5. Sự giác ngộ của Đức Phật là quá trình chuyển hóa tâm linh - Thích Quang Thạnh

Tuyển tập

Phật Thành Đạo

Nhiều tác giả
--- o0o --- 

Phần I

Bản chất và con đường Giác Ngộ

--- o0o ---

Với bầu không khí mùa Đông giá lạnh trong khung cảnh êm đềm tịch tĩnh của màn đêm, khi nhân loại còn đang mải mê đắm chìm trong giấc ngủ say sưa của dòng đời vô minh, ngũ dục đầy đau khổ, có ai biết chăng trong số đó một bậc vĩ nhơn siêu phàm chợt bừng tỉnh thức hoàn toàn bản chất tự tâm tại cây Bồ-đề thiêng trong đêm hôm ấy vào năm 528 trước Tây lịch.⁽¹⁾Đó là thái tử Siddhattha với độ tuổi vừa tròn 35. Ngài đã thực sự chứng ngộ quả vị Vô Thượng Bồ-đề, giải thoát hoàn toàn mọi phiền não vô minh, sinh tử luân hồi, và đã trở thành vị Phật với danh hiệu Thích-ca-mâu-ni.

Sự chứng ngộ của Ngài đã mở ra cho nhân loại một hướng đi mới nhằm giải thoát mọi phiền não khổ đau, hầu mang lại cho con người một cuộc sống hoàn toàn chân thiện mỹ và đầy an lạc hạnh phúc qua con đường tu tập lý Trung Đạo mà Ngài đích thân đã chứng ngộ. Trong kinh Pháp Cu? Ngài đã dõng dạc tuyên bố với nhân loại rằng:

"Chỉ có con đường này; không có con đường nào khác đưa đến sự thanh tịnh về tri kiến. Thực hành theo con đường này, mọi thứ khác trên cuộc đời đều là sự mê loạn của Ma Vương" (This is the path; there is no other that leads to the purification of intelligence. Follow this (path), for everything else (in this world) is the deceit of Màra, the Tempter).⁽²⁾

Ngài cũng khẳng định cho chúng ta biết rằng: Sự giác ngộ của mỗi người đều tùy thuộc vào sự nỗ lực tự thân mà không phải nương tựa vào ai:

"Các ngươi phải tự nỗ lực lên. Các đức Như Lai chỉ là những người chỉ dạy. Những người đi theo con đường này và thực hành thiền định sẽ giải thoát khỏi sự ràng buộc của Ma Vương" - (You yourself must make an effort. The Blessed Ones (Tathàgata) are only preachers. Those who follow the Path and practise meditation are freed from the bondage of Màra, the Tempter).⁽³⁾

Ngày nay, tuy Đức Phật đã đi vào trạng thái Niết-bàn, sự kiện giác ngộ tại linh cội Bồ-đề và lời dạy của Ngài vẫn luôn là tiếng chuông ngân vang mãi trong mỗi trái tim của người con Phật (nói riêng) và cả nhân loại (nói chung) suốt hơn 25 thế kỷ qua.

Nhân dịp lễ tưởng niệm ngày Phật Thành Đạo, Phật Lịch 2545, và chào đón thiên niên kỷ mới của nhân loại năm 2001 tại Bồ-đề Đạo Tràng, người viết xin được mạo muội góp chút suy nghĩ và sự hiểu biết của mình cho buổi thảo luận với chủ đề: "Sự giác ngộ của Đức Phật là quá trình chuyển hoá tâm linh"

Trước nhất, chúng ta nên thảo luận một vài từ ngữ để làm sáng tỏ hơn về ý nghĩa của đề tài. Chữ "giác ngộ" được các nhà học giả dịch ra nhiều khía cạnh và ý nghĩa khác nhau. Theo Từ Điển thuật ngữ Phật học Hán Anh, chữ "giác ngộ" (enlightenment) có nghĩa là: "thức tỉnh, soi sáng, hoặc sự nhận thức rõ ràng về thực tại tâm linh" (to awake, become enlightenment, or comprehend spiritual reality).⁽⁴⁾Trong cuốn Bách Khoa Từ Điểncủa Đại học Oxford, "giác ngộ" bao hàm 2 nghĩa: (a) hành động tỉnh thức (act of enlightenment), (b) trạng thái được thức tỉnh (state of being enlightened).⁽⁵⁾Ngoài ra, chữ "giác ngộ" còn có nghĩa là "trạng thái tâm linh cao nhất có thể đạt được" (Enlightenment is the highest spiritual state that can be achieved).⁽⁶⁾

Chữ "tâm linh" có nghĩa là "tâm hồn"⁽⁷⁾, hay còn gọi là "tâm tinh thần hoặc tư tưởng."⁽⁸⁾Theo Từ Điển Pàli - English, chữ "tâm" được viết theo chữ Pàli là Citta, có nghĩa là "trọng tâm và tiêu điểm của bản tính xúc cảm của con người, cũng như căn bản trí vốn sẵn có bên trong và đi kèm với những sự biểu lộ bên ngoài của nó. Hay nói đơn giản hơn, tâm chính là "sự tư duy" (the center and focus of man’s emotional nature as well as that intellectual element which inheres in and accompanies its manifestations; i.e. thought).⁽⁹⁾Mặt khác, "tâm" có nghĩa là "khả năng để tư duy, cảm thọ và để nhận thức về sự vật" (the ability to think, feel emotions and be aware of thing).⁽¹⁰⁾Hay có nghĩa là " năng lực tri kiến" (one’s intellectual powers)⁽¹¹⁾

Tóm lại, trong đề tài này, người viết muốn nhấn mạnh chữ "giác ngộ" mang ý nghĩa là: sự nhận thức thấu đáo được bản chất như thật của vạn hữu. Chữ "Tâm Linh" được dùng với ý nghĩa: tâm hồn hoặc tư tưởng. Từ đây ta có thể hiểu rõ hơn về chủ đề của bài viết này là: "Sự nhận thức thấu đáo của Đức Phật về bản chất như thật vạn hữu là một quá trình tu tập lâu dài chuyển hoá tâm linh theo thứ lớp."

II . SỰ GIÁC NGỘ CỦA ĐỨC PHẬT
LÀ QUÁ TRÌNH CHUYỂN HÓA TÂM LINH

Khi nói đến "quá trình," người viết muốn nhấn mạnh về chuỗi thời gian tiệm tiến trong tiến trình giác ngộ của đức Phật để chứng minh rằng: sự giác ngộ của Đức Phật không phải chỉ trong thời gian ngắn ngủi đôi ba phút mà thành tựu, nó đòi hỏi cả một quá trình tu tập lâu dài và bền bỉ của Ngài ngay từ khi bắt đầu thực hành pháp tu khổ hạnh cho đến lúc chứng ngộ quả vị Vô Thượng Bồ-đề, tức thành Phật. Vậy bằng phương pháp gì Đức Phật tu tập trong suốt quá trình chuyển hóa tâm linh để chứng ngộ Bồ-đề? Chúng ta hãy cùng nhau thảo luận tuần tự về vấn đề này.

"…Dầu ta có theo cử chỉ như vậy, theo hành lộ như vậy, theo khổ hạnh như vậy, ta cũng không chứng được các pháp Thượng nhân, không có tri kiến thù thắng xứng đáng bậc Thánh. Vì sao vậy? Vì với những phương tiện ấy, không chứng được pháp Thượng nhơn với Thánh trí tuệ. Chính thánh trí tuệ này chứng được thuộc về bậc Thánh, có khả năng hướng thượng, có thể dẫn người thực hành diệt tận khổ đau."⁽¹⁵⁾

Cuối cùng Ngài đã từ bỏ hai lối sống cực đoan và nhận thức rằng: cuộc đời không phải lúc nào cũng đem đến cho con người mọi lạc thú an vui và hạnh phúc, ngay chính đằng sau mọi lạc thú và hạnh phúc ấy đều sẵn có nỗi khổ đau vô thường rình rập họ. Ngài đã dạy các đệ tử rằng:

"Này các Tỳ-kheo! Có hai cực đoan mà người xuất gia không nên thực hành theo. Thế nào là hai ? Một là đắm say trong các dục (kàmesu), hạ liệt, đê tiện, phàm phu, không xứng bậc Thánh, không liên hệ đến mục đích. Hai là tự hành khổ mình, khổ đau, không xứng bậc Thánh, không liên hệ đến mục đích. Tránh xa hai cực đoan này, này các Tỳ-kheo, là con đường Trung đạo do Như Lai chánh giác, tác thành mắt, tác thành trí, đưa đến an tịnh, thắng trí, giác ngộ, Niết-bàn."⁽¹⁶⁾

Từ những kinh nghiệm cuộc sống sung túc xa hoa và lối sống tu hành ép xác khổ hạnh, Ngài đã phá bỏ hai con đường cực đoan ấy và tìm ra được một con đường mới, đó là con đường Trung đạo với lối sống tri túc, quân bình, đúng đắn và thích hợp qua hình ảnh Ngài tiếp nhận bát cơm sữa của nàng Sujata. Chính con đường Trung đạo đã đưa đức Như Lai diệt tận mọi khổ đau, phiền não, vô minh và thành tựu thắng trí, giác ngộ, Niết-bàn. Vậy thế nào là con đường Trung đạo? Đó chính là "con đường Thánh đạo tám ngành, tức là chánh tri kiến, chánh tư duy, chánh ngữ, chánh nghiệp, chánh mạng, chánh tinh tấn, chánh niệm, chánh định. Đây là con đường Trung đạo, này các Tỳ-kheo, do Như Lai chánh giác, tác thành mắt, tác thành trí, đưa đến an tịnh, thắng trí, giác ngộ, Niết-bàn."⁽¹⁷⁾

Sự chứng ngộ của Đức Phật là sự kiện bắt nguồn cho một trường phái tư tưởng mới, một tôn giáo mới, một khối kim cương pha lê của giác ngộ, vượt thoát khỏi mọi ràng buộc và chấp mắc ở đời. Trong ánh sáng chói lọi của sự giác ngộ, xuất hiện ra một hệ tư tưởng mới được hun đúc từ sự hoà hợp của những yếu tố tư tưởng cũ và mới, giải thích hiện tượng nhân sinh và thế giới quan về bản chất như thật của nó, phá vỡ tư tưởng Ngã và Ngã sở, nêu rõ con đường Trung đạo chấm dứt mọi phiền não khổ đau đưa đến sự an lạc giải thoát, và cuối cùng vượt hẳn lên mọi tri kiến lỗi thời để trở thành chân lý phổ quát bao trùm vạn vật.

Mặt khác, đối với giáo lý của đức Phật, Ngài không bao giờ khuyên chúng ta phải tin theo một cách hồ đồ và mù quáng; mà trái lại, Ngài căn dặn khi nghe Pháp và thực hành Pháp điều trước tiên phải tuân theo 3 bước cơ bản: Văn (nghe rõ tường tận), Tư (suy nghĩ chính xác), Tu (thực hành đúng cách và nghiêm túc). Ngài nhấn mạnh rằng giáo pháp của Ngài không phải chỉ đến để mà tin, ngược lại "đến để nghe," để suy nghĩ và cuối cùng là để tu tập. Điều này có nghĩa là bất cứ con người nào trước khi tu tập, cần phải thẩm đạt và thấu triệt rõ ràng về con đường mình đang tu tập đưa đến giá trị lợi lạc cho tâm linh hay không? Đó là điều cơ bản và cần thiết cho người học Phật hiểu rõ. Ngay cả đức Phật, trước khi vào thiền định tu tập về con đường Bát Chánh, Ngài cũng phải hiểu rõ về giá trị lợi lạc của con đường ấy ra sao trong khi tu tập. Qua ý nghĩa này, cho tới ngày nay chúng ta vẫn còn nghe vang vọng đâu đây lời nhắc nhở của các bậc Tôn đức trưởng lão đối với thế hệ Tăng Ni trẻ ngày nay: "Phàm tác sự tu tư duy chi hậu quả," có nghĩa là: Phàm làm việc gì phải suy nghĩ kỹ lưỡng hậu quả của nó.

Qua sự kiện chứng ngộ của đức Phật kéo dài suốt 3 canh (đầu, giữa và cuối), ta thấy rằng đức Phật luôn theo một tiến trình tuần tự trong quá trình tu tập chuyển hoá tâm linh bằng sự kết hợp Thiền và Tuệ. Đối với Ngài, các học Pháp là tuần tự, các quả dị thục là tuần tự, các con đường là tuần tự, không có sự thể nhập chánh trí thình lình. Điều này rất phù hợp với lời dạy của Ngài đã khẳng định trong Tiểu Bộ Kinh:

"Ví như, này các Tỳ-kheo, biển lớn tuần tự thuận xuôi, tuần tự thuận hướng, tuần tự sâu dần, không có thình lình như một vực thẳm. Cũng vậy này các Tỳ-kheo, trong Pháp và Luật này các học Pháp là tuần tự, các quả dị thục là tuần tự, các con đường là tuần tự, không có sự thể nhập chánh trí, thình lình."⁽²⁰⁾

Mặt khác, tiến trình giác ngộ của đức Phật luôn dựa trên Chánh Trí Tuệ làm nền tảng soi sáng tâm linh. Do vậy trong khi tu tập, Ngài luôn luôn để tâm hướng về Túc Mạng Trí, Sanh Tử Trí và Lậu Tận Trí làm kim chỉ nam trên bước đường tu tập hướng đến quả vị giải thoát giác ngộ. Điều này chứng tỏ rằng sự giác ngộ của Ngài không phải là trạng thái nằm ngoài tự thân, hay một vấn đề gì gọi là "xuất thần" cả, đó chính là một trạng thái chơn an lạc hạnh phúc tối cao kéo dài trong nhiều giờ dưới sự hỗ trợ của Tối Thắng Tri Kiến cực kỳ minh mẫn:

Ngay tại đây, có lẽ chúng ta đã thừa hiểu được rằng: Bằng phương pháp gì đức Phật tu tập trong suốt qua trình chuyển hóa tâm linh hướng đến giác ngộ giải thoát?

Quá trình tu tập chuyển hoá tâm linh của đức Phật đưa đến sự chứng ngộ Vô thượng Bồ-đề là một bài học kinh nghiệm quý báu cho những ai muốn tầm cầu đạo giải thoát, an tịnh tâm linh. Chúng ta có thể nhận định như sau:

a – Sự giác ngộ của Ngài là một quá trình tu tập lâu dài, đòi hỏi hành giả phải luôn nỗ lực tu tập liên tục, tuần tực theo thứ lớp với tâm kiên cố, đạo niệm tinh chuyên theo con đường bát chánh, đặt trên nền tảng Giới Định Tuệ: "Dầu chỉ có da, gân hay xương còn lại, dầu thịt và máu có khô cạn trong thân, điều mà sự kiên trì của con người, sự tinh tấn của con người, sự nỗ lực có thể đạt được, nếu chưa đạt được thời tinh tấn không có chấm dứt."⁽²²⁾Hay trong kinh Pháp Cú144 dạy rằng:

Nói cách khác, nếu sự giác ngộ của đức Phật là một quá trình tu tập lâu dài, thì hành giả hướng đến con đường giải thoát do Phật chỉ dạy phải luôn nỗ lực tu tập liên tục tuần tự theo thứ lớp với tâm kiên cố, đạo niệm tinh chuyên theo con đường Bát Chánh đặt trên nền tảng Giới Định Tuệ.

b -Sự giác ngộ, giải thoát sẽ không đơm hoa k