị bồ tát: là chúng đương cơ.

Ghi Chú (129)
Tám bộ thiên long: là chúng hộ pháp.

Gửi ý kiến của bạn
Tắt
Telex
VNI
Tên của bạn
Email của bạn
facebook youtube google-plus linkedin twitter blog
Nguyện đem công đức này, trang nghiêm Phật Tịnh Độ, trên đền bốn ơn nặng, dưới cứu khổ ba đường,
nếu có người thấy nghe, đều phát lòng Bồ Đề, hết một báo thân này, sinh qua cõi Cực Lạc.

May the Merit and virtue,accrued from this work, adorn the Buddhas pureland,
Repay the four great kindnesses above, andrelieve the suffering of those on the three paths below,
may those who see or hear of these efforts generates Bodhi Mind, spend their lives devoted to the Buddha Dharma,
the Land of Ultimate Bliss.

Quang Duc Buddhist Welfare Association of Victoria
Tu Viện Quảng Đức | Quang Duc Monastery
Senior Venerable Thich Tam Phuong | Senior Venerable Thich Nguyen Tang
Address: Quang Duc Monastery, 105 Lynch Road, Fawkner, Vic.3060 Australia
Tel: 61.03.9357 3544 ; Fax: 61.03.9357 3600
Website: http://www.quangduc.com ; http://www.tuvienquangduc.com.au (old)
Xin gửi Xin gửi bài mới và ý kiến đóng góp đến Ban Biên Tập qua địa chỉ:
quangduc@quangduc.com , tvquangduc@bigpond.com
KHÁCH VIẾNG THĂM
110,220,567