Nếu có dịp tiếp xúc với văn hoá Chăm thì bất cứ góc độ nào, ta điều bắt gặp được nét nghệ thuật truyền thống đặc sắc của vũ đạo. Có thể nó, nghệ thuật truyền thống được thể hiện một cách đầy đủ nhưng tình cảm cũng như quan niệm thẩm mỹ của cộng đồng vốn chịu nhiều chi phối của nền văn hoá Ấn Độ.

Panduranga ở phía Nam Chămpa thuộc địa bàn hai tỉnh Ninh Thuận, Bình Thuận hiện nay.trung tâm này được hình thành khá sớm cùng với những kiến trúc đền tháp còn lại tạo nên một nét đặc trưng của khu vực được xem là sự phát triển vàng son hay là chứng nhân cuối cùng của một vương quốc Chiêm Thành đi vào sự chấm dứt.

Nghệ thuật Chămpa cùng với những công trình sáng lập đồ sộ và có giá trị đặc biệt đi vào tính vô giá của một nền nghệ thuật của một thời xa xưa, không chỉ huy hoàng về vật chất mà ngay từ buổi đầu nghệ thuật Chămpa đã có thiên hướng đi vào cuộc sống của thới giới siêu nhiên.

Kút Chăm, một dạng nghĩa địa thuộc Mẫu hệ của dòng thiêu Bà – La –Môn. Nơi mà tronmg dó lưu giữ những mảng xương trán của những người đã quá vãng sau khi hoả thiêu, được dòng tộc đưa về tôn thờ trong một khong gian trống trải đồng thời tuyệt đối tĩnh lặng.

Phân bố trên một không gian từ Phú Yên trải dài cuối cùng đến vịnh Cam Ranh có lợi thế về đồng bằng duyên hải nhỏ và hẹp với sự nối liền giữa núi và biển, sự bồi đắp thường xuyên của phù sa theo lưu vực các con sông đổ về cửa biển đã tạo nên khu vực trung tâm Kauthara có những ưu điểm phát triển kinh tế xã hội một cách hoàn thiện.khu vực này có thể được xem là nơi hội tụ của ngã ba giao thương cùng với các hoạt động văn hoá - xã hội khi xưa rất nhộn nhịp.

Không rõ Bà sinh vào năm nào, thông qua truyền thuyết của người Chăm cho rằng Bà là con của một người giàu có và danh tiếng thuộc làng Văn Lâm – ninh phước – ninh thuận ngày nay. Do hôn nhân trắc trở vì Bà không chấp nhận sinh sống khi chồng người Gaigrai nên Bà một mình bỏ lên núi Chà Bang tìm hang núi và lập nguyện xuất gia (Tapad) tu hành. Do khả năng tu hành tinh tấn Bà đã chứng đạo đồng thời thiện hiện nhiều phép thần thông cứu giúp dân làng.

Năm 1898 có giới nghiên cứu Pháp đã tiếp nhận một thông tin về vấn đề khảo cổ khá quan trọng – đó là sự phát triển tình cờ của ông M paris về khu di tÝch Mỹ Sơn đựoc bao phủ với khu rừng dày đặc nằm cách thành phố Đà Nẵng 68 km về phía Tây – Tây Nam ấn sâu trong thung lũng hẹp.

Nằm ở vùng biển đông mênh mông sóng nước – đảo phú quí như con cá thu khổng lồ đang trồi lên mặt nước chở trên mình một bức tranh thiên nhiên với vốn di sản cổ xưa quí giá. Hòn đảo được hình thành là dấu tích của hoả diệm sơn đã tắt qua nhiều lớp phun thạch của miệng hoả sơn – chuỳ taọ thành núi cao nhô lên khỏi mặt biển với sự bồi tụ của lượng cát biển hàng năm tạo thành một loại đất màu nâu , vàng hay xám đen khiến ta liên tưởng đến nét rêu phong cổ xưa của những ngôi tháp cổ sừng sửng giữa trời xanh biếc.

Trong lịch sử phát triển của các bộ phái Phật giáo, Mật Tông được xem như xuất hiện cùng lúc với hệ thống phát sinh tinh thần Đại thừa trên quê hương ẤN Độ. Người khởi xướng cho tinh thần này không ai khác hơn là vị luận sư nổi tiếng đã thị hiện hơn 500 năm Đức Phật nhập diệt làm nên cuộc chuyển pháp luận thứ hai truyền sinh khí cho Phật giáo Đại thừa phát triển sâu mạnh làm hưng khởi một nguồn sống mới cho tinh thần Đại thừa đi vào tính nhập thế phát huy mạnh mẽ ở Trung Hoa, nhật bản, tây tạng và gần đây nhất là sự thâm nhập mạnh mẽ vào xã hội phương Tây.

Từ khi hình thành nhà nước dưới dạng sơ khai Lâm Ấp{190 – 193 sau công nguyên), đời sống văn hoá của cộng đồng người Chămpa đã chịu sự tác động mạnh mẽ của sự đối lưu qua các nền văn hoá bên ngoài.